|
Quest articol chi l'e scrivuu in Koine occidentala
.
|
Sistema de
numer
in
matematega
.
|
|
Numer Elementar
|
|
Natural
{0,1,2,3...}
Intreg
{...-2,-1,0,+1,+2,...}
Razional
{...-1/2..0..1/2..1...}
Real
{
Q
U
I
U
Tr
}
Compless
- Prim
{2,3,5,7,11...}
- Bondant
- Amix
- Compost
- Defectiv
- Perfeit
- Sucjabel
- Pari
{...-2,0,+2,..}
- Disper
{...-3,-1,+1,+3...}
- Inrazional
- Aljebreg
- Trassendent
- Unitaa imajinaria
Infinid
∞
|
Estension di
numer compless
|
Ipercumpless
Quaternion
Voitonion
Setenion
Super-real
Iper-real
Sub-real
|
numer Specal
|
Nominal
Ordinal
{1
o
,2
o
,...} (d'ordre)
Cardinal
{
...}
|
D'oltr numer importants
|
Sequenza d'intreg
Costante matematege
Lista de numer
numer grands
|
Sistema de numerazion
|
|
Un
numar naturaal
(Lumbart Oriental: nomer natural) al e u quaal-sa-voor di
numar
0, 1, 2, 3... , 19, 20, 21, 22, ..., 1059.... un
miliu
, che sa i poo druva par cunta i elemeent d'un
cungjuunt
. Par esempi, 24 pomm, 2 camiu u 1123 pess i e da le situazziu indue sa cunta cun di numar naturaj.
Ul cungjuunt da tucc i numar naturaj sa al simbuliza cun la letera
.
Vargugn matemategh (spescjalameent a la
teuria di numar
) i preferiss mia recugnuss ul zeru cuma numar naturaal, cura ca d'oolt (spescjalameent a la
teuria di cungjuunt
,
logica
e
infurmatega
), i gh'a la pusizziu uposta. In cheest articul zeru al e cunsideraa un numar naturaal.
Malgraa qual-sa-voor nani s·cett al intendes vargott ch'a cugnussemm par numar naturaal, la suva definizziu a l'e mia semplis. I
pustulaa da Peano
i descriif da manera univuca ul cungjuunt di numar naturaj:
- 0 al e un numar naturaal
- Cada numar naturaal
a
al gh'a un sigutaant, denutaa par
a
+ 1
- A gh'e nissu numar naturaal da che ul sigutaant al sies 0
- Si duu numar naturaj i e difereent, alura i soo sigutaant apo l'i e, vargott a di: si
a
≠
b
, alura
a
+ 1 ≠
b
+ 1
- Una prupietaa ch'a la sies sudisfada par 0 e par al sigutaant d'un qual-sa-voor numar par che a l'e sudisfada, a l'e sudisfada par tucc i numar naturaj.
Cheest daree pustulaa al assura la validezza da la teg·nica da demustrazziu cugnussuda cuma
induzziu matematega
u recurenza.
In la teuria di cungjuunt al e cumu defini cada numar naturaal cuma ul cungjuunt da tucc i numar anteriuur a chel. Cheest al permett da stabili una
relazziu d'urden
intra i elemeent dal cungjuunt di numar naturaj: al sara magjuur ul numar ch'al cuntegna pluu da numar.
Al e pussibil defini par induzziu la
suma
mediaant l'espressiu:
a
+ (
b
+ 1) = (
a
+
b
) + 1,
vargott ch'al cunveert i numar naturaj (
, +) int un
munoit cumutatiif
, cun
elemeent neutar
0, ul numinaa
Munoit libar a un generaduur
. Cheest munoi al sudisfa la prupietaa anulativa e par taant sa al poo mett deent un
grupp
. Ul minuur grupp ch'al cuntegn i numar naturaj al e chel di
numar intreegh
.
Da manera analuga, la
multiplicazziu
× la poo vess definida par:
a
× (
b
+ 1) =
a×b
+
a
.
Vargott al cunveert (
, ×) int un munoit cumutatiif; suma e
multiplicazziu
i e cumpatibil grazzia a la
prupietaa distributiva
, che sa la espressa cuma:
a
× (
b
+
c
) =
(ab)
+
(a×c)
.
Da pluu, sa al poo defini un urden tutaal scriveent
a
=
b
si e noma si
al esiist un oolt numar naturaal ch'al sudisfa:
a
+
c
=
b
. Cheest urden al e cumpatibil cun le uperazziu aritmetighe in la sigutaant manera:
si
a
,
b
e
c
i e numar naturaj e
a
=
b
,
alura
a
+
c
=
b
+
c
e
a×c
=
b×c
.
Una prupietaa impurtaant di numar naturaj a l'e che i e
be urdenacc
, i.e. qual-sa-voor cungjuunt mia voj da numar naturaj al gh'a un
elemeent minim
(u pluu zich di oolt).
Cura ca in generaal al e mia pussibil dividi un numar naturaal intra qual-sa-voor oolt e che chesta uperazziu la daghes un numar naturaal, par qual-sa-voor duu numar naturaj
a
e
b
, cun
b
≠0 , a pudemm truva oolt naturaj
q
e
r
taal che
- a
=
b×q
+
r
e
r
<
b
.
Ul numar
q
al numinemm
quozzieent
e
r
ul
residu
da chesta divisiu da
a
intra
b
. I numar
q
e
r
i e univucameent determinacc par
a
e
b
.
Otre prupietaa pluu complesse di numar naturaj, cuma la distribuzziu di
numar primm
par esempi, i e studiade par la
teuria di numar
.
I numar naturaj i e duvracc par duu pruposit fundamentalameent: par descriif la pusizziu d'un elemeent int una sucessiu urdenada, ch'a designaremm par un numar
urdinaal
; e par specifica la grandezza d'un cungjuunt finit, pal quaal
a druvaremm un numar
cardinaal
.
Int i cungjuunt finicc, chiist duu cuncett i e cuincideent, cura ca a l'infinit i e mia.
In acordi a Kronecker, un matematich Tudeesch (1823-1891)
"Die ganze Zahl schuf der liebe Gott, alles Ubrige ist Menschenwerk".
Deu al a creaa i numar intreegh, tuta la resta a l'e ovra dal omm.
in tucc caas, seguur che Kronecker sa referiva aj naturaj, si a la suva epuca la numenclatura la fudess l'atuala). Insci, al di d'incoo al aress dii:
Deu al a creaa i numar naturaj, tuta la resta a l'e ovra dal omm.
(Cajori, History of Mathematics (London 1919)