daartiende iew
--
veertiende iew
--
vieftiende iew
De
veertiende iew
vaan de
westerse (christeleke) jaortelling
leep vaan 1301 tot en met 1400. Dees iew huurt in de westerse historie tot de
middeliewe
, en wel tot de
late middeliewe
. De groete besjavinge vaan de wereld stoonte nog neet allemaol metein in contak. In e groet deil vaan d'n
Awwe Wereld
weujde de
Zwarten Doed
, dee de bevolking hendeg oetdunde. In Wes-Europa leep van de mach vaan de Kerk, die d'n iew deveur op haor huugdepunt had gestande, weer trok; de borgerij kaom op. In groete deile vaan d'n islamitische wereld maakde Turkse voorstedomme d'n deens oet, boe-oonder 't opkoumend Osmaans Riek. Ouch India stoont oonder Turkse hiersjappij. In China kaom de Mingdynastie aon de mach; de
Mongoolse hegemonie
leep op haor ind. Oos-Afrika woort nog ummertouw gedomineerd door Afrika, dewijl in Wes-Afrika 't Maliriek op zie huugdepunt stoont. In Amerika bestoonte de rieke vaan de Azteke en Inca's nog neet; in plaots daovaan gaof 't stadsstaote en klein voorstedomme.
- 1301:
Eduard I vaan Ingeland
beneump zie zaonsje
Eduard
tot
prins vaan Wales
. Vaanaof noe zal d'n
ierste in lijn vaan de Ingelse troenopvolging
ummer d'n titel 'prins vaan Wales' drage.
- 1302: Bij
Kortrijk
versleit e Vlaoms leger de militair vaol sterker Franse ridders (
Goldespaoreslaag
).
- 1312: 't Christelek keuninkriek
Makoerie
weurt ingelief bij 't
Mamelukkesultanaot vaan Cairo
.
- 1312:
Kessel
krijg
stadsrechte
.
- 1314: In de
slaag bij Bannockburn
bringe de Sjotte de Ingelse 'ne zwoere nederlaog touw.
- 1320: Nao de maord op, achterein,
Qoetboeddin Moebarak
(de leste sultan vaan de
Chaldzjidynastie
) en
Chusrau Chan
, kump de
Tughlaqdynastie
in 't
Sultanaot vaan Delhi
aon de mach.
- 1324: 't
Maliriek
lief zoonder geweld
Timboektoe
in.
- 1327: Keuning
Eduard II vaan Ingeland
weurt gedwoonge troensaofstand te doen. Ziene zoon
Eduard III
volg haom op.
- 1328: 't
Sultanaot vaan Roem
geit definitief t'n oonder.
- 1335: 't
Osmaans Riek
vereuvert
Prousa
(Bursa) op de
Byzantijne
en maak 't direk zien nui hoofstad.
- 1336:
Harihara I
stiech 't
Vijayanagarariek
roond de Zuid-Indiase stad
Vijayanagara
. Dit riek zal 't zuie vaan 't continent iewelaank heuje veur 'n islamitische hiersjappij.
- 1337-1360: Ierste fase
Hoonderdjaoregen Oorlog
- 1337: De Franse keuning
Filips VI
eis
Aquitanie
trok vaan d'n Ingelse keuning Eduard III (dee dao ouch hertog vaan is). Es reactie eis Eduard de Franse troen op (boe de Ingelse keuninge ieder al aonspraok op maakde). Heimet begint d'n Hoonderdjaoregen Oorlog.
- 1346: De Ingelse versloon e technisch superieur leger vaan Franse ridders in de
slaag bij Crecy
.
- 1347: De Ingelse pakke
Calais
, 'n stad die ze twie iewe laank zalle bezitte.
- 1356: De Ingelse bringe 't Frans leger in de
slaag bij Poitiers
'nen enorme slaag touw. Keuning
Jan II
en prins
Filips de Stoute
weure gevaange genome, kroenprins
Sjarel
oontkump en weurt rezjent.
- 1360: Naotot 't Eduard III neet lok um
Reims
te vereuvere, weurt 't
Verdraag vaan Bretigny
geteikend. Prins Sjarel erkint Eduard es hertog vaan Aquitanie; Eduard trek zien aonspraok op de Fransen troen in.
- 1341: Eduard III stiech 't
Liegerhoes
; Ingeland krijg daomet es ierste land e
twiekamereg parlemint
.
- 1343:
Ech
en
Venlo
kriege stadsrechte.
- 1347: Handelere oet
Kaffa
, 'n
Genuese
kolonie op de
Krim
, numme de
pes
met nao Wes-Europa. De volgende jaore zal de
pandemie
ziech euver gans 't continent verspreie es de
Zwarten Doed
.
- 1351: In
Castilie
brik 'ne
borgeroorlog
oet tosse
Peter vaan Castilie
en
Hendrik vaan Trastamara
.
- 1354:
Holland
en
Henegouwe
koume door vererving in personeel unie met
Beiere
.
- 1354:
Toear
krijg
stadsrechte
.
- 1356: In
Lubeck
kump d'n
Hanzedaag
, 'n verzaomeling vaan (bekaans) alle
Hanzestei
, veur 't iers bijein.
- 1366: Fraankriek mingk ziech in de Castiliaanse borgeroorlog, die feitelek veraandert in 'nen
oorlog bij volmach
.
- 1368: Met de val vaan
Khanbaliq
(
Peking
) kump de Mongoolse
Yuandynastie
aon zien ind.
Hongwu
weurt keizer en stiech de
Mingdynastie
.
- 1369: Eduard III nump d'n titel 'Keuning vaan Fraankriek' weer aon, Sjarel V vaan Fraankriek verklaort 't hertogdom Aquitanie
verbeurd
. D'n Hoonderdjaoregen Oorlog geit wijer.
- 1369: D'n Osmaanse sultan vereuvert
Adrianopel
(Edirne) op 't Byzantijns Riek en maak 't direk zien residentiestad.
- 1371:
Reinout van Brederode
bevesteg de stadsrechte vaan
Gennep
.
- 1373:
Jan vaan Gent
deit 'n mislokde campagne in Fraankriek.
- 1381: Ingelse boere oonder leiing vaan
Wat Tyler
koume in opstand
tegen 't rezjiem.
- 1386:
Litouwe
weurt es leste Midde-Europees land christelek nao 't houwelek vaan groethertog
Jogaila
met keuningin
Hedwig vaan Pole
.
- 1389: Nao jaore vaan oonras in allebei de len slete Ingeland en Fraankriek en vreidesverdraag. Tot 1415 is d'n Hoonderdjaoregen Oorlog heimet oonderbroke.
- 1389: De
slaag bij 't Merelveld
tosse
Servie
en 't
Osmaans Riek
indeg oonbeslis. Allebei de voorste en doezende soldaote aon bei kante koume um.
- 1397: Door 't slete vaan de
Unie vaan Kalmar
koume
Noorwege
,
Zwede
,
Denemarke
en hun kolonies in
personeel unie
oonder
Margaretha I vaan Denemarke
.
Voorste, politici en veldhiere
[
bewirk
|
bron bewerke
]