Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Valkebergs
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
telefoto van de
rewien van 't kesjtiel van Valkeberg
Valkeberg
of
Vallekeberg
ies 'n
sjtedsje
dat liek in 'n dal aan de
Geul
in de
gemeinte
Valkeberg aan de Geul
in
Zuud Limburg
. Ouwer sjriefwies zin: Fauquemont, 1041 Falchenberch, 1075 kopie 17e iew Valchenburg, 1096 Falconbere, 1901 Valkenberg.
[1]
De 1e sjrieftelike vermelding van Valkeberg es sjtad:
burch ind (en) stat zu Valkinburch
sjteit in 'n oorkonde van
1 mei
1353
. Saer dat jaor haet 't plaetske sjtadsrechte. De beteikenis van de naam ies waarsjienlik borch van Falco. Valkeberg ies 'n toeristeplaetske.
De luuj kalle hie
Valkebergs
.
Valkeberg in 1700
Bie 't sjtedsje Valkeberg huere ouch de
buurtsjappe
en
wieke
:
't Vestingsjtedsje Valkeberg op de kaart van
Jacob van Deventer
ca 1555
In 1041 weurt in 'n sjinkingsacte van
keizer Hendrik III
de naam Falchenberg veur 't iersj geneump. De
villa Falckenberg
, die in dees acte eigendom woort van zien niesje Irmgard, loog waarsjienlik in
Oud-Valkeberg
. Haor kleindochter, Guda, trouwde met
Thibalt van Voere
(1041 - 30 augustus 1106), de ouds bekende hier van Valkeberg. In 1115 ies ´t
kesjtiel Valkeberg
geboewd door de hiere van
Heinsberg
.
Gozewien I
woort in 1919 hier van Valkeberg. 't Kesjtiel, dat hiel markant op 'ne centraal gelege heuveltuup, de Heunsberg, liek, zal in de loup van iewe 't doelwit blieke van aanvalle door Hollandse, Sjpaanse en Franse troepe.
In 1762 weurt 't definief opgebloze en zal noats mie opgeboewd weure. Wat blief ies 'n rewien. Van 't iertieds
miedeliews vestingssjtedsje
sjtoont allewiel nog gedeiltes van de mergele sjtadsmoere, eine ronne tore, 'ne verdedigingstore (
den Halder
) en 2 (van de 6) ingansgspoorte: de Berkelpoort en de Grendelpoort. Saer 2014 ies ouch de Geulpoort wir te zeen, die opgetrokke ies oet de ouw fundamente.
Tegeneuver
kesjtiel Den Halder
sjteit de
miedeliewse
kerk
van
Sinterklaos
(Nicolaas) en
SinteBerb
(Barbara) geboewd in gotische sjtiel met 'ne typisch Limburgse toresjpiets. In 1904 weurt 't geboew vergruet onder
Pierre Cuypers
. Binne zint 'n aantal kunsveurwerpe te zeen: 'n
altaar
kruus
met crucifix oet de 15e iew; 'n
marianum
met 'n
laatgotisch
modergaods
-beeld en 'n modergaods-beeldsje van
Jan van Steffeswert
oet de 16e iew. Veur 't geboew sjteit e beeldsje van
Sinterklaos
in 'n iezere minikapelke. Aan de euverkant van de sjtraot bevingk ziech 'n
Maria
kapelke
. Rond 1960 krieg Valkeberg 'n 2e parochie met 'n eige kerk, gewiejd aan Slevevrouw van ummerdoerende biesjtand. 't Ontwerp ies van architect
Theo Boosten
. In 'n
protestants
kerkske oet 1891, aan
De Plenkert
, ies allewiel 'n restaurant gevestig. De
begraafplaats
bevingk ziech op terrasse in de helling van de Cauberg.
De sjtadswal van Valkeberg met de kerk en kesjtiel den Halder
- In 1938, 1948, 1979, 1998 en 2012 vonge de
Waereldkampioensjappe fietsrenne
plaats op de
Cauberg
.
- In 1992 en in 2006 waor de Cauberg aankomsplaats van 'n etappe van de
Tour-de-France
.
- De
Europese kampioensjappe
woorte hie in juli 2006 georganiseerd.
- De finishplaats van de
Amstel Gold Race
, 'ne jaorliks truukkommende fietsrenklassieker, dae gebruuk maak van de sjtiel hellinge in de gemeinte, is hie vanaf 2003. 't Hellingspercentage van de Cauberg bedreug 12%. Neve de Cauberg zint: de Geulhemmerberg met 11%; de Barakkeberg met 14 % en de Keuteberg met 22% beruchde beklumminge.
- Op de Cauberg is vanaaf 2011 ach kier 'ne veldrit georganiseerd, in 2018 waore dit de
Waereldkampioensjappe veldrieje
.
De sjtasie van Valkeberg oet 1853
- De
sjtasie van Valkeberg
, woort in 1853 in
mergel
geboewd door de Mestreechs-Aokese sjpoorwaegmaatsjappie. De arsjitek leet ziech inspirere (
neosjtiel
) door 't nuuj
Tilburgs
palies van keuning
Willem II
, dae bie laeve groathertog waor van 't groathertogdom Limburg. In de gevel aan de perronkant sjteit de Mestreechse sjter en de arend oet
Aoke
. 't Geboew ies de oudste nog in gebruuk zinde sjtasie van
Nederland
. De twie zievleugele datere oet 1889.
Ze sjteit op de
top 100 van Nederlandse Unescomonumente
.
- Kesjtiel Oas
liek in de Oastergats, tege de bosj van de
Sjaatsberg
.
- De Valkeneer
ies 'n attractiepark veur kinger, en liek in de beemde van de Geul in
Brokem
.
- 't Sjprookjesbos bevingk ziech op
De Nerem
- De
Wilhelminatore
, mergele oetziechtore oet 1906 haet oetziech euver Zuud-Limburg.
- de
rewien
van 't
kesjtiel Valkeberg
met de sjadsmoere, de
Berkelpoort
en de
Grendelpoort
- Twie
watermeules
aan de meuletak van de
Geul
: de
Ouw banmeule
op
Sint-Pieter
, die al geneump weurt in 1244 en de
Franse meule
oet 1650 in de Lei (Lindelaan). De watersjtruim weurt gereigeld door
de Erke
('n
sjluus
), gelege bie 't Walramplein. De Geul en meuletak, met mergele kademoere, vorme 'n Geuleiland in Valkeberg.
- Museum
Het Land van Valkenburg
(Sjtreekmuseum) ies gevestig in 't veurmalig gemeintehoes en poskentoar, geboewd in 1901 in
Art nouveau
of
Jugendstil
, op de plek woa dao veur 't landshoes sjtong. 't Ies gelege in de Groate sjtraot-centrum en ies 'n officieel erkend museum.
- Twie
Mergelgrotte
of groeves : de
Gemeintegrot
aan de
Cauberg
en
Fluwelegrot
aan de Daelhemmerweeg.
- De Model
sjteinkolemien
aan de Daelhemerweeg ies 'n replica van 'n echte
koel
, zoawie d'rsj in
Zuud-Limburg
tot 1968 vaol geexploiteerd woorte.
- De
Romeinse catacombe
zin 'n exacte kopie (oet 1913) van de catacombe in
Roame
, oetgehouwe in de
mergelgrotte
(berg) in
de Plenkert
. De Catacombe zin saer 2010 officieel erkend
museum
.
- 't Holland
Casino
op de Cauberg.
- Thermae 2000,
thermaal
bad op de Cauberg, oet 2000.
- Kabelbaan en rodelbaan op
de Nerem
.
- Rotspark
en
Opelochtheater
in de Plenkert.
- Lourdesgrot
: replica van de grot in
Lourdes
geboewd in 1927. Dao ies gebruuk gemaak van de mergelwand van de
Gemeintegrot
aan de
Cauberg
. De oetveuring ies op dezelfde sjaal es de echte grot in Lourdes.
- Teikes aan de wand: replica's en echte sjilderinge op de moere van geboewe.
- Maria
Kapelke
aan de Bogaardlaan
- "Spaans leenhof", noe VVV-kentoar, mergele hoes met barokke voluutgevel oet 1661, aan de Gozewiensjtraot
- Vaol mergele hoezer in 't centrum
- Grotte-aquarium
in de buurt van 't kerkh'f op de Cauberg.
- Parke: Odapark, park Dersaborg,
Rotspark en Polferbosj
, Park den Halder, Park
kesjtiel Oas
, Kuurpark Casino-Cauberg, Hertepark.
Jaorlikse en traditioneel evenemente
[
bewirk
|
bron bewerke
]
- Ouw-wieverbal
(saer 1960) op vetten donderdig veur de
Carnaval
. Sondigs trek dan de kingeroptoch en sjmaondigs de groaten optoch, woa ouch de kerkdorper aan metdoon.
- Op
30 april
weurt eder jaor de
Mei-den
geplant op 't
Grendelplein
, door de
jonkheid
.
- De
Bronk
en
kermes
ies op de 1e zondig van juli.
- Bokkemert op 'ne zondig in oktober
- Van hauf november tot hauf december vingk in de Gemeintegrot en in de Fluwelegrot de Keersjmert plaats. In de Wilhelminagrot aan
de Nerem
ies dan 'ne magische keersjsjtal te zeen met zandsculpture.
- Baevaart
, te voot nao
Banneux
(51 kilomaeter) in de keersjnach.
- Sjef Diederen
(1932-2012), zenger en leedsjessjriever
- Els Diederen
(1946), diechteres, sjriefster
- Karel Dorren
, diechter
- Theodoor Dorren
(1857-1937), samesjteller van Valkenburgs woordenboek (1917)
- Martin Eurlings
(1946), politicus, burgemeister van
Valkenburg aan de Geul
- Camiel Eurlings
(1973),
minister
van Verkeer en Waterstaat in het
Kabinet-Balkenende IV
- Jan van Hout
(1908-1945), fietsrenner
- Marjon Lambriks
(1949), operettezangeres
- Marc Lotz
(1973), fietsrenner
- Raymond Meijs
(1968), fietsrenner
- Leon Pluymaekers
(1924-1988), sjriever en teksdiechter
- Lou Pluijmen
(1930), sjriever
- Jan Notten
(1935-2005) (Brokem), sjriever, taalkundige
- Charles Quaedvlieg
(1823-1874), kunssjilder
- Gerlach Royen
(1880-1955), taalkundige
- Jan Schurgers
(1947), sjriever
- Guus Sjmeets
(1948-2020), leedsjessjriever
- Henk Thewissen
(1942-2022) sjriever, onderzeuker.
- Anneke Ubaghs-Cobbenhagen
(1903-1975), diechteres
- Pierre Visschers
(1882-1936), diechter, sjriever
- Pierre Cuypers
(1827-1921), architect, ontwerper
- Erich Wasmann
(1859-1931), pater, entomoloog
- Jan Hanlo
(1912-1969), dichter en schrijver
- Eric Klant
(1912-1990), dompteur, dierentuinbeheerder
- Lei Molin
(1927-1990), kunssjilder
- Hans Coumans
(1965-1976), kunstschilder
- Marc Lotz
, gebore op
19 oktober
1973, waor 'ne bekinde Valkebergse fietsrenner, meh ies ontsjlage naodat hae betrap is op doping. In 2007 geit'r wir fietsrenne.
- Rob Ruijgh
(1986), wielrenner
