Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't Mestreechs . Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.

e Starestelsel is 'n groete verzameling stare die ziech op relatief geringen oonderlingen aofstand bevinde. In eder starestelsel is ouch gaas, stof en (woersjijnelek) doonker materie aonwezig. 't Systeem weurt bie-ein gehawwe door de eige zwoertekrach . Starestelsels hobbe miestal 'n spiraalvormige , sjijf- of bolvormige struktuur, met dao-umheen 'ne bolvormige halo boe-in de zwoertekrach ouch nog invlood heet.

De astronoom Lord Rosse gebruukde es ierste d'n term "spiraalnevel" veur de starestelsels die heer bestudeerde. Heer had evels 't besef neet tot uzze Melkweeg e soortgeliek stelsel waor en tot de stelsels die heer bestudeerde op groete aofstand boete uzze Melkweeg ligke. Pas in 1923 woort door Edwin Hubble aangetuind tot deze spiraalnevels starestelsels waore die boete us eige stelsel ligke.

Es de nachteleke hiemel bekeke weurt, zien veer oongeveer in 't centrum 'ne strook van diech op-ein stoonde stare, 't starestelsel boe veer deil vaan oetmake, de Melkweeg. 't Gehiel daovaan vormp 'n enorm sjijf die veer op dees meneer vaan de zijkant bekieke, boedoor de stare korter opein liekene te stoon. De melkweeg is allein good te zien bij 'ne doonkeren hiemel, wat in Nederland, veural in de Randstad , en in groete deile vaan Belsj neet veurkump, es gevolg vaan de leechvervojling . Umtot 't zonnestelsel zelf deil oetmaak vaan uzze Melkweeg, kinne veer daovaan slechs 'n deil zien.

De Andromedanevel in 't gelieknaomeg starebeeld gief e good totaalbeeld vaan de figuur zoewie ouch uzze Melkweeg oetzuut. M51 in de Jachhun ( Canes Venatici ) gief 'n sjoen bove-aonziech.

Type starestelsels [ bewirk | bron bewerke ]

D'n astronoom Edwin Hubble verzon e systeem um de versjellende vorm vaan starestelsels in te deile. 't Systeem kint drei hoofgrope:

• E : elliptische stelsels , variaties vaan E0 veur bolvormig tot E7 veur laankgerek; miestal wienig gaas aonwezig
• S : Spiraalstelsels , variaties vaan Sa veur strak gewonde spiraal tot Sc veur los gewonde spiraal; mie gaas es in elliptische stelsels
• SB : Balkspirale , variaties vaan SBa tot SBc, es bove.

Daoneve gief 't nog starestelsels die neet aon bovestaonde vorm voldoen, dees weure Ir (vaan Irregular , oonregelmaotig): oonregelmaotige starestelsels geneump.

Later zien door aandere nog verfijninge aongebrach die beveurbeeld de gemiddelde spectraalklasse vaan de stare, de 'kiekhook' (rech vaan bove of op de zijkant) en de maote vaan concentratie aongeve. Volges ein vaan dees systeme zou de Andromedanevel klasse kS5 zien.

't Ontstoon vaan starestelsels [ bewirk | bron bewerke ]

Nao d'n oerknal bestoont de materie in 't hielal allein mer oet waterstof (H) en helium (He) en veural doonker materie . Door klein versjelle in de diechde vaan veural de doonker materie begoste concentraties vaan materie te oontstoon. Nao e paar hoonderd miljoen jaar waor oonder invlood vaan de zwoertekrach zoevaol bie-ein gekloonterd tot ziech oet 't gaas stare koste vorme. Starestelsels koume veurnaomelek veur in groppe bestaond oet mierdere stelsels, zoegenaomde clusters vaan starestelsels .

Recent hobbe oonderzeukers oontdek tot de mieste starestelsels in 't centrum woersjijnelek ein of mierdere zwarte gater hobbe.