Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Mofers
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
Raenger.
Raenger
is, juus wie
sniee
(ieskristalle) en
haachel
(bevraore raenger), 'ne vorm van naerslaag. Same wuuertj dit ouch waal hieemelwater geneump.
Veure vorming van naerslaag zeen oppe ieeste plaats
wolk
nuuedig, die bestaon oet al dan neet ongerkeuldje drupelkes of ieskristalle die ontstaon zeen door condensatie of sublimatie. Dees elemente waere wolkelemente geneump en hobbe 'n doorsneej van inkel μm (1 μm = 0,0001 mm). Veur daodwirkelik toet naerslaag te komme motte de aafmaetinge vanne ongerkeuldje drupelkes in 'ne wolk toenumme, zoeadet dees euvergaon in naerslaagelemente welch 'n doorsneej hobbe van ten minste 100 a 200 μm.
't Ontstaon van wolk geitj gepaardj mit verticaal bewaeginge die in snelheid konne variere van inkel cm/sec toet mieeder m/sec. Aangezeen wolkelemente valsnelheje hobbe van slechs zoeaget 1 cm/sec, is 't nuuedzakelik det dees aanzeenlik aangreuje zoeadet die door 'ne wolk konne valle, verdamping inne neet-gecondenseerdje loch ongere wolkbasis konnen euverlaeven enne grondj es miezel, raenger enzoea konne bereike. De vorming van relatief klein naerslaagdroepele oet enorm wievaolheje uters klein wolkdrupelkes wuuerdj door e twieetaal processe gerealiseerdj: 't coalescentieproces en 't Wegener-Bergeron-Findeisenproces.
Coalescentie duitj zich veur wen zich in 'ne wolk taalrieke wolkelement van diverse aafmaetinge bevinje. Door 't versjil in gewich zolle dees versjillige valsnelheje hobben en dus ten opzichte vanein bewaege. De groeate droepele zolle snelder vallen es de kleinder inne omgaeving, wobie ze tiejes de val taengen e deil hievan opboetsen en vervolges daomit samevleuje. Neet mit al de drupelkes inne baan vanne groeate droepele vinje boetsinge plaats; de klenste speulen inne lochstruiming omme groeate droepele haer (die waeren es 't waar ane kantj gedrok). 't Succes bie 't invange - oetgedrok es de invangverhajing - wuuertj veurnamelik bepaoldj door 't snelheidsversjil. Zoea zeen bie 'ne gemiddeldje straole vanne droepele in 'ne wolk van 6 μm inkel droepele mit 'ne straol van 20 μm neudig om 't coalescentieproces op gang te bringe.
Nao eder boetsing waere de droepele grotter, kriege daodoor 'n grotter snelheid en greuje ummer snelder aan. Wen de waeg dore wolk lank zat is enne concentratie van vleujbaar water groeat zat is, konne de droepele toet sloet groeat zat waeren om es raengerdroepele dore wolkbasis haer te valle. Veural bie don, gelaogdje bewolking en in cumuliform bewolking is de continu oetwisseling van belang, inne vorm van turbulentie, tosse de wolk enne druueger loch daoboete. De drupelkes ane randj vanne wolk konnen in dees druueger loch verdampe. Trods dit effek zal 't drupelkes motte gaeve die lank zat inne wolk konne blieve veur zat aan te greuje.
Wegener-Bergeron-Findeisenproces
[
bewirk
|
bron bewerke
]
't Grotste deil vanne naerslaag op gemaotigdje bredjes ontsteitj middels 't Wegener-Bergeron-Findeisenproces. Bie temperature lieeger es -28 °C zeen de wolk euverwaegendj ieswolk, meh bie temperature tosse de 0 °C en -23 °C bestaon de wolk groeatendeils oet ongerkeuldje waterdrupelkes mit slechs e vaol kleinder aantaal ieskristalle; in 't litste geval sprek me van gemingdje wolk. Bie 't tegeliekertied veurkomme van ongerkeuldje waterdrupelkes en ieskristalle geldj det de verzadigingsdampdrok vanne ieskristalle lieeger is es die vanne waterdrupelkes, waat 'ne wichtige factor is in 't gehieel naerslaagvormingsproces. Onger dees omstenjigheje zal e verveur van waterdamp gaon optraeje vanne ongerkeuldje waterdrupelkes nao de ieskristalle; de drupelkes verdampen enne waterdamp sublimeertj oppe ieskristalle. De sublimatie, welch ten koste geitj vanne ongerkeuldje waterdrupelkes, is 't sterkste bie 'n temperatuur van zoeaget -13 °C. Bie dees temperatuur is 't versjil inne verzadigingsdampdrok van water en ies namelik 't grotste. De ieskristalle greuje dore ummer doordoerendje sublimatie aan, wodoor haor valsnelheid grotter wuuerdj en ze dore wolk nao onger bewaege. Bie temperature van inkel graoj onger 't vreerpuntj klontjere de aangegreujdje ieskristalle toet sniee same.
Veltj deze sniee toet onger 't O °C-niveau ('t 0 °C-niveau is 't lieegste niveau worop de lochtemperatuur lieeger is es 0 °C), den smultje ze en bereike de aerd es raengerdroepele. Aafhenkelik vanne waterinhaad vanne wolk konne de door sublimatie aangegreujdje ieskristalle tiejes haore val mit mieer of minder ongerkeuldje wolkdroepele in boetsing komme, wobie de ingevange drupelkes bevrere. Vange de ieskristalle tiejes haore val vaol en veural grotter ongerkeuldje waterdrupelkes in, den verlere ze haor oearsprunkelike structuur bao gans; 't vormp zich den korrelsniee of korrelhaachel, die 't aerdoppervlak bie 'n temperatuur van mieer es 0 °C ouch es raenger bereike.
Boete de poealgebieden is raenger de veurkommendjste vorm van naerslaag.
Vallendje raengerdroepele waere dokker aafgebeildj inne vorm van traonen of paere, meh die veurstelling is neet krek. Klein raengerdroepele zeen vriewaal bolvormig, wobie de oppervlakdje spanning grotter is wie kleinder de diamaeter is. Vanaaf 'n zeker gruuedje waere ze inne val dore lochwaerstandj anen ongerkantj aafgeplatj. Bie hieel groeate droepele kan zelfs 'n saort aan parapluvorm veurkomme. Groeate raengerdroepele valle snelder es klein, det neet wuuertj veroearzaak dore versnelling vanne zwaordjekrach meh dore lochwaerstandj dae veure klein droepele betrekkelik grotter is. Veure klenste droepe, wie in
mes
, is loch bie wies van spraeke zoea tej wie sjroeap. Ze valle namelik mit 'n snelheid van beveurbeild 1 cm de oer.
Van raenger wuuertj gespraoke es de diamaeter van 'ne waterdroepel grotter is es 0,5 mm.
Raengerdroepele - wie tiejes buie - waere meistes neet grotter es zoeaget 6 mm. Bie grotter aafmaetinge splitse de droepele zich doks op in twiee of mieeder droepele. Miezel besteitj meistes oet waterdroepele mit 'ne diamaeter kleinder es 0, 5 mm.