- Dit artikel is in mierder
Limburgse dialekte
gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't
Nuts
.
't
Milieu
in algemeine zin is de
omgaeving
. In de
sociologie
is 't milieu van 'n persoen de sociaal klasse woe-in hae laef. Vaak weurt mit milieu de natuurlike,
ecologische
laefomgaeving bedoeld; dit is vaak in combinaties as milieuverontreineging en de milieutop. De tak van de weitesjap die zich hiemit bezighilt, is de
milieukonde
.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't
Eesjdes
.
De milieuwetensjap hingt naaw soame mit de medische wetenschap, omdat de aontasjting vaan 't milieu ien de miesjte gevalle noadejlige gevolge het vuur de gezongdhet vaan de lui.
Zo kent 't zien, dat ien de loch dej mer ienoasemt, van alles zet, wat derien tereech is gekwoeme doer towdoen vaan febrieke en gemotorizeerd verkier, en oedoer ze lang neet me zo zuuver is, es ze vaan nateure waor en oach moot zien vuur de gezongdheid.
Oach 't woater wurt we langer we mie vervuild, doerdat febrieke chemisch oafvaal ien bjeke en revere loze. Soms gebeurt dat met vergunning, me oach nogal 'ns derzongder. Ien 't lesjte gevaal is dat daan ien sjtreit met de regels vaan de
Milieuwitgjeving
en dus stroabbwoar.
De zuverheit vaan 't woater is neet alleng belangrijk vuur de gezongdheid vaan de lui, (doerdat de vervuiling oeteindelek ien 't drinkwoater terech komt en omdat mer kraank wurt, es mer ien vervuild woater geit zjwumme), me oach vuur aal wat ien 't woater leef, zoes visse en aander deere.
Behalve de loch en 't woater wurt oach de grongt dik vervuijld. Dat gebeurt ien veul gevalle doer febrieke, dei hun chemisch oafvaal uurges sjtorte, oenoa 't de grongd ien trekt. Soms is 't daan hel ongezongd, es loater op dei ploats kingder geun spwuule, of hoezer gebouwd wjere. Doavuur moot zo'n ploats daan dik gesaneerd wjere, wat betekent, dat de grongd gezuverd wurt.
Omdat 't vervuijle van loch, woater en grongd ("bwoejem", wurt oach woal gezaag) ien vool gevalle met vergunning gebeurt, is 't miesjtaal neet gemjekelek tjiege te hoawe doer degene, dei dat wille.
Des tjiegesjaanders verejnige zech nogal 'ns ien e commitee, om ien e bepoald gevaal soame te perbere zoget te vuurkwoeme.
Doanjeve zien d'r oach lui, dej 't zo belangriek vingde, dat 't milieu zo wieneg mogelek bedoarve wurt, dat ze zech doa full time vuur willen ienzette. Ze rechte daan 'n milieubesjermingsverejniging of 'n stechting op en geun doa vasj vuur werreke, of ze geun bie 'n al besjtoande verejniging of sjtichting (tegenwoordig dik "milieuclub "geneumd) werreke. Aandere sjteune zo'n organizwoatie doer lid te wjere of donateur.
't Gehiel vaan dees commitees, sjtechtinge en verejniginge wurt voolaal aongeduid as "de Milieubeweging".
'n Oantal gevalle, oe ien tot noe tow doer commitees, actiegroepe, of protesjbeweginge is geageerd tjiege geplande oantasjtinge vaan 't leefmeljeu ie
Limburg
zien:
- Ien de 70 joare van de vurege iew tjiege planne, om oan de
Moas
bie
Terneje
, tijiegenuwver
Eesjde
'n woelieraffinaderij te vesjtige doer
Amoco
.
- Ien de 70er en 80 joare tjiege de oetbreiding vaan 't
vleegveld bie Bjek
.
- Vanaaf 1976 verzet 't Graetheidecomite zich taenge 't volboewe van de
Graethei
door
DSM
.
- Ien de 90 joare en noe nog:
Vereniging STOP awacs
tjiege de kap va bos bie
Sjinveld
, ien verbaand met oetbreiding vaan
AWACS
-
patrouillevluchte.
De hiebwoeve geneumde vervuijling van loch, woater en grongd zien neet de ejnige vurme van aontasjting vaan 't leefmeljeu. Aandere zien nog:
Dee kint veroerzoak wjere doer vleegmechene, doer otoverkier, doer mechene en doer vaan alles en nog get, zo we de meziek ien 'ne kaffee, sjtroatkarneval en nowjoarsvuurwerrek.
De miesj besjprwoeke vurreme hievaan zien woal de rwuuk van induustrieje, zo we chemische complexe (bevwuurbeeld
DSM
) en de sjtaank vaan verkesmasjterije.
't Stet vasj, dat we mie greun (plaante, dus) ien 'n umgjeving oanwezeg zien, des te gezonder dat vuur de lui doa is. Dat betekent dus, dat we mie vaan dat greun weggedwoen wurt (bevuurbeeld v'r de bouw vaan now wieke vaan 'n sjtad, of v'r 't baggere va kiezel), we minder gezongd dej umgjeving doadoer wurt.
Dezzen term wurt wol gebruukt vuur den hengder, de lui aongedwoen wurt doerdat ze boete neet (me) noa e sjon panorama of laandsjap kinne lore, zongder dat ze oach moten aonlore tjiege get wat op zech neet bie de nateur past, zo we 'e groet chemisch complex, al daan neet met 'n vlam bwoeven op 'ne sjoersjteen, of allerhande bowwerreke. Oach vaan wingdmwules wurt dik gezaag, dat e noadeel d'rvaan de horizonvervujling is.
Met dezzen term wort tegenwoordeg bedoeld, dat nao zonsongdergaank aon alle kaante
zo vool laampe branne, veraal ooch aon gebouwe, dat mer de nateurleke duusjternis, dej 'ne mins ze biologies gesjtel nudeg het, mie en mie geet messe. Mie en mie sjtroatlaampe, galerijlaampe oan flets, TL-buize ien parkeergarages, koplaampe vaan otoos.
't Leefmilieu van lui kent oach oangetasj wjere doer wangedroag van persoene ien 't 'woepenbwoar, zo we op sjtroate en weeg. vb. 'n jeugbende of 't wuvertreje vaan verkiersregels.
- Milieuasjpecte vaan 't voodingspetroen:
[1]
- Stichting Natuur en Milieu
[3]