Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Valkebergs
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
Mergelland
ies de naam van de landsjtreek die euvereinkump met 't
heuvelland
in
Zuud Limburg
, ouch waal
krietland
geneump. De naam ies neet gans correct. In de
geologie
weurt de term
mergel
gebruukt veur sjtein dae mie
klei
bevat. In Zuud-Limburg kump 't woord mergel van 't werkwoord
mergele
, dat besjtruie met fiene kalk beteikent. Dit um 't land vrochbaar te make. De grond ies
oetgemergeld
es 'r kalk nuedig haet.
Mergel
ies ouch de naam veur de zachte roumgaele kalkzandsjtein, dae hie gedolve weurt. Dae mergel weurt gedolve in groeves en
mergelgrotte
.
Kriet
of mergel ies de sjtein dae ziech in de
kriettied
gevormp haet op de baom en aan de rand van de krietzie. De mergel dae bie
Mestreech
gevonge weurt het
Mestreechs kriet
. Daovan weure mergelblokke gezaegd um hoezer van te boewe. Ouch de
Subermergel
ies van gooj boewkwaliteit. 't
Gulpesj kriet
, dat in de buurt van
Gulpe
aan de oppervlakte kump ies heller en brokkeliger. Dae ies neet gesjiek um met te boewe. Deze kalksjtein weurt gebruuk um kalk van te brenne.
Kalkoves
liegke bv aan de
Potberg
en in de Subergrobbe bie
Sub
. Van de Gulpesje kalk weurt ouch
cement
gemaakt. De 1e Nederlandse cementfabriek (ENCI) ies begoes in
Viele
en in 1925 verplaats nao de
Sint-Pietersberg
in Mestreech. Van belang waor hie 't transportmiedel van de
Maas
um de cement te verveure. Bie
't Roeet
liek ouch 'n mergelaafgraving veur de cementindustrie. In de buurt van
Kunder
weurt 'n heller soort kalksjtein gevonge, de zoageneumde
Kundersjtein
of Krawbiker sjtein. Deze sjtein kent neet gezaeg weure.
Grotte, groeves en kalksjtein
[
bewirk
|
bron bewerke
]
Plaatse woa deze kalksjtein gewonne weurt heisje
groeves
of
grotte
. De Limburger zaet: "De mergel kump oet de berg" . Hae neumde deze dan ouch bergsjtein. Veurbeelde:
Heimansgroeve
,
Groeve Blankeberg
,
Groeve Sjiepersjberg
,
Potberg
,
Kunderberg
,
Vrakelberg
,
groeve Keuteberg
,
groeve Bemelerberg
,
Suberberg
,
Sint-Pietersberg
,
Daolkesberg
en
Sjaatsberg
,
Valkeberg
,
Geulemerberg
,
Kannerberg
.
Mergelgrotte, die ge-eupend zint veur publiek bevinge zich in
Valkeberg
(
Gemeintegrot
,
Fluwelegrot
),
Sub
(Suberberg),
Geulem
(
Geulemergroeve
),
Sint-Pieter
en
Neerkan
.
Ter verdediging in tied van oorlog zint d'r in en op de mergelberg diverse forte geboewd. Veurbeelde zint de
St. Pietersberg
:
fort St. Pieter
(oet 1701) bie 't dorp
Sint-Pieter
en 't
fort Eben-Emael
(oet ca 1932) in
Eben-Emael
op 't
Belsj
.
De letste jaore zint op de kalkrieke hellinge diverse
wiengaarde
aangelag. Veural wiete
wien
weurt geproduceerd.
'n Bekende route door 't Mergelland veur automobiliste ies de
Mergellandroute
, aangegeve met borde met broene opdrok. Daoneve lop d'r ouch 'n fietsroute (bordsjes met greune opdrok).
In
Geulem
,
Zuud Limburg
, bevinge zich nog veurmalige grotweuninge, die tot ca 1920) bewoond zin gewaes.
Van mergel zint, veurnamelik veur 1900, hoezer en
kesjtiele
opgetrokke. Architecte hobbe, veural in vreuger tieje, bieveurbeeld in de
barok
, van de good te bewerke mergel gebruuk gemaak um seerlike ornamente toe te passe in hun ontwerpe. Boewkundige toepassinge van mergel zint o.m.: trapgevel, krolgevel, klokgevel, seerlieste, pilastersj, kapitele en consoles. 'ne Variant ies 't boewe met
sjpeklaoge
, woabie tosje de laoge baksjteine ein of twie rieje mergel gemetseld woorte. bv. in de
Maaslandse renaissance
.
't Mergellandsjaop ies 'n
sjaop
, dat gefok weurt in 't Mergelland. Bieveurbeeld op
Ieperhei
haet
De Schaapskooi
'ne herder in deens, dae met zien kud sjaop de hei op geit en op dees meneer 't typische landsjap ouch in sjtand helt. Op dees sjaope
boerderie
weurt ouch 't zgn. Geuldallemke gefok.
'n
Kalkwei
is 'n besjermp,
klein landsjapselement
in 't mergelland.
Sommige landsjapselemente zint
karstversjiensele
.