Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Norbiks
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
't Lich-oranje deel in 't centrum tuuent 't gebied oee de La Tene-cultuur vermoedelek begoes.
De
La Tene-cultuur
is 'n periode in d'r
Iezertied in Europa
, die geneumd is nao de plaatsj
La Tene
in
Zjwitserland
, oee
archeologische
opgravinge zeunt gedoee.
De
Kelte
laefde in sjtamverbaand en hubbe noeets 'n centraal georganiseerd riek opgebouwd. Binne e sjtamgebied how 't in 't begin vaol lokaal leiders mae oeteindelek zal ene hoofmaan oet d'r kreenk va adeleke families op d'r vaorgroond ziee kaome. Mach cummuleerde doe och al en dus sjlaagde zoe 'ne hoofmaan d'r in um alle mach te verovere en alle clans in 't gebied an zich te binge. Um z'n posiesje veilig te sjtille moes haee oondergesjikte edele good sjtimme daor gifte en laevesoonderhaod. Umdat persuenlekheed en riekdom dit leidersjap bepale, is 't waarsjienlek neet erfelek.
In d'r tied van de veroveringe va
Julius Caesar
besjteet dit
chiefdom
nog bie de
Belgae
en bie 'n aantal Zuud-Ingelsje sjtamme. Och in Galatai in Klee-Azie is dat 't gevaal.
De Keltische sjtandemaatsjappiej volges Caesar
[
bewirk
|
bron bewerke
]
De antieke sjrievers besjouwe de Keltische samelaeving es 'n
sjtandemaatsjappiej
. Julius Caesar sjrieft dat in
Gallie
alling d'r
adel
en de
druide
tille. Ze haant vaol aanziee en behandele 't volk op 't plattelaand es oonvriej oonderdane.
De krijgers haowe zich bezig mit polletiek en militaire zake en wie miee ze in sjtatus en riekdom oetbleenke wie miee
ambacti
en
clientes
ze um zich hee wete te verzamele. Dit litste is d'r enige maatsjtaf dae ze kinne um invloed en mach te maeete.
De ambacti zeunt 't gevolg of de persuenleke lijfwach van d'r adel. De krijgers hure neet mie tut 'ne clan of 'n familie, mae haant zich vaor 't laeve an 'ne hieer verboonde. De sociaal posiesje van 'ne edelmaan is aafhankelek van z'ne aa-haank oonder de vriej sjtamlede.
Och de mach van Caesar waor gebaseerd op zoe'ne achterban van clientes. 't Systeem van de Kelte mot 'm in dat opzich da och neet ech vraem ziee vaorkome.
'n Zelfde systeem, gebaseerd op persuenleke allianties, besjteet och in d'r riddersjtaand. In ruil vaor tribuut of gewapende biesjtaand koes d'r lieegere adel hoeegerop kaome. Diz hierarchie, gebaseerd op oonderlinge aafhaankelekheed en verplichtinge deet sjterk deenke an de Middelieuwse
feodaliteet
. Soms sjteunt zelfs gaanse groepe of sjtamme in 'n clientesrelaasje mit groeeter sjtamme.
De
aristocratie
geet dor huweleke en boondgenootsjappe de sjtamgrenze uvver mae ze zeunt neet 't enige beendende elemaent tussje versjillende sjtamme.
In Gallie en de Britse eilande zeunt de druides och 'n beendend elemaent tussje de sjtamme. Ins in 't jaor keumt diz religieus-intellectueel elite in 'n centraal Europees woud, de
Ardenne
, bie-ee. De
druides
sjteunt baove de sjtam- en de sjtandeindeling. Ze werre gekaoze um hun genialiteet of groeete invloed en zeunt druide bies hunne doeed mit 'n leidende functie.
Volgens
Julius Caesar
how edere kandidaat-druide twintig jaor sjtudie te doee. Um hun gooj organisatie, algemeen kennis en oonderwiestaak, besjowde de
Grieke
hun es
filosofe
. Tiedens de jaorlekse vergaderinge deunt de druides oetsjprake in belangrieke sjtamaangelaegenhede tussje versjillende sjtamme mae ze haant zich allich och geholpe um de mach in de sjtamme eeges in evenwich en get oonder control te haowe.
De antieke otaors zeunt neet dudelek wie dis
preester
-kaste wieer oonderverdeeld is. De druides zitte de plechtighede vaor mae de
gutuatri
zitte alles vaeerdeg. Och 't oonderhaod van de cultusplaatsje zow hun taak ziee. De
vates
waore vaorsjpellers, die in offers, gedrag van dere en hiemelversjiensele de toekomst koese 'ziee'. In sociale sjtatus sjteunt de vates tussje de druide en de
barde
. Dis dichters-zengers trikke roond en bringe hun leedsjes op de fieeste van de aristocratie. Neet ummer zoonder sjpot of heimeleke allusies prieze ze d'r gasthieer en de groeete dade van de Keltische helde. Me kint ze good vergelieke mit de middelieewse
troubadours
.
Kiek och
Keltische fees-daag
.
Uvver de gewoeen luuj zeunt v'r neet zoe good geinformeerd. Archeologische reste toeene aan dat op 't plaatelaand vriej luuj laefde. Ze waore neet riek, mae howwe toch groond, viee en werktuige.
Oonderaan de maatsjappeleke ludder sjteunt de oonvrieje. Mitstens boere die dor sjulde neet alling hun bezit mae och zichzelf en hun familie verpaand haant. Daodor zeunt ze gaans aafhankelek van de dominaante klasse en haant ging rechte, alling mer plichte.
Dis sjterk hierarchische stratificatie waor neet truuk te vinge in de maan-vrowrelatie. Warsjienlek hat dat d'r mit te make dat de nauwer kontakte mit de
Etruske
d'r uvvergaank van de
Hallstatt-cultuur
nao de La Tene sterk met bepaalde. Bie de Etruske how de vrow vaol miee rechte es wie bie de Romeine. Es 'n Keltische vrow neet sjuldig waor an d'r doeed van haore maan koes ze - in taeegesjtilling tot de
Romeinse kultuur
- alles erve. Oet Ierse en Welsje
wettekste
bliekt dat ze och 't initiatief tut 'n sjejjing koes naeme en op de Britse eilande waoerte daobie enige sjtamme geleid dor 'n vrow. Zoe leidt koningin
Boudicca
nog in 61 n. chr. 'ne opsjtaand taege de Romeine.
Kiek och
Romeins Riek
,
Romeinse tied
en
Salische wet