Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Mestreechs
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
Detail vaan 'n Ingels hoofstel
E
hoofstel
,
toum
of
breidel
is 'n oonderdeil vaan getuug veur te
rije
, in 't bezunder bij
peerd
. Me deit 't hoofstel um 't peerd ziene kop um 't oonder 't rije te kinne besture. Door de versjellende rijtradities en -gewuuntes heer weurt e hoofstel es oonmisbaar of zier wunselek gezeen. Hoofstelle zien gemeinelek vaan
leer
, meh allewijl ouch wel vaan
plastic
. Hoofstelle weure op maot gemaak veur eder peerd persoenlek.
E hoofstel liek op e
halster
, met dit versjel tot e halster allein gemaak is veur 't peerd aon met te numme. E halster heet daorum gein teugele en gei bit, al kin me wel e touw draon vasmake. Hoofstelle kinne trouwens ouch gebruuk weure um peerd aon met te veure; de teugele gebruuk me daan es leibaand.
Nao gelaank de twie versjellende rijtradities die in de westerse wereld dominere,
Ingels rije
en
westernrije
, gief 't ouch twie hooftypes hoofstelle, 't Ingels hoofstel en 't westerhoofstel. 't Westernhoofstel versjelt vaan 't Ingels (wat euveregens in diverse types oonder te verdeile velt) doortot 't de neusreem mis, meh ouch doortot 't opziechteg verseerd kin zien (zij 't neet zoezier wie 't zaol of de ruterkleier). De leste jaore is hei en dao 't bitloes rije opgekoume. Hei rijt me dus met hoofstelle zoonder bit. Me nump aon tot dit 't peerd vaol irritatie sjeelt ('t heet jummers niks in zie moond), meh zjus umtot bij traditioneel rijstijle de teugelholpe veural via 't bit aonkoume, maak dit 't lesteger veur 't peerd get dudelek te make.
- Teugele
. De ruter helt ze in de han um 't peerd trekkentere
holpe
te geve.
- Kopstok
. 'n Oonbuigzaam stok wat achter de oere moot. Peerdsoere zien flexibel, en me kin 't kopstok bij 't indoen vrij gemekelek euver tijdelek platgevawwe oere trekke.
- Froontreem
. Zit veur de oere. Weurt miestal neet versteld. Es me veerdeg is met 't hoofstel indoen, moot de veurste plok
maone
vaan 't peerd euver de froontreem weure gedrage (zuug ouch de foto).
- Keelreem
. Oonder de achterkop vaan 't peerd door, zoe oongeveer t'r huugde vaan de frontreem. Bij 't in- en oetdoen vaan 't hoofstel zit 'r los; es 't zit moot me 't vasmake. Oondaanks tot de hoofstelle veur individueel peerd weure gemaak, kin me de keelreem verstelle; es voegregel gelt tot me nog zjus 'ne voes tosse de reem en de peerdskop moot kinne kriege.
- Bakstok
. De verbinding tosse de achterste deile (zoezjus besjreve) en de veurste deile (noe koumende).
- Neusreem
. Neet euver, meh get achter de neus vaan e peerd. Bovenop zit e dik stok leer wat deit dinke aon de froontreem, oonderop zit e verstelbaar reemke. Gemeinelek kin me bij 'ne zjus aofgestelde neusreem nog zjus twie vingere tosse peerd en hoofstel kriege. Wie de keelreem zit dit deil los es 't hoofstel neet weurt gebruuk. Me oondersjeit de liege neusreem, dee kort achter de peerdsneus zit, en d'n hoege, dee get wijer nao achter zit. Hoeg neusrieme mote deks euver 't bakstok heer weure geslote, lieg neusrieme zjus oonderdoor. 't Gief ouch gecombineerde types; daan zit bij de neusreem nog 'ne
sperreem
.
- Bit
. 'n Iezere stok, bestaond oet twie (inkelgebroke bit) of drei (dobbelgebroke bit) met sjarnere verboonde stokker, wat in de moond vaan 't peerd moot. E peerd, ouch wienie good belierd, deit veur 't bit neet gere ziene moond ope; me moot 't daorum bij 't indoen prikkele in ziene moondhook, zoetot 't bies oet reflex ziene moond toch opedeit. Op dees plaots, tosse de tan en de kieze, is 't gebit vaan e peerd oonderbroke; hei kump ouch 't bit te zitte. Vaan belaank is tot me 't peerd, wienie 't eine kier 't bit in de moond heet, neet mie liet ete; dit kin tot
verslikke
veure.
Wie gezag communiceert de ruter via de teugele met 't peerd. Alderiers um riechting aon te geve. Trek me aon de linkerteugel, daan zal 't peerd wie vaanzelf nao links loere en umgekierd ('t is in dat geval
nao links/rechs gesteld
). Wienie 't peerd 'n bepaolde riechting op welt hobbe, gebruuk me miestal 'n combinatie vaan bein- en teugelholp: de diagonaol holp. Weurt 't trekke aon de linkerteugel gecombineerd met 't aonduie of trampe in de rechterzij, daan vat 't peerd dat op es 'n opdrach um nao links te goon (en vice versa). Lateraol holpe (bein en teugel tegeliek aon dezelfde kant) hobbe 'n aander functie. Es me die (good) gief, zal 't peerd rechoet blieve loupe meh wel stelling geve nao de met d'n teugel gevraogde kant. Dit is van belaank bij
gecompleceerder figure wie
groete volte, wieke of sjouwerbinnewaarts.
Es me stelling vaan e peerd vreug, is 't hiel belaankriek um allebei de teugele te gebruke. Zoewiezoe mote de teugele in d'n
Ingelse rijstijl
ummer strak blieve (tot 't memint tot 't peerd ros gegond weurt en 't oet maag drave/stappe, 't zoegeneump 'langen teugel geve'). Es me stelling nao rechs vreug door aon de rechterteugel te trekke en me liet oonderwijl de linkerteugel slap ("los") haange, daan krijg 't peerd links vaol mie ruimte en zal 't zjus nao links goon kieke. Dit veurkump me door de linkerteugel vas te blieve hawwe zoonder 'm aon te trekke. Dit weurt
begrenze vaan de linkerkant
geneump.
't Aandert wat me met de teugele kin doen is 't peerd aofremme ("in toum hawwe", "gebreideld"). Me trek daoveur kort aon allebei de teugele. Dit weurt 'n
ophaajding
geneump. Dit moot me combinere met 'n dudeleke zitholp.
Bij alle teugelholpe is 't vaan belaank um neet te hel aon de teugele te trekke. Ierstens is dat neet good veur 't peerd, twiedens kin 't averechs werke: umtot hel trekke stress euverbringk, goon vaol peerd dao allein mer helder vaan loupe. Daobij moot me 't peerd, es 't de aonwiezing eine kier volg, beloene door de ophaajding op te geve. Wienie 't peerd neet good reageert, moot me ouch neet in de teugele blieve haange meh de holp e paar kier herhole. Ouch moot me naogoon of de aander holpe neet tegewerke. Bij 't sture moot de beinholp kloppe, dewijl 't stoppe of aofremme vaan e peerd 'ne verzwoerde zit vereis. Werk 't daan nog neet good, daan kin me bij 't sture de
smik
gebruke: e tikske op de rechtersjouwer veur nao links en umgekierd.