Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Gelaens
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
Gelaens
is 'n Oas-
Limburgs
dialek, dat ze kalle in de
Zuud Limburgse
gemeinte
Gelaen
, wovan
Awt-Gelaen
,
Lotterao
,
Kraonkel
,
De Kloes
,
Lentjheuvel
en
Gelaen-Zuid
deil oetmake. De
Veldeke
-
krink Gelaen
hilt zich bezig met de dialekte van
Baek
,
Gelaen
,
Pot
en
Sjenne
.
Sjpelling van 't Gelaens in 't kort:
(Volges de basis van Huub Clerx, Bertha Paulissen-Willen en aangevold door Pierre Vossen)
Algemein: In de ongersjtaonde veurbeelde zeen de euvereinkommende Nederlandse weurd tosje haokskes gezat, dit om dudelik te zeen in wat bedoeld is.
De klinkerteikes zeen wiej in 't Nederlands, 'n paar aparte teikes zeen:
- e
: deze klank kump veur in weurd wiej bed (bed), mes (mest), zegke (zeggen), kenjer (kinderen);
- o
: deze klank kump veur in weurd wiej Kolle (Keulen), pot (potten), volle (vullen), gelok (geluk);
- o
: deze klank kump veur in weurd wiej hondj (hond), bok (bok), zon (zon) (let op: neet o mer o);
- o
: deze klank kump neet veur in 't Gelaens, dus neet gebruke.
- ae
: deze klank kump veur in weurd wiej Gelaen, kaetel (ketel), paerd (paard), laeve (leven);
- ao
: deze klank kump veur in weurd wiej Lotterao, dao (daar), sjtraot (straat), paort (poort), laok (gat);
- ao
: deze klank kump veur in weurd wiej vaol (veel), sjtraotje (straatje), haom (hem), paortje (poortje);
- oa
: dit is 'ne tweeklank, zuug hiej onger;
- ie
: sjrieve v'r altied op 't enj van ein lettergreep, veurbeelde zint: diej (die), sjrieve (schrijven);
- ei
: sjrieve v'r altied op 't enj van ein lettergreep, veurbeelde zint: weite (weten), zjweite (zweten);
- aa
: wirt neet gebroek in wirkweurd en vervoginge, dus b.v. rape (rapen) en neet raape; dake (daken) en neet daake (uteraard waal biej b.v. raap en daak);
- ee
: wirt neet gebroek in wirkweurd en meevoud, dus b.v. sjete (schieten) en neet sjeete, repe (repen) en neet reepe (uteraard waal biej b.v. sjeet en reep);
- oo
: wirt neet gebroek in wirkweurd en meevoud, dus b.v. rope (roepen) en neet roope, Jode en neet Joode;
- uu
: wirt neet gebroek in wirkweurd en meevoud, dus b.v. ruke (ruiken) en neet ruuke, luke (luiken) en neet luuke, (uteraard waal biej b.v. ruuk en luuk;
- ou
: veurbeelde zint: loupe (lopen), rouke (roken), ouch (ook), koum (nauwelijks), kous (kous). Kees in principe altied veur ou en neet veur au, behalve ennige oetzunjeringe zwoa wiej paus;
Veurbeelde van meerklanke in Gelaense weurd zeen:
- ee
: twee (twee), mee (meer), zee (zee), eesj (eerst);
- oa
: road (rood), boat (boot), zwoa (zo), groat (groot), sjoan (mooi);
- eue
: neuedig (nodig), greuetsj (trots), geneuedigde (genodigde), beheuere (behoren), dom teuen (flauwe kul);
- eeu
: leeuw (leeuw), eeuw (eeuw);
- eej
: ich sjneej (ik sneed), sjleej (slee);
- aej
: ich traej (ik treed);
- ej
: nej (gierig), wejje (waaien), drejje (draaien);
- uuj
: nuuj (nieuw), luuj (mensen);
- euj
: greuje (groeien), bleuj (bloei);
- eij
: eijer (eieren), weij (weide);
- iej
: bliej (blij), hiej (hier), vriej (vrij)
- aaj
: begaaj (gespuis, min volk);
- aoj
: ich braoj (ik braad), raoje (raden);
- oaj
: knoaje (knoeien), goaje (gooien);
- uuj
: nuuj (nieuw), luuj (mensen), buuj (bui)
- aw
: kaw (kou), awt (oud), hawf (half);
- oew
: moew (mouw), troew (trouw);
De mitklinkesj zeen wiej in 't Nederlands. Mer d'r zeen get biezunjere gevalle:
- sj
: biej Nederlandse weurd die beginne met sch of sl, sm, sn, sp, st wirt dit ein sj, b.v. sjeije (scheiden), sjlaon (slaan), sjpele (spelen);
- zj
: biej Nederlandse weurd beginnend met zw, b.v. zjwaor (zwaar), zjweite (zweten);
- j
: wurt in eine mitklinkergroep mer eine keer gesjreve op 't enj b.v. blendj (blind), kendj (kind), kantj (kant), landj (land);
- gk
: dit is ein zachte k en kump veur in weurd wiej zegke (zeggen), ligke (liggen), mogke (muggen);
T of d op 't eindj van de Nederlandjse weurd
[
bewirk
|
bron bewerke
]
Es 't woord in 't Nederlands op 't eindj 'n
d
haet, blif die in 't Gelaens bewaard, ouch es die d in 't Gelaens door 'n j gevolg wirt.
Veurbeeld: hondj (hond), landj (land), tandj (tand), bed (bed).
Mer es 't Nederlands woord gein veurbeeld met d is, dan altied 'n t sjrieve.
Veurbeeld: kat (kat), rat (rat), wet (wet).
Opgelet: de Nederlandse wirkweurd die eindige op dt komme in 't Gelaens plat neet veur.
Voorbeelden: jij wordt mot zeen
du wirts
, hij wordt mot zeen
hae wurt
.
De onbeklemtoande vorm van 't Gelaense weurdje du (jij) is
te
.
Sjrief dat los van 't werkwoord, dus b.v.:
deis te (doe jij), es te dat deis (als je dat doet), kumps te (kom je), es te kumps (als je komt), paks te (neem jij).
De Nederlandse lidword het en een
[
bewirk
|
bron bewerke
]
Sjrief altied '
t
(veur het) en '
n
(veur een) en neet ut en un of et en en.
Geer of g'r
, dat kent alletwee.
Ein of 'n
; normaal gebruuk g'r 'n, mer es g'r 't hobt euver 'n telwoord of es 'n zelfsjtendig naamwoord beklemtoand mot waere, dan gebruuk g'r ein of eine. B.v. "ich hob mer
ein
hoes" of "dat dorp haet mer
ein
kirk" en "hobs dich '
ne
hondj?" of "hobs dich mer
eine
hondj?".
De Nederlandse oetgank -lijk wurt in 't Gelaens gesjreve es
-lik
. Dus: eindelik (eindelijk), meugelik (mogelijk), sjmakelik (smakelijk). De oetgank -lijke wurt
likke
b.v. sjmakelikke (smakelijke), meugelikke (mogelijke).
De letter n en en aan 't eindj van 'n Nederlandjs woord
[
bewirk
|
bron bewerke
]
De letter
n
aan 't eindj van Nederlandse wirkweurd en meevoudige zelfsjtendige naamweurd wurt naots gesjreve of soms weggelaote. Veurbeelde: sjrieve (schrijven), wanjele (wandelen), spjraeke (spreken), balke (balken), metse (messen), nachte (nachten).
De letters
en
aan 't eindj van Nederlandjse meevoudige zelfsjtendige naamweurd komme biej diverse weurd neet veur. Veurbeelde: erm (armen), weurd (woorden).
De letter s aan 't eindj van 'n Nederlandjs zelfsjtendig naamwoord
[
bewirk
|
bron bewerke
]
De letter
s
aan 't eindj van Nederlandse meevoudige zelfsjtendige naamweurd wurt in 't Gelaens vervange door 'n
e
en/of soms weggelaote. Veurbeelde: sjleutele (sleutels), taofele (tafels), naegel (nagels).
Ich (ik), doe (jij), te (je) b.v. biej has te, hae (hij), ziej (zij), veer (wij), geer (u), geer (jullie), mien(e) (mijn), dien(e) (jouw), zien(e) (zijn), haor(e) (haar), ug(ge) (uw), eur(e) (jullie).
Maond(j)ig, deensdig, goonsdig, donderdig (soms donnesjdig), vriedig, zaoterdig, zondig.
Jannewarie, fibberwarie, meert, april(le), mei, juni, juli, augustus, september, oktoaber, november, december.
Ein, twee, driej, veer, vief, zos, zeve, ach, neuge, teen, ellef, twellef, darteen, veerteen, viefteen, zosteen, zeveteen, achteen, neugeteen, twintig, dartig, veertig, vieftig, zestig, zevetig, tachetig, neugetig, honderd, doezend, miljoan, miljard.
Vraem weurd (internationaal weurd) waere in 't Gelaens
bie veurkeur
in de internationaal sjpelling gesjreve (gehandjhaafd), mer 't is neet zoa dats te die neet maogs verbastere. Veurbeelde: centrum, auteur, televisie (televizie maog ouch), diskette (disket maog ouch), computer (kompjoeter maog ouch), chatte, mailen, sms-en, enz.
- emmer - tob (neet ommer), meervoud tob
- kopje - tas (neet kopje of kopke), meervoud tasse
- speen - loetsj (neet sjpeen), meervoud loetsje
- kip - hoon (neet kip), meervoud hoonder
- kous - haos (neet kous), meervoud haoze
- sok - zok (neet zok), meervoud zokke
- broek - boks (neet brook), meervoud bokse (neet breuk)
- vod - lommel (neet vod), meervoud lommele
- breien - sjtrikke (neet breije)
- mensen - luuj (neet miensje)
- tegenwoordig - allewiel (neet taengewoordig)
- sedert, sinds - saer (neet sedert of sins)
- altijd - ummer (neet altied)
- brutaal - vreg (neet brutaal)
- bijna - bekans (neet bienao)
- amper, nauwelijks - koum (neet amper of nouweliks)
- binnenkort - ein van dees daag (neet bennekort)
- daarom - daoveur (neet daorom)
- eens (in tijd) - oats (neet ens)
- zo meteen - achterein (neet zoa metein)
- allemaal - allenej (neet allemaol)
- om het even - egaal (neet om 't aeve)
- toch, nietemin - evvel (neet neetemin)
- iets - get
- krant - gezet (niet krant of courant)
Wikipedia