Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't Mofers . Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.

De doeadstraof is nao de hujige (binne de Europese rechspraok gebroekdje) diffenisie 'n oetveuring vanne, nao de maotstave vanne hujige besjaafdje maotsjappie, zwaors meugelike, dore rechter opgelagdje, straof, die 't t'r doead bringe vanne daotoe veroeardeildje inheltj, wobie de voltrekking is vasgelag en onger kontraol wuuertj gehaje. Hie-in ongersjedj 't zich van 't boetegerechtelik lynche .

'ne Miens dae t'r doead is veroeardeildj wuuertj meistes neet drek t'r doead gebrach, meh veurgaondj ane executie (de voltrekking vanne straof) gevange gehaje, eventueel in verbandj mit 't instelle van e rechsmiddel ( hoger beroop of e verzeuk veur gratie ) veure voltrekking te veurkomme. Oppen daag vanne executie wuuertj de veroeardeildje euvergebrach nao de plaats wo 't vonnis wuuertj oetgeveurdj. Vervolges vindj de executie plaats volges e vasgesteldj protocol door 'ne persoean dae dore euverheid beveug gemaak is det te doon, de beul .

Onger dees diffenisie veltj dus neet 't doeajen oet noeadwaer of 't doeajen om drek gevaor aaf te waere, wie es emes oet zelfverdeidiging dore pliesie (of 'ne borger) wuuertj doeadgesjaote. Dees daoje gelje inne meistes lenj es (onger bepaoldje omstenjigheje) geaorloof, ouch in lenjer wo de daodstraof neet wuuertj oetgeveurdj. 't Zelvendje geldj veur 't doeaje van militaire tiejes kriegshanjelingen op 'n wies die volges 't internasjenaal (kriegs)rech neet-verbaojen is. Boetegerechtelike executies wie lynchpartieje geljen in rechsstaoten es maord .

De doeadstraof woort en wuuertj somtieds door machhobbers opgelag veur zoea taengestenjers en concurrente oeterwaeg te rumen onger 't mom van "verraojers" en "staotsgevieerlike elemente". De gebeurtj veurnamelik in dictature . Meistes geitj 't om boetegerechtelike straofe, det wil zegke det gein rechszaak dao-aan te pas is gekommen enne voltrekking vanne doeadstraof dus illegaal is. In vaol dictature waere doks nag waal sjienpercesse gehaje: onieerlike percesse wobie de oetkoms al van te veure vassteitj. 'n Praktiek die in vaol Letiens-Amerikaanse dictature veurkoom waas 't laote "verzwinje" van dissidente figure. Waere persoeane zonger perces t'r doead gebrach, den sprek me van standjrechtelike executie.

Sommige zeen inne doeadstraof ouch 'n einveljige meneer veure maotsjappie te zuvere van nao haor inzich ongewunsjdje persoeane. Hiebie waere de koste van 'n gevangenisstraof (enne kans op ontsnapping oete gevangenis) es argumente gebroek.

Gesjiechte vanne doeadstraof [ bewirk | bron bewerke ]

De doeadstraof besteitj al doezjendje jaore. Vaol gesjiechtelike bronne gaeven aan det de doeadstraof al innen tied det luuj nag in stamme laefdje 'n ongerdeil waas van 't juridisch systeem. Inne algemeinheid kos in daen tied 'n misdaod waere bestraof mit 't compensere van 't slechoffer doren daojer, liefstraofe , 't mieje vanne daojer, verbanning of executie. 't Is aevel wersjienlik det, omdet de gemeinsjappen in daen tied hieel klein waere, weinig misdaoje binne de gemeinsjap woorte geplieeg en det me daonaeve hieel trogkhajendj waas mit 't verbannen of ombringe van e lid vanne gemeinsjap. Dit golj aevel neet veur misdaoje die door luuj van boete de eige gemeinsjap woorte geplieeg. Zelfs rilletief klein misdaoje wie deefstal door emes van boete de eige gemeinsjap woorte betrach es 'n aanval oppe ganse gemeinsjap en woorte somtieds zwaor bestraof. Misdaoj die door emes van 'n naoberige stam woorte geplieeg koste leie toet vetes die generaties lang koste veurtbestaon, meh woorten ouch doks aafgedaon mit officieel spietbetuug en compensatie. Dees compensatie kos matterjeel zeen (wie 't betale vanne sjaaj mit viee of slave ), 't oetwussele van broedsvrolje en -men, mer ouch kos waere beslaote det mit blood mos waere trogkbetaaldj. Somtieds woort genog genomme mit deerlik blood, det miensjelik blood kos vervange, meh somtieds woort ouch emes oete stam vannen daojer aangebaoje veur executie. Dit hoofdje neet nuuedzakelikerwies d'n daojer zelf te zeen: 't gong euver e konflik tosse twiee gemeinsjappen en neet tosse individue.

E paar doezjendj jaor trogk vereindje stamme zich lansemaan toet naties. Door 't vereuvere van kortbielaenge lenjer en stamme, vermingdje de bevolkinge zich ouch mieer en onsting d'r 'n baoveklas gegrondj op religie, riekdom of mach en minder oppe stam wo me oearsprunkelik vanaaf koom. Zoea onsting ouch ummertoe miee beheufdje veur 'n uniform rechssysteem in te veure, worin onger anger de relaasjes tosse de maotsjappelike klasse formeel woorte vasgelag. Ei vanne aadste en bekendjste rechssysteme is de Codex Hammurabi oet zoeaget 1780 v.Chr. In dit wetbook woorte straofen opgenomme veur versjillige misdriever , wobie de straofmaot aafhong vanne maotsjappelike klas vannen daojer en die van 't slechoffer. De Codex Hammurabi kanj de doeadstraof onger anger veur 't valsjelik besjoljige van emes veur maord, 't ontduke van 'n mobilisatiegroep, euverspeel en 't verkrach van 'n maog.

De juudse Thora (wersjienlik oete periood rondj 750 v.Chr.) kanj de doeadstraof veur maord, ontveuring, magie , 't sjenje vanne Sabbat , godslastering en e breid scala aan seksueel misdriever. Allewiel nump me aan det executies in Israel en Juda zeldjzaam wore, omdet de benuuedigdje bewieslas hieel zwaor waas.

In 't Aad-Griekelandj woort de ieeste wet gesjreve door Draco , rondj 621 v.Chr. De doeadstraof woort toegepas veur e groeat aantaal aan misdriever (de oetdrokking "draconische maotregele" is hievan aafkomstig).

In Europa waas de doeadstraof tiejes de Middelieeven enne periood daonao 'n algemein straof veur e breid scala aan misdriever. Innen achtieendje ieef sting in Groeat-Brittannie beveurbeildj de doeadstraof op 222 versjillige misdriever, woronger 't ongeaorlouf kappe van 'ne boum of 't staele van e biees. Doks woort de doeadstraof in dees periood omgezatte in 'n verbanning nao ein vanne nuuj kelonieje.

Inne loup vannen tied koom d'r 'n bewaeging op geng veure doeadstraof miensjeliker te make. De juridische lieermeister Maimonides sjreef al innen twellefdjen ieef det 't baeter is doezjendj sjoljige luuj vrie te laoten es einen onsjoljige t'r doead te bringe. Innan achtieendjen ieef woort in Frankriek de guillotine ingeveurdj veur 't voltrekke vanne doeadstraof zoea snel en pienloeas meugelik te make. In 'n aantaal aan lenjer wo verhanging de gebroekelik methood van 't voltrekke vanne doeadstraof waas, woort de korte val vervange dore lang val, wodoor de veroardeildje drek storf aan 'ne gebraoke nak in plaats lankzem stikke. Inne Vereinigdje Staote woorten anen enj vanne neugetieendjen en twintjigsten ieef nuuj methode gezoch veur veroeardeildje minder pienlik te laote sterve. Es 'n vervanging veur verhanging woort iees lektrocutie mitte lektrikstool ingeveurdj, daonao de gaaskamer en es litste de doeajelik injectie. Van gein van dees methode steitj aevel vas det ze pienloeas zeen en eder daovan is omstreje.

Trods 't feit det de miensjeliker methode breid zeen ingeveurdj, kenne sommige lenjer nag ummer methode die es onmiensjelik gelje, wie 't lankzem verhange, 't onthodde mit e zwaord of zelfs steiniging.

Mit naam in 't vergange kos 'n doeadstraof es "ieervol" of juus es "onieervol" gelje, waat mit naam veure femielje vanne veroeardeildje van belang kos zeen. Aedele woorte meistes onthod; dees executiemethood sting den ouch bekendj es ieervol. 'n Anger ieervol methood (mit naam veur militaire) waas 't vuurpeloton . Tupische veurbiljer van onieervol doeadstraofe ware verbranjing, e sjot inne nak of de rogk, verhanging en verendeiling . Ouch vanwaenge de aerd vanne misdriever woorte de t'r doead veroeardeildje luuj nao de percesse van Neurenberg verhangen en woort haor 't ieervol vuurpeloton ontzag.

Liechtestein waas in 1798 't ieeste landj oppe welt det de doeadstraof aafsjafdje. 'n Ummertoe grotter waerendj aantaal aan lenjer haet de doeadstraof saer daen tied gans aafgesjaf of veurtj dees neet mieer oet. 't Aafsjaffe vanne doeadstraof is ein vanne veurwaerd die verbonjen is aan 't lidmaotsjap vanne Europese Unie .

Oetveuringsmethode [ bewirk | bron bewerke ]

't Guuef versjillige menere veure doeadstraof oet te veure. Allewiel is 't in vaol lenjer de bedoeling det de executie zoea snel en miensjelik meugelik wuuertj gedaon. In 't vergangene, en nag ummer in sommige lenjer, waas 't juus de bedoeling det de veroeardeildje lang en haevig leej es 'n vergeljing en es aafsjrikwekkendj veurbild veur potentieel misdaojigers. Veur die raej woorte executies dok publiekelik oetgeveurdj. In Saoedi-Arabie , Jeme , Iraan , Naord-Korea en Syrie kump dit nag ummer zoea veur.

Volges Amnesty International waere mementelik weltwied veural de volgendje methode gebroek veur veroeardeildje t'r doead te bringe: doeajelik injectie mit vergif, lektrocutie mitte lektrikstool , vergasing inne gaaskamer, ombringe mit e vuurwaope (middels e sjot inne nak of fusillaad ), verhanging , onthodding of steiniging . Ouch waeren aventoe nag anger methode vermeldj (me kan dinken aan verdrinking enne brandjstapel ).

De doeadstraof weltwied [ bewirk | bron bewerke ]

Inne meiste westerse lenjer is de doeadstraof neet mieer in gebroek, mit es wichtigste oetzunjering de meiste staote vanne Vereinigdje Straote. Inne meiste Aziatische en Afrikaanse lenjer besteitj de doeadstraof waal, al wuuertj die mit naam in westelik Afrika (mit oetzunjering van Guinee ) neet miee toegepas. Inne meiste Letiens-Amerikaanse lenjer besteitj de doeadstraof officieel allein nag in oetzunjerlike omstenjigheje en wuuertj die inne praktiek neet miee toegepas.

Volges gegaeves van Amnesty International woorten in 2007 mindestes driedoezjendj luuj t'r doead veroeardeildj, dewiel nag ongevieer 25.000 luuj wachten op voltrekking van 't vonnis. Officieel zeen in 2007 weltwied zoeaget 1300 luuj t'r doead gebrach, mer 't wirkelik aantaal ligk wersjienlik vaol hoger, omdet vaol lenjer gein betroewbaar gegaeves oetbringen euvere doeadstraof. Gans biejein woorten in veerentwintjig lenjer luuj t'r doead gebrach.

Gegaeves euver 't aantaal aan oetgeveurdje doeadvonnisse inne zes lenjer wo de meiste executies woorten oetgeveurdj staon inne ongerstaondje tabel (mit oetzunjering vanne gegaeves euvere Vereinigdje Staote zeen de geneumdje aantale vanne anger vief lenjer wersjienlik ongersjattinge van 't ech aantaal).

Meiste executies oettgeveurdj in 2010