Хъачмаз район

Википедиядихъай
Муниципалитетдин район
Хъачмаз район
азер.   Xacmaz rayonu
Уьлкве
Азербайжан
Регион
Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион
Район
Кьилин шегьер
Райондин кьил
Елнур Рзаев
Бине кьунва
1930 йис
Майдан
1 063 км²
Агьалияр
179 800 кас ( 2020 )
Къалинвал
169,14 кас/км²
Миллетар
Динар
Хъачмаз район
Хъачмаз район


Телефондин код
+994 172
Почтунин индекс
AZ 2700
Автомобилдин код
27
Официал сайт
Хъачмаз район Викискладда

Хъачмаз район  ? Азербайжанда авай муниципалитетдин район.

Кьилин шегьер ва администрациядин юкь ? Хъачмаз шегьер я. Хъачмаз шегьердилай кьулухъ кьведлагьай ч?ехи шегьер ? Худат я.

География [ дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун ]

Район Азербайжандин кефердинни ? рагъэкъеч?дай пата, республикадин кьилин шегьер тир Бакудилай 140 км яргъал чка кьунвайди я. Хъачмаз район кефер патай Дагъустандин Мегьарамдхуьруьн районрихъ галаз, рагъак?идай патай Кц?ар ва Къуба районрихъ галаз кьибле патайни Шабран (виликан Девечи) райондихъ галаз са сергьятра ава. Рагъэкъеч?дай патай район Каспи гьуьлуьхъ галаз сергьятарзава, цин кьерин зулун яргъивал ? 70 км я.

Райондин чилерин гзафни-гзаф пай тамари кьунвайвиляй ва гьуьлуьн кьерел алайвиляй, Хъачмаз Азербайжандин виридалайни к?венк?ве аваз физвай туризмдин зонайрикай сад я. Яргъариз т?вар чк?анвай туризмдин лезги хуьр Набран гьа и райондин кефер пата ала.

Тарих [ дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун ]

Район 1930 йисуз арадал гъанвай. 1959 йисуз райондик терг авунвай Худат район кутунвай. 1963 йисуз Хъачмаз район терг авунвай, ва адан чилер Кц?ар ва Къуба районрин чилерик кутунвай. 1965 йисуз район мад гуьнгуьна хутунай. 2010 йисуз , халкьдин наразивилер ва и кардин аксина кьиле тухвай митингар гьисаба къачун тавуна, Дагъустандин Мегьарамдхуьруьн райондиз талукь тир кьве лезги Храхуба ва Урьянуба хуьрер 600 кас агьалияр галаз, ягь авачирвилелди Хъачмаз райондиз вуганвай [1] . Идалайни гъейри, Кьулан вац?ун ятарин 50 % Азербайжандин ихтиярдик ква.

Агьалияр [ дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун ]

Хъачмаз, Азербайжандин виридалайни гзафмиллетрин район я. Ина 25-лай пара миллетар ава, абурун ч?ехи пай лезги халкьарин миллетрин группадик акатзавай: лезгияр, будугъар, къириц?ар, ергуьжар, жекар, хинелугъар я. Лезгияр, асул гьисабдалди, райондин кеферпатан хуьрера ва Худат шегьердин кьибледихъ галай хуьрера уьмуьр гьалзавайди я. Лезгийрин виридалайни ч?ехи хуьрер Ялама ва Мукьтадир посёлокар я. Районда авай лезгийрин саки зур пай азербайжанарихъ галаз ассимиляция хьана азербайжанариз элкъвенвайди я, лезги ч?ал анжах лап кьуьзуь несилриз чизва. Гьатта, са бязи лезгийри чеб са мус ят?а лезгияр тирди кьат?узвач. К?валера ц?апдал рахазвайди я. Ихьтин хуьрерик Нежефхуьр, Ругудлагьай отделение, Сейидли, Мукьтадир посёлокдин Велемирни Совхоз куьчеяр, Хурай ва маса хуьрер я. Акахьай агьалияр авай хуьрера вири ц?апдал рахазва. азербайжанарихъ галаз ассимиляциядилай гъейри, лезгияр урусрихъ галазни акахьна терг хьанвайди я. Урус лезгияр авай хуьрер ибур ? Набранни Мукьтадир посёлокар я. Ина лезги агьалийрин гзафни гзаф пай к?валерани куьчеда урус ч?алакай менфят къачузва. Аялривай лезги ч?алал рахаз жезвач, и хуьрера гьатта кьуьзуьбурни итимар сад садахъ галаз урусдал рахазва. Идан себеб, вилик хуьруьн агьалийрин ч?ехи пай урусар тирди я. Эхиримжи ийсара, азербайжанари тухузвай туркизациядин политикадин куьмекдалди, и кьве хуьре урус ч?алал рахазвай лезгийрин контингент ц?ап ч?алаз эляч?завайди акваз жеда. Набрандинни Мукьтадир хуьрерин мектебра ц?ап ва урус секторар кардик ква, адет тирвал лезгияр урус, муькуь халкьарни ц?ап секторра тарсар къачузва. Лезги хуьрерин мектебра лезги ч?алан тарсариз са кьве сят чара авунвайт?ани, лезги ч?алан муаллимарни ктабар авачирвиляй тарсар саки тухузвайди туш.

Районда уьмуьр гьалзавай лезгийрин ч?ехи пай, са ч?авуз Дагъустандин Докъузпарани Ахцегь райондин хуьрерай чпин хуьрер туна иниз куьч хьанвайбур я. Дяве ч?авуз к?евера гьатай сувавияр фан к?усан гуьгъуьна суварилай арандиз массайралди куьч жезвай.

Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар:

Йис 1939 1959 1970 1979 1999 2009 2011 2020
Агьалияр,
агъзур. кас 		53 549 ↘ 42 678 ↗ 94 829 ↗ 105 286 ↗ 144 332 ↗ 159 245 ↗ 162 100 ↗ 179 800
Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрал гьалтайла Хъачмаз райондин миллетрин состав.
Халкь
1939 йис [2]
1959 йис [3]
1970 йис [4]
1979 йис [5]
1999 йис [6]
2009 йис
Векилрин кьадар Пай
% 		Векилрин кьадар Пай
% 		Векилрин кьадар Пай
% 		Векилрин кьадар Пай
% 		Векилрин кьадар Пай
% 		Векилрин кьадар Пай
%
Азербайжанар 19 769 36,9 % ↗ 25 952 60,8 % ↗ 61 597 65,0 % ↗ 75 351 71,6 % ↗ 99 671 69,1 % ↗ 115 811 ?
Лезгияр 8 487 15,8 % ↘ 2 877 6,7 % ↗ 18 235 19,2 % ↗ 19 556 18,6 % ↗ 26 248 18,2 % ↘ 24 688 ?
Татар ? ? 41 0,1 % ↘ 16 0,1 % ↗ 32 0,1 % ↗ 8 853 0,6 % ↗ 9 108 ?
Туьрквер ? ? ? ? ? ? ? ? 4 976 3,4 % ↘ 4 165 ?
Къириц?ар ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? 3 540 ?
Урусар 19 050 35,6 % ↘ 11 087 26,0 % ↘ 10 618 11,2 % ↗ 6 123 5,8 % ↘ 1 426 1,0 % ↘ 643 ?
Куьрдер 212 0,4 % ↘ 5 0,1 % ↗ 708 0,7 % ↘ 485 0,5 % ↗ 607 0,4 % ↗ 603 0,4 %
Татарар ? ? ? ? 357 0,4 % ↗ 422 0,4 % ↘ 221 0,2 % ↘ 131 0,1 %
Чувудар 439 0,8 % ↘ 401 0,9 % ↘ 936 1,0 % ↗ 724 0,7 % ↗ 295 0,2 % ↗ 90 0,1 %
Хинелугъар ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? 36 ?
Талышар 25 0,1 % ? ? ? ? ? ? ↗ 31 0,1 % ↗ 36 0,1 %
Украинар 1 051 0,2 % ? ? ? ? ? ? ? ? ↘ 28 0,1 %
Эрменияр 470 0,9 % ↗ 762 1,8 % ↗ 868 0,9 % ↗ 907 0,9 % ↗ 10 0,1 % ? ?
Гуржияр 99 0,2 % 29 0,1 % ↗ 76 0,1 % ↘ 31 0,1 % ? ? ? ?
Немецар 155 0,3 % ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
Аварар 3 0,1 % ? ? ↗ 14 0,1 % ↗ 16 0,1 % ? ? ? ?
Муькуьбур 2 515 4,7 % ? ? ? ? ? ? ? ? ↘ 366 ?

Баянар [ дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун ]

  1. ↑ МИД РФ: Граница между Россией и Азербайджаном определена как по дну Каспийского моря, так и по суше Архивация 15 декабрь 2014 йисан.
  2. ↑ ХАЧМАССКИЙ РАЙОН (1939 г.)
  3. ↑ ХАЧМАССКИЙ РАЙОН (1959 г.)
  4. ↑ ХАЧМАССКИЙ РАЙОН (1970 г.)
  5. ↑ ХАЧМАССКИЙ РАЙОН (1979 г.)
  6. ↑ ХАЧМАССКИЙ РАЙОН (1999 г.)

Эляч?унар [ дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун ]

Чешне " https://lez.wikipedia.org/w/index.php?title=Хъачмаз_район&oldid=93365 " я