Жик?и
(
лат
.
Rosa
,
урус
.
Шиповник
) - гзаф йисарин цацар алай набататрин жинс, кьакьанвилелни 2 метр кьван жеда.
Дарманар авун патал адан емишар к?ват?да, чебни хъуьт?уьн мекьер тахьанмаз, кулунал хъсан битмиш хьанвай вахтунда. Бязи вахтара дарманар авун патал адан дувуларни кардик кутада.
Жик?ияр сушилкайра 80-85 градусдин чимивиле кьурурда.
Абурун дарманрихъ ихьтин къуват ава:
- туькьуьл, цвар акъуддай
- дак?ур чкаяр сагъар хъийидай
- склероздиз (рик?елай алатдай азардиз) акси
- иви лахта ийидай
- беден мягькемардай
- хуквадинни ратарин к?валах къайдадик хьуниз куьмекдай
- цинготдиз акси ва беденда зат?арин дегишун (обмен веществ) къайдадик кутадай
- т?уьр зат?ар ц?уруруниз, иливаруниз куьмекдай
- гормонринни ферментрин синтез гужлу ийидай
- ч?ур хьанвай клеткаяр чкадал хкидай
- бедендиз къецяй гузвай ч?уру таъсирар акъвазардай
- дамаррин къерехар мягькемардай
- шекердин диабет акатай ч?авуз ивидик квай глюкозадин кьадар т?имилардай
- ивидин давление хкаж хьайила, ам т?имилар хъувун патал
атеросклероз авайла
- витамин "С" беденда т?имил хьайила, ам артухарун патал
- хуквадинни ратарин азарар арадал атайла
- жигерар, ч?улав лекь, туькьуьлдин кисе, цварадин к?вал азарлу хьайила
- беденда инфекция гьатай ч?авуз
"С" ва "Р" витаминар т?имил хьайила
- вилерин азар авайла
- иви фин акъвазарун патал
- диатез, лучевой азар авайла ва иви т?имил хьайила
- цварадин к?вале къванер хьайила
- цистит авайла
- кпулар акатайла
- ваннаяр авун патал жик?идин валарин дувулрин гьалимади куьмекда.
Жик?ийрин цилерикай гьазурай ч?ем кардик кутада:
- хирера хъиткьерар арадал атайла
- хамунин азарар квайла
- к?вачерин зангар азарлу хьайила
- гьак?ни хер аваз ратарин к?валах ч?ур хьайи ч?авуз клизмаяр авун патал.
Дурк?унра, цварадин к?вале къванер авайла, абур т?арвал авачиз акъудун патал жик?ийрин (емишрин) чкалрикайни менфят къачуз жеда.
Промышленностда жик?идин емишар кваз гзаф дарманар гьазурзава: жик?идин ч?ем - холосас, каротолин, витаминар квай сиропар, таблеткаяр ва чай.
Жик?идин гьалима тинидик кутазва: гьазурзавай фак аскорбин кислота ва минерал кьелерин ери девлетлу авун, фан ери, винел пад, адан т?еквенар, хъуьтуьлвал хъсанарун патал. Гьак?ни фан дад, атирдин ни галай хьиз, хъсан жеда, фу гзаф вахтунда баят тахьана амукьда.
Жик?ийрин гьалима консервияр, мурабаяр, джемар, мижеяр ийидайлани кардик кутада.
Жик?ийри беденда цур, кобальт ва селена артухарда.
- Лукьман Асланов ≪Дарманар квай набататрин сирер≫
Жик?ияр
|
---|
Алакъавах
?
Алванар
(
арбаяр
) ?
Алгъандцуьк
?
Алуча
?
Алчудунар
?
Анар
?
Андуз
?
Афни
(
арфунаг
)?
Бадам
?
Бадамжан
?
Бат?раяр
?
Биян
?
Бубуяр
?
Буран
?
Буьндуьгуьр
(
буьшк?уьн
,
буьшлуьнк?
) ?
Вак?ан канаб
?
Верг
?
Верхитар
?
Вершитар
?
Вилиц?ик?ер
?
Газар
?
Галк?ацар
?
Гатун хали
?
Гергер
?
Гийинтар
(
Гигинтар
) ?
Гирав
(
кудакьач?
) ?
Гъвергъвер
?
Гъвершитар
?
Гъегъелар
?
Гьетрецуьк
(
мат?ан
) ?
Гъулцитар
?
Гъутугъуд
?
Гьажик?а
(
гьажибугъда
,
шагьбугъда
) ?
Гьармулаяр
?
Гьелбеяр
(
гьилибаяр
,
вишсебеб
,
чайдцуьк
,
чайдкьал
) ?
Гьуьлуьн келем
?
Дак?урар
?
Дамардпеш
(
жуьдгъвел
) ?
Данакъиран
?
Дарчин
?
Деведцаз
?
Декурквач?
?
Дили
?
Дурк?ундин чай
?
Дуьгуь
?
Енгецуьк
?
Жанавурдин векь
?
Жик?ияр
?
Жинжибармак
?
Жум
?
Зарда
?
Зарзарар
?
Зегьреяр
(
ханбигид хъач
,
сухван хъач
) ?
Зейтун
?
Зенгияр
(
кукуп?дин цуьк
) ?
Зигилар
?
Ивигар (набатат)
(
яранкьалар
)?
Игидтар
?
Ик?и
(
биян
)?
Инаб
?
Инжи
(
пудракьей
) ?
Инжил
?
Истивут
?
Иферар
?
Йиги
(
йигидул
,
игди
,
вак?ан к?ирияр
) ?
Кагьу
?
Калинмез
?
Канаб
?
Картуф
?
Келем
?
Кикенар
?
Кицик
?
Куг (набатат)
?
Кудахъач
?
Кукуп?дин накъвар
(
ширишар
) ?
Кулункьалар
?
Курквач?
?
Куркурар
?
Куш
(
пиф
) ?
Къабах
(
буран
) ?
Къав чага
?
Къавах
?
Къагьве
?
Къазрапац
(
тапан некьияр
) ?
Къажал
?
Къалгъан
?
Къалчамаг
(
эленз
) ?
Къарагъаж
?
Къараткен
?
Къарачип
(
ч?улавкьал
) ?
Къарби
?
Къарникъуз
(
бебелук
) ?
Къвакъва
?
Къев
(
ц?ихрих
,
шлам
) ?
Къени кицик
?
Къижи
?
Къизидгуьл
(
марвар
) ?
Къизилдувул
?
Къулах
(
бейшуьткьвер
) ?
Къунж
(
спах
) ?
Къуьл
?
Къуьрен емиш
?
Кьифрехарар
?
Кьурукьалар
?
Кьурушар
(
къабришар
,
хурлиншар
) ?
К?аламар
(
къирхдуьгуьм
,
надриш
) ?
К?анч?аганар
?
К?ашт?абан
(
псидтум
) ?
К?вегьег
?
К?еленмез
?
К?ерец
?
К?ешниш
?
К?ирияр
?
К?уьрк?уьл
?
Лаврав
?
Лали
?
Ламраяпар
?
Мажв
(
мачвар
,
менжер
) ?
Макъ
?
Маймундин ичер
(
ч?уру партахалар
) ?
Марв
?
Марцар
(
киц?ин ц?ипиц?ар
,
киц?ин рац?ар
) ?
Махпурцуьк
?
Машмаш
(
къенси
) ?
Машмашцуьк
?
Мегъв
?
Мере
(
ферефук
) ?
Мерекупар
?
Мержемек
?
Мертер
?
Миргигъалар
?
Михек
?
Мурсар
(
эвелукар
) ?
Мух
?
Муьтквер
(
зигилтар
,
ялавтар
) ?
Наргиз
?
Нахут?
?
Нац?
?
Нек?едхъач
(
некхъач
,
псисар
) ?
Нехв
?
Ниницуьк
?
Нуьк?ревилер
?
Памидур
?
Паркьул
?
Парс
?
Пехърецуьк
?
Пехъречанг
?
Пехъречич?ек
?
Пехърехали
(
къакъац?
,
кевер
) ?
Пил
?
Пирер
(
легъер
) ?
Пипинтар
?
Плидцуф
?
Псияр
?
Пудпеш
?
Пурни
(
чидрикь
,
сп?ра
,
шанат
,
сирисамбал
) ?
Пурнух
?
П?ини
?
Ракъинцуьк
?
Рейгьан
?
Рекьедтар
(
рекьешта
) ?
Рипераг
(
мук?раг
,
купулцаз
) ?
Рипирипер
?
Ругъунар
?
Сармашугъ
?
Сафрахъач
?
Седефган
?
Сенжефил
?
Серг
?
Серк?в
(
кирф
,
къерф
) ?
Сил
?
Сирсилар
?
Синер
?
Суванцуьк
(
камбарцуьк
,
к?унт?ацуьк
) ?
Суьрме
?
Таквар
?
Такъар
(
такунар
,
цулуяр
) ?
Тамун як
?
Тархун
?
Темезхан
?
Тереяр
?
Терефулар
(
жуванар
) ?
Туп?ут?аяр
?
Турп
(
кьа
) ?
Т?ангуяр
?
Т?ап?асар
(
тамун некьияр
) ?
Т?енгир
?
Урусцуьк?
?
Успагьан
?
Фартар
?
Ферар
(
сурар
) ?
Хал
?
Хали
?
Хамзарар
?
Харар
(
пахлаяр
,
ц?арни
) ?
Харх
(
тамун харх
) ?
Хархал
?
Хархар
?
Хархунаг
?
Хатрут
?
Хват
?
Хвешхвеш
?
Хиренпеш
?
Хумбук?
?
Хумрав
?
Хъархъ
?
Хъипикьар
?
Хъипен
?
Хъуртахъач
(
гит?
,
селме
,
хьет?
) ?
Хьвехьвер
?
Хьелхел
?
Хьирхьам
?
Хъипицуьк
(
дуьдгъверцуьк
) ?
Хьуьтуьк
?
Цагъамар
?
Цазцуьк
(
ламракикер
) ?
Цинцуьк
?
Цири
?
Цирипул
?
Цурунпеш
?
Цуцунтар
?
Цуьк?
?
Ц?анар
?
Ц?ангур
?
Ц?антарар
(
къветрекьалар
,
кьуртухъар
,
къанжукьар
) ?
Ц?ахат?ар
?
Ц?велинтар
?
Ц?егьрекарч
(
таразунд хъач
) ?
Ц?егьрекьа
?
Ц?елуьк
?
Ц?ириц?ар
?
Ц?ирт?ераг
?
Чайдин векь
?
Чандар
?
Чивир
(
явдан
,
ригевекь
,
цуп?урвекь
,
къилчихвекь
) ?
Чиладагъ
?
Чинар
(
шишкъавах
) ?
Чич?ек
?
Чумал
?
Чуьхвер
?
Ч?аф
?
Ч?афарар
?
Ч?ижрецуьк
(
варвардцуьк
) ?
Ч?ереяр
?
Ч?улав турп
?
Ч?уран ич
?
Ч?уру верг
?
Ч?уру ич
?
Ч?уру хват
?
Ч?уру цириц?ар
?
Ч?утрацуьк
?
Ч?ухлумп?ар
?
Шабалт
(
ц?анбул
) ?
Шарчикьалар
?
Шемдеганар
?
Шефтел
(
гугъри
) ?
Шивит
?
Ширванп?ини
(
алабали
,
вишни
) ?
Шугъултар
?
Шут?ратар
(
мерв
) ?
Шут?рацуьк
?
Шуьмягъ
?
Эвелукар
(
мурсар
) ?
Эферар
?
Юргъунар
?
Явакьан
?
Явшан
(
туькьуьлкьал
,
рекьекьуьл
) ?
Ялтан
?
Яманчуп
?
Яралма
(
чилин ичер
) ?
Яру ини
?
Ярукулар
?
Яру чугъундур
|