Неоконфуцийчилик
(ли сюе ? асмандын, жаратылыштын мыйзам) принциптери ж?н?нд? окуу, же син-ли сюе ? адамдын, нерселердин табияты жана табияттын мыйзамдары ошодой эле дао сюе жолдор ж?н?нд? окуу (дао цзяо ? даосизмден айырмасы), кытай философиясында
Сун
(960?1279) династиясынын тушунда пайда болгон агым.
Хань
(б. з. ч. 206 ? б. з. 220) мезгилиндеги классикалык тексттерди т?ш?нд?рм? менен чектелген конфуцианчылыктан айырмаланып,
Сундун
ойчулдары жа?ы идеяларды жана т?ш?н?кт?рд? иштеп чыгышкан, биринчи иретте
и?ли
(жалган менен мыйзам) жана
син-мин
(жаратылыш менен тагдыр) ушундан аталышы келип чыккан. Неоконфуцийчиликтин жолуна нук салган тан ойчулдары
Хан Юй
менен
Ли Ао
(772?841) конфуцианчылыкты коргоп жана
спекулятивдик
метафизика
ордуна этиканы ?н?кт?р?? жолуна салган.
Неоконфуцийчиликтин негиздерин 10?11-к. ≪табигый мыйзамы туурасында илимдин ?ч устаты≫ ?
Сунь Фу
,
Ху Юан
жана
Ши Цзе
тарабынан т?пт?лг?н. Алардын жолун улоочулардын жана шакирттеринин ишмердиги к?чт?? агымга айландырган.
Сун
мезгилинде ар кайсы философтор тарабынан неоконфуцийчиликтын башкы алты концепциясы аныкталган, бирок бардык мектептер ?ч?н жалпы улуу чеги (
тайцзи
), принцип (
ли-мыйзам
), материалдык к?ч (
ци
), адамдын табияты, нерселердин табиятын т?ш?н?? (нерселерди изилд??), адам с?й?? (
жэнь
) болгон. Т?нд?к Сун конфуцианчылар ?з ара жакын мамиледе болгон ?ч?н тигил же бул конкретт?? идеяда кимиси автор экенин такташ кыйын.
Юань
мезгилде (1280?1368),
буддизмдин
, кайсы бир б?л?к
даосизмдин
монгол хандарынын баш ийип
Турган?Юань
императорлорунун колдоосунда турган шартта неоконфуцийчилик
буддизм
менен даосизмдин ортосундагы талаш тартышта арбитрдин ролун аткаруу менен ?з позициясын сактап калган.
Мин
(1368?1644)
династиясынын
тушунда неоконуцийчилик жа?ы ?рк?нд??г? ээ болду. Кытай мамлекетт??л?г?н?н калыбына келтирилиши конфуцианчылык
идеологиянын
?н?г??с?н? к?м?к к?рс?тк?н. 1403-жылы императордун буйругу менен конфуцийчиликтин каноникалык китеби т?ш?нд?рм?с? менен басылган.
15?16-к. конфуцийчилик ойчулдар классиктерди кезектеги т?ш?нд?рм? ордуна ар бири окуунун негизги маселерин ?з мамилесин иштеп чыгууга аракеттенишкен философиялык диспуттарды ?тк?р??н?н борборлору (э? белгил??с? ? Дунлинь академиясы) т?з?лг?н.
Цинь
мезгилинин ойчулдары (1644?1911) кайсы бир де?гээлде
Хань
мезгилинин философиялык т?з??л?р?н т?ш?нд?рм?л?п келишкен. Неоконфуцийчилик 1949-ж КНР (КЭР) т?з?лг?нг? чейин созулган.
- Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. Философия (энциклопедиялык окуу куралы).-Б.: 2004,
ISBN 9967-14-020-8
