Наристе балдар ? 4 жумадан 3 жашка чейинки балдар. Бул курак шарттуу т?рд? эмчектеги (1 жашка чейин) жана 3 жашка чейинки балдар болуп айырмаланат. Бала 1 жаштан ?тк?нд?н баштап к?ч жагынан гана эмес, акыл-эси да кире баштайт, ?т? тетик болушат. Бул мезгилде эркек балдар менен кыздар бирдей де?гээлде ?с?п, ?н?г?т. Бир жаштан ?тк?нд?н баштап, алардын салмагы жылына 2 ? 3 кг, бою 11 ?12 см, эки жаштан ?тк?нд? салмагы 2 ? 2,5 кг, бою 7? 8 см ?с?т. Наристе балдардын териси назик келип, о?ой жараланат, ошондуктан таза к?т?? керек. Скелети кемирчект?? жана ийкемд?? келет. Бала бул мезгилде с??г?н? к?ч келтирип к?п кыймылдайт, ошол себепт?? баланын кыймылына к?з салуу керек. Баланын мебелин жана бут кийимин туура тандоо зарыл. Анын эмгеги ( Эмчектеги бала ) 1 ?1,5 жаштан кечикпей катууга тийиш. Бир жаштан ?тк?нд? баланын 12 с?т тиши жарылып, экиге толгондо 20 тиши чыгат. 2?3 жашка караган баланын дем алуу органдары жана ж?р?к-кан тамыр системасы андан ары ??рч?п, ишке ж?нд?мд??л?г? арта баштайт. Дем алуу су тере?деп, минутасына 28?30 жолу дем алат, тамыры 110 жолу кагат. Баланын тамак си?ир?? органдары жетиле элек болот, андыктан анын тамак-ашы чо? кишиникинен айырмалануусу тийиш.

Нерв-психикалык абалы [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

Нерв-психикалык абалы ( Бала психикасынын ??рч?ш? ) жана кыймылы да ?н?г??н?н ?ст?нд? болот. 1 жаштан тартып бала ?з? отуруп-турат, басууга аракеттенет; оюнчук менен эркин ойнойт. К?п с?зд? т?ш?н?т. 30? 50 с?зд? айта алат. Бир жарым жашынан тартып басканы ты?ыйт, чуркагысы келет, топту кубалап ойнойт, карандаш кармап с?р?т тартууга аракеттенет, кооз с?р?тт?рд? жакшы к?р?т, тааныш буюмдардын, айбанаттардын атын атайт. Кашык кармап тамакты ?з? ич??г?, кийинип-чечин??г? аракеттенет. 2?3 жашта ?з алдынча ты? басат, чуркайт, тепкичтен баса алат. Чо? кишилер менен жакшы с?йл?ш?т, анча татаал эмес ырды жаттай алат, буюмдун ???н жана формасын тааныйт. ?т? баамчыл болот, айланасындагыларга кызыгып, к?п сурайт, с?р?т тартууну каалайт. Башка балдар менен чогуу ойногонду жакшы к?р?т.

Тамактануусу [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

1ден 3 жашка чейинки баланын ичеги-карыны жакшы даярдалган тамакты гана си?ире алат, тамак менен т?шк?н оору козгогуч микробдорду жок кыла албайт. Туура эмес тамактандырылган бала бул жашында ичеги-карын оорулары менен к?п ооруйт ( Диспепсия ). Баланын ?с?п жаткан организми белок , май , углеводдор , витаминдер жана туздар менен жетишт?? камсыз болуусу тийиш. Белоктордун жарымы жаныбарлардан алынышы керек (эт, балык, с?т, айран, кефир, жумуртка жана башкалар). Майды бала негизинен ак май, жумуртканын сарысынан алат. Майды к?п бер??д?н баланын тамак си?ир??с? начарлайт, тамак ичкиси келбей, арыктай баштайт. Балыктын майын врачтын к?рс?тм?с? менен гана бер?? керек ( Итий ). Углеводду 3 жашка чейинки бала суткасына 70?100 г дай алуусу тийиш. Ундан даярдалган таттуу тамакты к?п жеген бала тез салмак кошот, бирок бул ден соолукка зыян. Андай балдар ≪борпо?≫ келип, к?п ооруйт. Витаминдер жашылча, жемиштерде , акшактарда, боордо жана башкалар азыктарда к?п болот. Балага же?ил си?е турган уйдун, тооктун, коёндун кара кесек этин, с?т жана с?т азыктарын, нан, кара к?р?ч жана сулу ботко, ар т?рд?? жашылча жана! жемиш, ширелерди бер?? керек. Жумуртканы жумасына 1 ? 2ден ашык бер??г? болбойт, аны к?п жегенде айрым балдар экссудаттык диатез болот. Ошол себепт?? 3 жашка чейинки балага шоколад, тооктун к?чт?? сорпосун, апельсин жана мандаринди к?п бер??г? жарабайт. Этт?? тамакты эрте? менен, т?шт? бер?? пайдалуу, анткени ал карында к?пк? кармалып суусатат, баланын уйкусун качырат. Кечки тамакка ботко, с?т жана с?т азыктарын бер?? жетишт??. Этке кошуп жашылча берген жакшы. Баланы дайыма бир мезгилде тамактандыруу о?, бул шарттуу рефлексти пайда кылат. 1,5 жаштан тартып аны 4 маал тамактандыруу керек. Баланы беймаал тамактандыруу анын табитин начарлатат. Баланын табитин ачуу ?ч?н аны таза абада к?п ойнотуу керек. Тамакты т?рд??л?п, даамдуу бышыруу зарыл. Эгер бала тамак ичкиси келбесе аны зордоо жарабайт, кийинки тамакка чейин к?т?? о?. Баланын ?з убагында за?доосуна к?з салуу керек, ич каткандан да анын табити начарлайт. Баланы тамак ич??г? даярдоо да маанил??: тамак ич?? ордун даярдап, колун жууп, мойнуна боркок байлоо керек. 1,5?2 жашар баланы дасторкон жайып, идиш ташууга ?йр?т??г? болот. Тамакты чачпай, таза жешке к?нд?р?? зарыл. Баланы коркутуп, ачууланып же алдап тамак жедир?? туура эмес.

Эгер табити ?т? начарлап кетсе врачка кайрылуу керек.

К?н тартиби [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

Кайсы курактагы балдар болбосун к?н тартибине к?н??с? зарыл. К?н тартиби туура т?з?л?п, так сакталганда гана бала тартипке к?н?т. К?н тартиби баланын жашына, жеке ?зг?ч?л?г?н? ылайык т?з?л??с? тийиш. Баланы бир убакта уктатып к?нд?р?? керек. Эгер бала кара?гы б?лм?д?, жымжырттыкта уктап к?нс?, болор-болбос добуштан же жарыктан ойгонот. Маалынан эрте же кеч уктатса чыргоолонуп, к?пк? уктабайт. Бала уктоого ?з? даярдануусу ? ?з? чечинип, киймин тыкан жыйнап к?нг?н? маанил??. Баланы уктоого акырындап даярдоо (ойнотпой тынчытуу, заара кылдыруу, жуундуруу) керек. Уктатар алдында б?лм?н? желдет?? зарыл. Баланы керебетине жаткырып, эркелетип, анан б?лм?д?н чыгып кеткен о?. Аны терметип, жомок айтып бер?? туура эмес, андан баланын мээ кыртышында козголуу пайда болуп, ал к?пк? уктай албайт. Эгер тынч уктай албаса, чочуса врачка к?рс?т?? зарыл.

Баланы багуу [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

Баланын б?лм?с? жарык болуп, дайыма желдетилип, температурасы 20°тай болгону жакшы. Баланын буюмдарын дайыма таза кармап, ?з убагында ча?ын ным ч?п?р?к менен с?рт?п туруу керек. Баланын ?з?нч? керебети болушу тийиш. Анын асты жыгачтан жасалганы дурус, анткени эгер керебет ийилчээк болсо бала т?з жата албай, омурткасы кыйшайып калуусу ыктымал. Баланы кичинесинен эле ?з? жуунууга ?йр?т?? зарыл. 3 жашынан ?з? тишин тазалап, оозун чайкаганды ?йр?н? алат. Баланы сууга т?ш?рг?н сайын башын жууп, тырмактарын дайыма алып туруу керек. 2ге караган баланы 36°тагы сууга 8?10 мин., анан 10?20 мин. т?ш?р?? керек. 1ден 3 жашка чейинки баланы жумасына 2? 3 жолу киринт?? сунуш кылынат.

Дене тарбия [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

Баланын жашына ылайык тандалган к?н?г??л?р аны к?ч жагынан гана ?ст?рб?ст?н, ден соолугун да чы?дайт, кыймыл-аракетин андан ары калыптандырып, ж?р?к-кан тамыр системасын жана дем алуу органдарын ?н?кт?р?т.
К?н?г?? эрте? менен тамактангандан 1 ?1,5 саат ?тк?нд? жасалып, баланы чарчатпагандай жеке ?зг?ч?л?г?н? ылайык тандалууга тийиш. 1?2 жаштагы балдар ?ч?н 5 ?10 мин., 2?3 жаштагылар ?ч?н 10?15 мин. ?тк?р?л?т. Ар бир к?н?г??н? 2?6 жолу кайталап, бир орунда басуу, дем алуу к?н?г??л?р?н жасоо менен улам тыныгып туруу керек.

Денени чы?доо [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

Бала айлана-ч?йр?н?н терс таасирине чыдамкай болушу ?ч?н анын денесин чы?доо зарыл. Денеси чы? балдар т?рд?? зыяндуу таасилерге, айрыкча ысык-суукка жакшы туруштук берет, жугуштуу оорулар менен аз ооруйт. Денени чы?доонун негизги факторлору болуп к?нд?н нуру, суу, таза аба эсептелет. Баланын денесин чы?доону анын жашына ылайык, ?зб?й ж?рг?з?п, акырындык менен к?нд?р?? керек. Баштардан мурда врач менен с?зс?з ке?еш?? зарыл.

Аба менен дене чы?доо [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

Аба менен чы?доонун негизги шарты ? баланын б?лм?с?н дайыма жана жакшылап желдет??. Суук мезгилде к?н?н? 3 жолу желдет??, жылуу мезшлде терезени же форточкасын дайыма ачык коюу сунуш кылынат. Жыл мезгилине жана баланын жашына ылайык аны таза абада сейилдет??н?н мааниси зор. Кичине балдар к?н?н? 283 жолу (бардыгы 1 ? 3 саат), жайында к?б?нч? эшикте болуусу зарыл, сыртка уктатуу абдан пайдалуу. Баланын кийими жыл мезгилине ылайык болууга тийиш.

Аба ваннасы [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

Аба ваннасы ? денени аба менен чы?доонун негизги жолу. Кышында ал жакшы желдетилген б?лм?д? (20°тан т?м?н эмес температурада) ж?рг?з?л?т. Бул ?ч?н баланы акырындык менен чечиндирип к?нд?р?т: адегенде колу-бутун, анан белине чейин чечинтет (трусычан жана же?ил бут кийимчен коюу керек). Ар бир 3?4 к?нд? б?лм?н?н температурасын 1°тан т?м?нд?т?п, 15°ка т?ш?р?т. Жайында 20°тан т?м?н эмес температурада сыртта ж?р?? максатка ылайык. Адегенде 5 мин., анан 1 саатка жеткир?? керек. Аба ваннасын эрте? менен саат 8ден 12ге чейин к?л?к?д? ?тк?р?? жакшы, кыймылдуу оюндар же гимнастика менен коштолсо кызыктуу ?т?т. Эгер бала ?ш?п, чыйрыга баштаса дароо токтотуп, жылытуу керек. Бардык убакта врач менен ке?ешип туруу зарыл.

К?н ваннасы [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

К?н ваннасы 2 жашынан баштап, к?н алыс эрте? мененки тамактануудан кийин (саат 11 ? 12де) ?тк?р?л?т. Адегенде 2 мин., кийин 20?30 мин. жеткир?? керек. Баланы жыла?ачтап, бирок с?зс?з баш кийим, кара к?з айнек кийгиз?? зарыл. К?н ваннасынан кийин баланы к?л?к?г? отургузуп, ным ч?п?р?к менен с?рт?? сунуш кылынат.

Суу менен денени чы?доо [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

Суу менен денени чы?доо э? о?ой процедура болуп саналат. Буга к?нд?л?к жууну, с?рт?н??, бутту жуу жана башкалар кирет. Суунун температурасын адегенде 30°, анан 2?3 к?нд? 1°тан т?м?нд?т?п, 20°ка (1?2 жашка) же 18°ка (2? 3 жашка) т?ш?р?т. Колго нымдалган кыл торко мээлей кийип же жумшак с?лг? менен с?ртк?н жакшы. Адегенде баланын бир колун с?рт?п, ошол замат териси кызарганча кургата аарчыйт, анан экинчи колун, к?к?р?г?н, курсагын, далысын жана башкалар с?рт?? керек. Процедуранын башталышында суунун температурасын 34 ? 35°, жума сайын акырындап т?м?нд?т?п, 25?26°ка жеткирилет. Андан кийин башка процедурага ? чайканууга ?тс? болот. Чайкануу 1,5 жаштан башталат. Аны жайында, ошондой эле кышында да жасоо пайдалуу. Жайында сыртта, суунун температурасы адегенде 34?36°, кийин акырындап 24?28° болот. Адеп сууну моюнуна, анан к?к?р?г?н?, капталына, ийинине, кошу менен бутуна куят. Башына куюу жарабайт. Андан кийин жумшак с?лг? менен этти бир аз кызарганча аарчып кургатат. Кышында бул процедура ванна б?лм?с?нд? ?тк?р?л?т. Баланын бутун уйку алдында жуу да пайдалуу. Баланы дарыяга, к?лг? т?ш?р??н? 2 жашынан баштоого болот. Сууга к?н ачык кезде, абанын температурасы 24?25°, суунун температурасы 22?23° болгондо т?ш?р?? керек; адегенде 2?3 мин? кийин 5?6 мин. созулушу тийиш.

Колдонулган адабият [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. ≪Ден - соолук≫ Медициналык энциклопедия. - Ф.:1991, ISBN 5-89750-008-8