| Kurt Friedrich Godel
|
 |
| Туулган жылы:
|
28 -апрель
1906
(
1906-04-28
)
|
|---|
| Туулган жери:
|
Брюнн, Австро-Венгрия; азыркы Брно,
Чехия
|
|---|
| Каза болгон жылы:
|
14 -январь
1978
(
1978-01-14
)
(71 жаш)
|
|---|
| Каза болгон жери:
|
Принстон(Нью-Джерси),
АКШ
|
|---|
| Илимий ч?йр?с?:
|
Математика
|
|---|
| Иштеген жери:
|
Перспективд?? изилд?? институту
|
|---|
| Альма-матер
:
|
Вена университети
|
|---|
| Илимий жетекчиси:
|
Хан, Ганс
|
|---|
| Белгил?? болгондугу:
|
Толук эместик теориясынын автору
|
|---|
| Белгил?? болгондугу:
|
Толук эместик теориясынын автору
|
|---|
| Сыйлыктары
|
Albert Einstein Award
(1951)
АКШнын улуттук илимий медалы (1974)
|
|---|
| Кол тамгасы
|
|
|---|
Курт Фридрих Г?дель
(
нем.
Kurt Friedrich Godel; 1906-жыл 28-апрель,
Австро-Венгрия
,
Бр?нн
- 1978-жыл 14-январь, Нью-Жерси, Принстон) ?
австриялык
логик
жана
математик
. ?з? калыптандырган жана далилдеген т?г?л эместик ж?н?нд?г? теоремалары менен белгил??. Бул теоремалар математиканын негиздери ж?н?нд? т?ш?н?кк? чо? таасирин тийгизген. ХХ кылымдын чыгаан ойчулдарынын бири деп эсептелет.
Веналык ийримдин
катышуучусу. Г?дель
математикалык логиканын
, к?пч?л?к теориясынын, моделдердин теориясы боюнча бир катар зор маанил?? натыйжаларга жетишкен. Алардын ичинде
предикаттардын
кууш эсебинин толуктугу ж?н?нд? теорема, математиканы
арифметизациалоо
методу, к?пч?л?к теориясынын бир катар маанил??
гипотезаларынын
карама-каршы эместигин далилд?? ж. б.
Г?делдин э? атактуу теоремасы ?
бул формалдык системалардын толук эместиги жана карама-каршылыксыздыгы.
- Биринчи теоремасы боюнча, эгер арифметикалык формалдык системада карама-каршылык болбосо анда ал толук эмес.
- Экинчисине т?м?нк? пикир ылайык: эгер формалдык система карама-каршылыксыз болсо, анда анын карама-каршы эместигин системанын ичинде формалдуулашкан каражаттар менен далилд?? м?мк?н эмес.
Бул теоремаларга математикалык логиканын, далилд?? теориясынын алкагында жана ошондой эле
методологиялык
жана
гносеологиялык
м?н?зд?г? б?т?мд?рд?н к?пч?л?г? негизделет.
Г?дел логик жана илимдин философу болгон. Г?делдин э? к?р?н?кт?? жетишкендиги - 1931-жылы жарыяланган т?г?л эместик ж?н?нд? теоремаларды калыптандырып, далилдегени. Бул теоремалардын биринде айтылгандай, натурал сандарды аныктоого жана кошууга, к?б?йт??г? жараган чебер тил менен эффективд?? аксиомалаган кайсы болбосун теория т?г?л эмес же карама-каршылыктуу. Т?г?л эместик бул теориянын аксиомасына карап, айтымды четке кагууга же далилд??г? м?мк?н эместикти билдирет. Карама-каршылык - калп да болсо, чындык да болсо, ар кандай айтымдарды далилд??г? м?мк?нч?л?к. Натыйжалуу аксиомалоо деп ырастаманын аксиома экенин алгоритмдик т?рд? чеч?? м?мк?нч?л?г? т?ш?н?л?т. Г?дел далилдеген теоремалардын математика ?ч?н дагы физика ?ч?н дагы олуттуу натыйжалары болгон (атап айтканда, онтология жана илимдин философиясы ?ч?н).
Г?дел 1938-жылы Кантордун континуум-гипотезасына байланыштуу маанил?? корутундуга келген: ал далилдегендей, континуум-гипотезаны четке кагууну стандарт к?пч?л?кт?р теориясынын аксиоматикасында (Цермело-Франкел системи) тандоо аксиомасы менен далилд?? м?мк?н эмес. 1963-жылы Пол Коэн бул корутундуну континуум-гипотезанын ?з? да далилденбей турганын к?рг?з?п толуктаган. Г?дел к?пч?л?кт?р теориясынын аксиоматикасынын ?н?г?ш?н? да жигерд?? катышкан.
Мындан тышкары, Г?делдин калемине дифферециал геометрия жана теориялык физика жаатындагы бир нече эмегек таандык. Атап айтканда, ал жалпы салыштырмалуулук теориясы ж?н?нд? эмгек жазган. Мында ал Эйнштейндин те?демесин чыгаруунун вариантын сунуштайт. Буга ылайык, аалам убакыт шакектелип ?тк?н т?з?л?шк? ээ болушу м?мк?н (Г?дел метрикасы) жана мындайда теориялык жактан убакыт саякат жасоого болот. Азыркы физиктердин к?б? бул б?т?мд?н физикалык ма?ызы жок деп, ошентсе да, жалпы салыштырмалуулук теориясына карап абсолют убакыт шкаласы бар экенин саноо зарыл эмес экени маанил?? факт деп эсептешет.
- Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. Философия (энциклопедиялык окуу куралы).-Б.: 2004,
ISBN 9967-14-020-8
Калып:Math-bio-stub
Калып:US-bio-stub
Калып:AT-bio-stub