Калк ? белгил?? бир ?лк?д?, же д?йн?н?н, же жердин б?л?г?нд? жашаган адамдардын б?т?нд?й жыйындысы (адамзат).

Калк атайын демография ( гр . demos ? калк жана графия - эл) илиминин предмети. Бул термин 1855-жылы француз окумуштуусу А. Гийар тарабынан киргизилген. Бул илим калктын ?н?г?ш?н?н структурасынын, жайгашуусунун жана динамикасынын мыйзам-ченемин ?йр?т??ч? илим, калк теориясын, саясатын иштеп чыгып, анын санын болжолдуу чамалайт. Ошону менен катар демография т?р?л??н?н, никелеш??н?, ажырашууну, ?л?м-житимди, билимд??л?кт? социалдык-таптык т?з?м? структураны, расалык, тилдик, улуттук составды, калктын миграциясын , урбанизациясын карайт.

Калктын буржуазиялык теориясы калктын ?н?г?ш?н?н бардык процесстери биологиялык жана географиялык факторлор менен детерминацияланышын таанууга негизделген. Мындай окуулардын к?пк? таанымал малтузианчылык теория адамдардын жакырчылыгын анын д?рк?р?п ?с?ш? менен туюндурат. Калктын марксисттик теориясы демографиялык процесстерге социалдык экономикалык факторлордун чеч??ч? таасири бар экенин танбайт.

Калк негизги мыйзамынын ма?ызы калктын толук жана рационалдык т?рд? коомдук эмгек менен алектенишин жана анын санын оптималдуу т?рд? ?ст?р?? болгон. Калк мыйзамынын толук ж?з?г? ашырылышын камсыз кылуу ?ч?н тиешел?? демографиялык саясат ж?рг?з??н?, жаратылышты рационалдык пайдалануу менен айкаштыруу зарыл. Мындай к?з караштан калктын эмгекке жарамдуу б?л?г? коомдун негизги ?нд?р?ш к?чт?р? болушат, калктын жаш курагы да белгил?? мааниге ээ. Бул калктын контингентинде калктын жумушка жараганга чейинки, жумушка жарамдуу, жумушка жарамдуулуктан ?тк?н курактарын аныктоого м?мк?нд?к берет. Экономикалык ?н?кк?н ?лк?л?рд? калктын ичинде жашы 60-тан ашкандардын к?б?йг?н? басымдуулук кылып, калктын картаюу процессин туюндурат.

Демографиялык саясат т?р?л?? де?гээлин оптималдаштырууга, никелеш??л?рд?н де?гээлин жогорулатып, ажырашууларды азайтуу, ?л?м-житимди кыскартуу, миграция процессин рационалдаштыруу, урбанизацияны ж?нг? салууга багытталат. Жер калкынын ?с?ш темпи 20-кылымдын 70-жылдары 2%-ке жетип, андан ары ?с?п келет. Азыркы учурдагы адамзаттын мындай сандык ?с?ш? жер шарынын ойлондуруп, ≪?с??н?н пределин≫ аныктоону талап кылып калды. Андыктан ?й-б?л?н? пландоо саясаты ж?рг?з?л?т.

Жер калкынын динамикасы: Алгачкы палеолит доорунда жер калкы 100?200 ми?, со?ку палеолитте 1 млн., а неолит доорунун башында ? 10 млн-ду, анын акырында 50 млнду т?зг?н. Жер иштет??г? байланыштуу ?с?? темптин ыкчамдоосу башталган. Биздин доордун башында жалпы Жер калкы ? 230 млн, а 19-кылымдын башында ? 1 млрд, адам, 1930-ж. ? 2 млрд, 1961-ж. ? 3 млрд, 1976-ж. ? 4 млрд., 1980-ж.

Жер калкынын саны 4,4 млрд. адамды т?зг?н. 20-кылымда 70-жылдан баштап жер калкынын жылдык ?с?ш? к?б?й?п, ≪демографиялык жарылуу≫ ж?н?нд? ойлондура баштады. ?й-б?л?д? балдардын санын ж?нг? салуу, башкача айтканда а?-сезимд??л?к менен ата-эне болууга алып келген социалдык-экономикалык факторлордун (индустриалаштыруу, урбанизацияштыруу, аялдардын коомдук иштерге тартылуусунун артышы менен, маданияттын жалпы ?н?г?ш?) таасири астында калктын ?с?ш темпинин т?м?нд??с? башталат. ?ч?нч? ми? жылдыктын башынан тартып ?й-б?л?н? пландоо б?тк?л Жер калкына жайылтылат. Эгер ар бир никелешкен т?г?йг? 2,2?2,5 бала туура келгендей де?гээлде пландаштыруу ишке ашса, 21-кылымдын аягында калктын саны 11?12 млрд., адамга жетет деген божомолдун негизи бар ^[1] . Мындай к?рс?тк?чк? жетсе суу менен камсыздоодо, азык-т?л?к жана жарык бер?? ресурстарынын жетишсиздигине алып келет. Бул деген 40% к?п суу, 40% к?п тамак-аш жана 50% к?п жарык сарпталат дегенди т?ш?нд?р?т. Алдынкы  жылдарга болгон божомолдор ?тк?н жылдардын маалыматына таянып чыгарылат, мисалы: 1950?1960-жылдары калктын санынын ?с?ш? эки эсе к?б?й?п 3 миллиарддан 2000-жылга 6 миллиардга чейин жеткен. Мындай темп менен калктын санынын ?с?ш? адамдардын керект??л?р?н жана калдыктарын к?б?йт?т, бул экосистемага чо? таасирин тийгизет. Калктын санынын ?с??с? жана индустриализациянын кесепетинен келип чыккан калдыктар климаттын ?зг?р?ш?н? алып келет деп божомолдонууда.

Аялдардын билими калктын санын к?б?й?ш?н? таасирин тийгизет. Аялдардын билим де?гээлинин жогору болушу балдардын аз т?р?л?ш?н? алып келет, мунун натыйжасында ден соолуктун жакшыруусун  жана ?л?мд?н азайышын байкоого болот ^[2] .

Дагы кара?ыз [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

• Эл
• Демография

Булактар [ т?з?т?? | булагын т?з?т?? ]

• Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.Философия энциклопедиялык окуу куралы. - Б.:2004 ISBN 9967-14-020-8

1. ↑ Калк жыш жайгашкан д?йн? ?лк?л?р?
2. ↑ Bongaarts, John (February 26, 2016). " Slow Down Population Growth". Nature . 530 (7591): 409?412. doi:10.1038/530409a. PMID 26911766. S2CID 4463876.