Иммунитет (Тоотпостук)
(
лат.
immunitas
? б?л?к нерседен кутулуу) ? тир?? организмдин оору (ыла?) козгогучтарына, алар б?л?п чыгарган уу заттарга жана генетикалык жактан организмге б?т?н антигендик касиеттери бар белокторго карата болгон туруктуулугу. Иммунитет организмдин б?л?к заттарды ?з?н?к?н?н ажырата бил?? ж?нд?мд??л?г?, себеби, бул учурда те? салмактуулук (гемостаз) сакталат. Иммунитет тубаса (табигый) жана жасалма жолдор менен тандалып, к?пт?г?н жылдарга созулган эволюциянын негизинде, организмдин укум-тукумуна берилген туруктуулуктун жана мите организминин ?зг?р?ш?н?н негизинде чыккан кубулуш. Иммунитет жугуштуу жана жугушсуз факторлорго карата да пайда болот. Келип чыгышы боюнча иммунитет тубаса (табигый) жана жасалма болуп экиге б?л?н?т. Тубаса иммунитет жаныбар жана адамдарга тиешел?? тукумдан тукумга берил??ч? туруктуулук. Тубаса иммунитет жаныбарлар арасында жакшы байкалат, мисалы, чочко бодонун чумасы менен ыла?дабайт, тескерисинче ал бодого чочкодон жукпайт. Жаныбар киши оорусу котон жара, холера менен ыла?дабайт. Организмге антигенд?? заттар бактериялар, вирустар, алардын уулары, мите курттар киргенде организмдеги ?зг?р?лг?н клеткаларга жана организмге ткань же орган хирургиялык жол менен жамалганда аларга каршы заттар антителолорду пайда кылат. Алар антигендер менен ?з ара аракеттенишип, бири-бири менен байланышып, антиген антитело бирикмесин т?з?т. Мунун натыйжасында антигендер организмге болгон зыяндуулугун жоготот. Антителонун бир б?л?г? кандын суюк б?л?г?нд? иштелип чыгат (гумордук иммунитет). Мындан тышкары микробдор организмге киргенде, клеткаларда аларга каршы заттар пайда болот (клеткалык иммунитет). Кийин пайда болгон иммунитет организмге антигендердин таасир этишинен келип чыгат. Анын активд?? жана пассивд?? т?р? бар. Кийин пайда болгон активд?? иммунитет жугуштуу оору менен ооруп айыккандан же организмге вакцинаны киргизгенден (эмд??) кийин пайда болот. Мисалы, адам кызылча, кепт??р, к?к ж?т?л, суу чечек ж. б. оорулар менен ооругандан кийин, организм бул оорулардын козгогучтарына каршы ?м?р бою туруктуу же узакка сакталган антитело иштеп чыгат. Мунун натыйжасында бул оорулардын айрымдары менен экинчи оорушпайт же сейрек оорушат, ооруса да же?ил ?т?т. Себеби денедеги ошол оорунун козгогучуна каршы заттар, козгогуч экинчи жолу денеге жукканда аны дароо эле жугушсуздандырат. Организм ар бир оорунун козгогучуна гана дароо каршы тура алуучу атайын заттарды б?л?п чыгарат. Айрым оорулардан кийин иммунитет кыска м??н?тк? гана пайда болот. Мисалы, дизентерия ж. б. оорулар менен кишилер ?м?р?нд? бир нече жолу оорушу м?мк?н. Кийин пайда болгон иммунитеттин пассивд?? т?р?нд? антителолор эненин организминен т?й?лд?кк? анын тону аркылуу берилет. Мунун натыйжасында жа?ы т?р?лг?н бала алгачкы 3-6 айларында балдардын кызылча, кепт??р, к?к ж?т?л, полиомиелит ж. б. жугуштуу ооруларынын козгогучтарын кабыл албайт жана алар менен оорушпайт. Пассивд?? деп аталышынын себеби, антитело баланын денесинде иштелип чыкпастан, аны энеден даяр т?рд? алат. Пассивд?? иммунитетти ооруп айыккандардын, эмделгендердин канынан даярдалган айрым оору козгогучтарына каршы атайын антителолор бар глобулиндерди же кан сары суусун организмге киргизип, жасалма пайда кылса да болот. Айрым ооруларга каршы пландуу т?рд? эмд?? ж?рг?з?л?т. Киши организми кээ бир жаныбар, канаттуулар жана малдын ыла?ын пайда кылуучу микробдорго туруктуу болот. Мисалы, киши малдын чумасы менен дээрлик оорубайт. Адам жана жаныбар организминин мындай айрым оору козгогучун кабыл албоочулук ж?нд?мд??л?г? тубаса иммунитеттин болушу менен т?ш?нд?р?л?т. Вирустук жугуштуу оорулардан коргонууда организмдин вирустарга каршы атайын белок интерферонду иштеп чыгышы, кан сары суусу, лимфа, ткань суюктугундагы белоктордун (комплемент) жана фагоцит клеткалардын ролу да чо?. Организмдин т?рд?? оорулардан коргонууга багытталган реакциясын лимфа системасы ишке ашырат. Бул системага с??кт?н чучугу, тимус (ачакей без, к?к боор, лимфа бездери ж. б.) кирет. Инфекцияга же вакцинанын киришине жооп катары активд?? иммунитет пайда болууда лимфоциттер негизги ролду ойнойт. Алардан чыккан плазма клеткалары антитело иштеп чыгарат.
