Дабыш
? кээ бир заттардан чыккан табыш. Физика жаатынан алып караганда ?н бул айлана ч?йр?д? (суюктукта, катуу заттарда, газ абалындагы заттарда) таралган механикалык толкундар болуп эсептелет. Ар бир толкун сыяктуу эле ?н дагы амплитуда жана жыштык менен м?н?зд?л?т. Амплитуда ?нд?н к?л?м?н ( грокость) ал эми жыштык ?нд?н бийиктигин м?н?зд?йт. Адам кулагы уга алган
диапазон
т?м?н жайгашкан ?н толкундары инфрадабыш деп аталат. Ал эми адам кулагы уга алган диапазондон жогору,1 Ггц ге чейин ультрадабыш жана 1Ггц тен жогору ?н толкундары гипердабыш деп аталат. ?нд?н к?л?мд??л?г?н ( громкость) эффективд?? ?н басымынан, жыштыгынан жана толкундун формасынан к?з каранды. ?нд?н бийиктиги, ?нд?н жыштыгынан жана ?н басымынын денгээлинен к?з каранды. ?н толкундары термел?? процессинин мисалы боло алат. Кандайдыр бир термел?? тутумдун те? салмактуулук абалынын бузулушу менен байланыштуу жана анын м?н?зд?м?л?р?н?н те? салмактуулуктагы абалынан кийинки баштапкы абалына кайтып келиши менен м?н?зд?л?т. ?нд?н термел??с? ?ч?н бул м?н?зд?м? ч?йр?н?н бир чекитиндеги басым, ал эми анын четт??с? (отклонение) - ?н басымы болот.
Эгерде кандайдыр бир жерде, мисалы, поршендин жардамы менен, ийкемд?? ч?йр?н?н б?л?кч?л?р?н?н кескин жылышын ишке ашырса, анда ушул жерде басым жогорулайт. Б?л?кч?л?рд?н ийкемд?? байланыштарынан улам, басым ко?шулаш б?л?кч?л?рг? ?т?п, алар ?з кезегинде кийинкилерине таасир этип, жогорулаган басым аянты серпилгич ч?йр?д? кыймылга келгендей болот. Жогорулатылган басымдын аянты кыскартылган кысымдын аянты менен коштолот, демек, толкун т?р?нд? ч?йр?д? жайылып, кысылган жана жазылган бир нече толкундар пайда болот. Бул учурда, серпилгич ч?йр?н?н ар бир б?л?кч?с? термел??г? дуушар болот.
Суюк жана газ абалында болгон заттардын ч?йр?сунд? акустикалык толкундар узун жайгашуу м?н?з?н? ээ, башкача айтканда, б?л?кч?л?рд?н термел?? багыты толкундун багыты менен дал келет. Катуу денелерде, узунунан деформациялардан тышкары, ийилчээктик кайчылоо деформациясы дагы пайда болуп, туурасынан кеткен (кесилген) толкундардын д??л?г??с?н шарттайт; бул учурда б?л?кч?л?р толкундун таралуу багытына перпендикуляр термелет. Узунунан чыккан толкундардын таралуу ылдамдыгы, жылышуу (сдвиговых) толкундардын таралуу ылдамдыгына караганда бир топ жогору болот.
