Нью-Дели Индиянын т?нд?г?нд?, дээрлик толугу менен Индо-Ганг т?зд?г?нд? жайгашкан. Нью-Дели сейсмикалык активд??л?к IV зонасында жайгашкан, бул шаарда ири жер титир??л?рд?н божомолун пайда кылат.

1757-жылдан 1911-жылга чейин британиялык Индиянын борбору Калькутта болгон. Бирок ошол эле учурда Дели байыркы жана орто кылымдагы Индиянын бир нече империяларынын, айрыкча Могол империясынын саясий жана каржы борбору катары кызмат кылган. 1900-жылдардын башында Британ администрациясы Индия империясынын борборун Колкатадан Делиге к?ч?р?? сунушун киргизген. Индиянын чыгыш жээгинде жайгашкан Колкатадан айырмаланып, Дели Т?нд?к Индияда жайгашкан жана Британдык Индия ?км?т? Делиден ?лк?н? башкаруу о?ой болот деп эсептеген. 12-декабрь 1911-жылы ошол кездеги Индия императору Георг V Британдык Индиянын борбору Делиге к?ч?р?лг?н?н жарыялаган ^[1] .

Нью-Дели Могол империясынын башкаруучусу Шах Жахан тарабынан курулган "эски шаардын" т?шт?г?нд? жайгашкан. Бирок, жа?ы Дели 7 байыркы шаардын аймагында жайгашкан, ошондуктан Жантар Мантар жана Лоди бакчалары сыяктуу к?пт?г?н тарыхый эстеликтер бар. Нью-Делинин к?п б?л?г?н Британ архитекторлорунун бири Эдвин Лаченс пландаган. Ал ат?г?л "Лаченстин Делиси" деген атка конгон ^[2] . Шаардын борборунда, Раисина д??с??с?нд?, колониянын генерал-губернатору ?ч?н укмуштуудай сарай курулган (имарат Азыр Раштрапати Бхаван деп аталат жана Индиянын Президентинин резиденциясы катары кызмат кылат). Ражпат ке? к?ч?с?, ошондой эле "падышалардын жолу" деп аталат, Индия дарбазасынан Раштрапати Бхаванга чейин созулат. Индия ?км?т?н?н т?рд?? министрликтери жайгашкан катчылык раштрапати Бхавандын капталында жайгашкан. Герберт Бейкер тарабынан долбоорлонгон парламент ?й? Ражпатка параллелд?? Сансад Маргда жайгашкан.

1947-жылы Индия к?зкарандысыз болгондон кийин, Нью-Дели Индия ?км?т? дайындаган мэр башкарган чектелген автономдуу аймакка айланган. 1956-жылы Дели союздук аймактардын бири болуп, мэр лейтенант-губернатор болуп алмаштырылган. 69-жылы Индиянын Конституциясына 1991-т?з?т??д? Делинин союздук аймагынын расмий аталышы "Дели улуттук метрополитен округу" деп жарыяланган. Кош бийлик киргизилген ^[3] .

Нью-Делинин к?п б?л?г?н 20-кылымдын алды?кы Британ архитектору Эдвин Лаченс пландаштырган. Шаардын административдик борбору Британиянын империялык салтын камтышы керек болчу. Нью-Дели эки борбордук эспланаданын айланасында курулуп жатат: Ражпат жана Джанпатх. Ражпат же падышанын жолу Раштрапати Бхавандан башталып, Индия дарбазасына чейин созулат. Жанпатх же мурда ханышанын жолу деп аталган элдик жол Коннот Плейстен башталып, раджпатты туура бурч менен кесип ?т?т. 19 чет элдик элчиликтер Шантипаттын боюнда жайгашкан, бул к?ч? Индиядагы э? ири дипломатиялык анклавга айланган ^[4] .

Шаардын ж?р?г? раштрапати Бхаван президенттик сарайы, Райзина Хиллдин чокусунда жайгашкан. Анын айланасында Катчылык-Индиянын ар кандай министрликтери жайгашкан. Герберт Бейкер долбоорлогон парламент ?й? Радпатка параллелд?? Сансад Марг к?ч?с?нд? жайгашкан. Коннот Плейс-жа?ы Делинин каржы, соода жана бизнес борбору ? тегерек формада жана Англиянын падышалык жарым айынын элесине ылайыкташтырылган. Коннот Плейстин сырткы айланасынан он эки жол алыстайт, алардын бири Жанпатх.

2003-жылы Нью-Делинин калкы 295 000 адамды т?зг?н. Нью-Дели да м?ч? болгон Делинин Улуттук борбор аймагы ?ч?н калктын жалпы саны 14,1 миллион адамды т?з?т, бул Мумбаиден кийинки экинчи чо? мегаполис. Калктын 1000 эркегине 821 аял туура келет, сабаттуулуктун пайызы 81,82% т?з?т ^[5] .

Нью-Дели курамына кирген Дели калкынын 82% индуизмди тутунушат. Ошондой эле Делиде мусулмандардын (11,7?%), сикхтердин (4,0?%), жайнисттердин (1,1?%) жана христиандардын (0,9%) ири жамааттары бар. Башка азчылыктарга парс, буддисттер жана ж??тт?р кирет.

С?йл?? жана жазууда колдонулган негизги тил ? хинди тили . Шаарда к?п с?йл?г?н башка тилдери: англис , пенжаби жана урду тилдери. Б?тк?л Индиянын лингвистикалык топтору шаарда жакшы чагылдырылган, алардын катарына майтхили, каннада, телугу, маратхи, бенгал жана тамил тилдери кирет.

1. ↑

   Cities of Tomorrow
   Тили	und
   Басмакана	Blackwell Publishing
   Чыккан жылы	2002
   Беттери	198 ?206
   ISBN	0631232524

2. ↑ Lutyens' Delhi|Aman Nath (жеткиликсиз шилтеме?? 'тарыхы ) .
3. ↑ Конституция (69-я поправка) Постановление, 1991. The Constitution (Amendment) Acts, The Constitution of India (жеткиликсиз шилтеме?? 'тарыхы ) . National Informatics Centre, Ministry of Communications and Information Technology, Government of India. Текшерилген к?н? 16 -июль (теке) 2007. Т?п булактан архивделген к?н? 31 -май (бугу) 2012 .
4. ↑ Embassies in Delhi, Embassies Address, Contacts, E-Mail, Delhi Embassies (жеткиликсиз шилтеме?? 'тарыхы ) . Delhionline.in. Текшерилген к?н? 4 -ноябрь (жетинин айы) 2008.
5. ↑ http://www.censusindia.net/religiondata/ Калып:Wayback 2001 Indian Census Data