Virusa Koronaye
an ji
Koronavirus
(bi
latini
:
Orthocoronavirinae
), di
balinde
u
?irmejan
de dibe sedema nexwe?iye u famileya Coronaviridae ku, du binefamileya vi hene ku yek ji van virusan ve pek hatiye.
Ev
virus
ku, di mirovan de bi pirrani nexwe?iyeke giran naqewimine, dibe sedema be?eki giring ji weqayen zekemiye, bi ve yeke re di navbera van de
MERS-CoV
,
SARS-CoV
u
CoVID-19
(2019-nCoV) hene ku hin cureyen koronaviruse, dibin sedema infeksiyona reka hilmija jorin u talukeya mirine dihewinin. Koronavirus, di celek u berazan de dibin sedema vijikibune, di
miri?kan
de ji dibin sedema infeksiyona reka hilmija jorin.
Materyala genetik (genom) ku di hundure xwe de dihewine, bi polariteya pozitif u bi RNAya yek tayiki re pek te.Xwediye genom a RNA'ya heri mezin in(ku heta iro hatiye ki?f kirin),direjiya van behtiri 30 kilobaz e.Ev virus ku mezinahiya vi 125
nanometre
ye,taybetmendiya vi ya heri berbicav poziken vi ye wek covan e. Bi ve taybetmendiya xwe re, di bine hurbine de weki taca kad(bi
Latini
:
Corona
)a tave xuya dikir u wisa hat binavkirin.
Nexwe?iya Koronaye ku SARS-CoV 2'an ji dihundirine,hemberi ve nexwe?iye hej derzi yan ji dijvayrus nehatiye peresandin. Di kontrolkirina nexwe?iye de tedawiya semptomatik,izolasyon u pekwerandina ezmuni ya pircure te de cihe xwe distine. ?u?tina destan, mesafe hi?tin u deste xwe bi ruye xwe ve negerandin, ev pe?niyazen tevdiran ji bo bergirtina belavbuna nexwe?iyen koronaviral in.
Famileya Koronavirusan salen 1960-an de hat veditin.Virusen ku cara yekem hat veditin,ni?anen nexwe?iya virusa infeksiyoz bron?itis di navbera miri?kan de hate ditin u di valahiya pozen miroven bi serma girti de hat ditin u du virus ku (229E u OC43) bi nave Virusa Korona ya Mirovan binavkiri, te de cihe xwe stend.
Pi?ti demen derbasbuyi Virusa Korona ya SARS sala 2003'an de hat veditin. Di sala 2004'an de HCoV NL63, sala 2005'an de HKU1, sala 2012'an de
MERS-CoV
u sala 2019'an de
CoVID-19
ku rehdare Wuhan'e ye,ev ji cihe xwe di nav famileya Virusa Koronaye de girtiye.Pirraniya van virusan dibin sedema infeksiyona hilmija jorin.
Agahiyen di derbare naverok u proteinen Koronaviruse
Koronavirus ku, di ruxaren xwe de xwedane pozikan in, mezin in u ?eklen van wek pirtiken kadi u pleomorfik in. Modineyen pirtiken virusan, nezi 120 nm in.
Peceka koronavirusen viral, cot qati ye u di peceke de protinen M,E u S cih distinin. Hin komkomiyen diyarkiri de
bi taybeti ji binefamileya Betacoronavirus A ye de,protinen ruxar, bi nave hemagglutinin esteraz(HE),(di?ibin protinen spike(S) le bele ji vana kintir in) cihe xwe distinin.
Peceka viral, di nava xwe de nukleokapsit dihewine.Nukleokapsit bi meyldariya pozitif u RNAya yek tayiki ve giredayi ye, bi gelek protinen nukleokapside(N) re pek ten.
Koronavirus faktoren risk de bi ?opeweri ji hev diguherrin . Hineke van dikarin %30ye vegirtiyan bikujin, weki MERS-CoV,u hinek ji bi nisbi be zirar in,weki zekem.
[1]
Koronavirus dikarin bi semptomen sereke bibin sedema zekeme, weki tasar, u e?a gewriye ji adenoiden werimi.
[2]
Koronavirus dikarin bibin sedema pneumonia (yan rasterast viral pneumonia an di reza duyem de bakteriyal pneumonia) u bronchitis (yan rasterast viral bronchitis yan di reza duyem de bakteriyal bronchitis)Koronavirusa mirovan,SARS-CoV, di sala 2003yan de hate veditin ku dibe sedema SARS,te da pathogenesisa yekane heye ji ber ku dibe sedema infeksiyona perceyi ya hilmije ya jorin u jerin.
Diroka pe?iyen hevpi?ka heri dawi(PHHD)ya koronavirusan dorhela salen 8000'e bZ re dice.Ligel ve yeke kevntirbuna koronavirusan ji hej te ramandin.Cinsen PHHD'en Alphacoronavirus, Betacoronavirus,Gammacoronavirus u Deltacoronavirusan
bi dore, 2400 sal bZ,3300 sal bZ,2800 sal bZ u 3000 sal bZ bidirok e.