Hormona dijemiztin
an ji
vazopresin
(bi inglizi:
antidiuretic hormone (ADH) - vasopressin
) hormonek firepeptidi (polipeptidi) ye. Li hipotalamuse te berhemkirin u ji bo hipofiza pa? te ?andin. Derdana hormona dijemiztin ji aliye hipofiza pa? ve te kirin.
[1]
Di zimane inglizi deji bo ti?ten dibin sedema tengbuna
luleyen xwine
u zedebuna pestoya
xwine
peyva “
vasopressor
“ te bikaranin. Heke xestiya hormona dijemiztin di xwine de pir zede bibe, ev rew? dibe sedema qurmicina luleyen xwine. Luleyen xwine teng dibin pestoya xwine berz dibe, loma hormona dijemiztin weki vazopresin (
vasopressin
) ji te navkirin.
[2]
Hormona dijemiztin ji 9
asiden amini
pek te. Temene nivbune (bi inglizi:
half-life)
ya hormona dijemiztin 18 heta 20 xulek e.
[3]
Hormona dijemiztin di
demarexaneyen
nav hipotalamuse de te cekirin, bi
tewereyan
ber bi
hipofiza
pa? ve te guhaztin u li wir te embarkirin. Bi hankirina
hipotalamuse
, hormona dijemiztin a embarkiri ji
rijene
hipofiz te derdan.
[4]
Du kartekir dibin sedema zedebuna derdana hormona dijemiztin. A yekem zedebuna xestiya osmozi ya ?ileya derveye xaneyan (plazmaya xwine u ?ileya navbera xaneyan) e. A duyem ji kembuna qebare u pestoya xwine ye.
[5]
Kare sereki ye hormona dijemiztin, kemkirina deravetina
mize
u tengkirina
mululeyen xwine
ye.
[3]
Kare hormona dijemiztin bo rekxistina hevsengiya ava la?
[
biguhere
|
cavkaniye biguhere
]
Ji bo berdewamiya jiyane dabinkirina hevsengiya ava la? giring e. Xestiya ava la?e mirov ji aliye osmozewergirin (bi inglizi:
osmoreceptors
) li hipotalamuse ve te cavderikirin. Osmozewergir di nav plazmaya xwine u ?ileya navbera xaneyan de cavderiya xwe, iyon u madeyen tiwawe dike.
[2]
Heke ji ber xwedandane an ji ji ber kem vexwarina ave di la? de kemasiya av peyda bibe, di xwine de xestiya iyon u madeyen tiwawe zede dibe. Ev rew? osmozewergiran han dike, demareragihadinen ji osmozewergiran ber bi hipotlamuse ve ten ?andin.
[2]
Demarexaneyen derdani yen hipotalamuse hormona dijemiztin berhem dikin u der didin nav hipofiza pa?. Hormona dijemiztn ji hipofiza pa? te derdan u tevle xwine dibe.
Hormona dijemiztin delinbariya (bi inglizi:
permeability
) luleka badayi ya duri u cogen berhevkirine zede dike. Bi vi awaye ji ?ijuye he pirtir av dubare te mijandin.
[6]
Hormona dijemiztin di
gurcikan
de bandor li ser luleken badayi yen duri u
cogen berhevkirine
dike.
[7]
Xaneyen cogen berhevkirine wergiren hormona dijemiztin lixwe digirin. Wergir bi kisikan ve giredayi ne, kisik ji cogen ave (bi latini:
aquaporins
) lixwe digirin. Cogen ave ji proteinen
parzuna xaneye
pek ten.
[3]
Di xaneyen cogen berhevkirine de, cogen ave hertim vekiri nin in. Ji bo vekirimayina cogen ave, dive di gurcikan de bi tera xwe hormona dijemiztin hebe.
[8]
Dema xaneyen cogen berhevkirine ji aliye hormona dijemiztin ve ten han kirin, cogen ave li be?a parzuna xaneye ya ko bi mize re rubiru ye ve gire dibe. Bi vi awaye ava nav mize ji cogen ave derbasi nav xaneyen coga berhevkirine dibe. Ava di xaneyen coga berhevkirine tevle xwine dibe u di la? de dimine. Bi calakiya cogen ave, qebareya mize kem dibe u xestiya sodyum, klor u madeyen din en nav mize zede dibe. Ango miza xest (tir) peyda dibe.
[9]
Bi kurtasi rekxistina hevsengiya ave di la? de. Weki gaven li jer ru dide
1. Ava la? bi xwedandane ji
cerme mirov
, u bi
henasedane
ji weki hilm ji
dev
u
difin
la?e mirov diterikine. Heke ji dewsa ava cuyi, mirov bi tera xwe av venexwe xestiya osmozi u pestoya osmozi ya
plazmaya xwine
zede dibe. Herwisa gava mirov xureken ?or an ji ?irin dixwe disa xestiya osmozi ya xwine zede dibe. Minak, heke mirov penere ?or biwxe, iyonen xweya pener tevle xwine dibin u pestoya osmozi ya plazmaya xwine zede dikin.
2. Zedebuna xestiya osmozi osmozewergiren li hipotalamuse han dike.
3. Du encamen hankirina osmozewrgiren hipotalamuse heye. A yekem heste tibune peyda dibe u zore dide mirov bo vexwarina ave. A duyem ji ji rijene hipofiza pa?, hormona dijemiztin te derdan.
4. Hormona dijemiztin ji hipofize te derdan u tevle xwine dibe, bi herrika xwine digihije gurcikan. Di gurcikan de bi bandora hormona dijemiztin, delinbariya
luleken badayi yen duri
u cogen berhevkirine zede dibe.
5. Zedebuna delinbariye, di luleken badayi yen duri u cogen berhevkirine de dubaremijina ave zede dike. Bi vi awaye xestiya osmozi ya mize zede dibe, qebareya mize kem dibe.
6. Bi zedebuna dubaremijine, he pirtir av ji mize cihe dibe u vedigere nav ?ileya la?. Herwisa ji ber heste tibune vexwarina ave ji zede dibe. Dawiya dawi xestiya osmozi ya plazmaya xwine dadikeve asta xwe ya asayi.
[5]
Heke mirov bi qebareyek zede av an ji ?ilemeni vebixwe, icar buyeren li jor hatine rezkirin bi awayeki berevaji ru didin.
1.Ava hatiye vexwarin di tevahiya la? de belave nav ?ileya la? dibe. Ji ber ko mejera madeyen tiwawe yen nav ?ileya la? naguhere, ava le hatiye zedekirin, xestiya osmoziya ?ileya la? kem dike.
2. Kembuna xestiya osmozi di heman deme de dibe sedema kembuna pestoya osmozi. Pestoya nizim re li ber calakiya osmozewergiren li hipotalamuse digire.
3. Du encamen regirtina calakiya ozmozewergiran cedibe. A yekem heste tibune kem dibe u loma mirov dil nake ko av vebixwe. A duyem ji, re li ber derdana hormona dijemiztin te girtin.
4. Gava ji hipofiza pa? derdana hormona dijemiztin te kemkirin, demek ?unve di nav xwine u herwisa di nav gurcikan de asta hormona dijemiztin dadikeve. Bi ve awaye delinbariya ave ya luleken badayi yen duri u cogen berhevkirine te kemkirin.
5. Bi kembuna delinbariye, di luleken badayi yen duri u cogen berhevkirine de dubaremijina ave kem dibe. Av di nav mize de dimine. Loma xestiya osmoziya mize kem dibe le qebareya we zede dibe.
6. Ji ber ko kemtir av dubare te mijin, kemtir av tevle xwine dibe. Herwisa di heman deme de heste tibune ji li mirov peyda nabe, loma mirov av ji venaxwe. Bi vi awaye xestiya osmozi u pestoya osmozi ya ?ileya la? ber bi xala asayi zede dibe.
[5]
Di hipotalamus u gurcikan de de demarexaneyen taybet en bi nave osmozewergir heye. Guherinen xestiya osmozi (bi inglizi:
osmotic concentration-osmolality
) ya plazmaya xwine u ?ileya navbera xaneyan, ji bo osomozewergiran kartekir (bi inglizi:
stimulant
) e. Osmozewergir bersiva guherina xestiya plazmaya xwine dide u kar dike ji bo rekxistina rejeya ava nav xwine. Osmozewergir bi demarexaneyen cekere hormona dijemiztin ve di nav tekiliyede ne. Heste tibune ji ber calakiya osmozewergiran peyda dibe. Di hipotalamuse u di gurcikan de bi hejmarek zede osmozewergir heye.
Osmozowergiren li hipotalamuse, zedebuna pestoya osmozi ya plazmaye hest dikin u derdana hormona dijemiztin han didin.
[4]
Zedebuna pestoya osmozi (ji ber xestiya osmozi) di demarexaneyen cekere hormona dijemiztin de
erke kar
dide destpekirin. Li be?a tewerekotahiye de, li ser parzuna xaneya demarexaneye de cogen kalsiyume (Ca
2+
) yen jerdeste voltaje (bi inglizi:
voltage-gated Ca
2+
channels
) heye. Erke kar di kotahiya tewereya demarexaneye de cogen kalsiyume dide vekirin. Her ko kalsiyum ji ?ileya navbera xaneyan, ber bi nav demarexaneyen cekere hormona dijemiztin ve diherike, ji demarexaneyan, hormona dijemiztin te derdan. Hormona dijemiztin bi veri?ine (bi latini: e
xocytosis
) ji demarexaneyen ceker te derdan.
[4]
Derdana hormona dijemiztin bi cerxa
pa?ragihandina neyini
(bi inglizi:
negative feedback loop
) te cavderikirin.
[10]
Her ko xestiya osmozi ya xwine kem dibe osmozewergiren hipotalamuse guherine hest dikin u bi qase kembuna xestiya ozmozi, derdana hormona dijemiztine didin kemkirin.
[2]
Bandora hormona dijemiztin li ser qurmicin u tengkirina luleyen xwine
[
biguhere
|
cavkaniye biguhere
]
Ji ni?ka ve kembuna qebareya xwine ji hormona dijemiztin dide derdan. Weki minak, dibe ko dema birindarbune de xwinberbunek xeter ru bide u gellek xwin ji la? derkeve. Di rew?ek wisa de qebareya xwina la? kem dibe. Kembuna qebaraya xwine dibe sedema kembuna pestoya xwine. Guherinen pestoya xwine ji aliye pestanewergiran (bi inglizi:
baroreceptors
) ve te hestkirin. Pestanewergir li ?ahxwinberen stuye mirov u li guhikeya cepe ya
dil
de cih digirin. Pestanewergir agahiya kembuna pestoya xwine bi demareragihandinan di?inin hipotalamuse, li hipotalamuse demarexaneyen derdani ango demarexaneyen cekere hormona dijemiztin, dest bi berhemkirin u derdana hormona dijemiztin dikin. Hormona dijemiztin re li ber deravetina ave digire ko qebareya xwine he pirtir kem nebe. Bi ve awaye qebare u pestoya xwine ber bi xala asayi te guhertin. Gava pestoya xwine zede dibe, icar demarexaneyen derdani re li ber derdana hormona dijemiztin digirin, di cogen berhevkirine de dubaremijina ava nav mize ru nade. Ango deravetina ave zede dibe ko pestoya xwine kem bibe bo asta asayi.ref name="ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA.."/>
- ^
Campbell, N. A., & Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.
- ^
a
b
c
d
Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., & Kruse, D. et al. (2017). Anatomy & physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,
- ^
a
b
c
Sembulingam, K., and Prema Sembulingam. Essentials of Medical Physiology. 6th ed., Jaypee Brothers Medical Publishers, 2012.
- ^
a
b
c
Fox, Stuart Ira.Human Physiology. McGraw-Hill Education, 2016.
- ^
a
b
c
Costanzo, Linda S. Physiology. Sixth edition, Elsevier, 2018.
- ^
Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., & Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.
- ^
Ireland, K. A. (2010). Visualizing Human Biology (3rd ed.). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
- ^
Mader, S., & Windelspecht, M. (2017). Human Biology (15th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.
- ^
Utiger, Robert D.. "vasopressin". Encyclopedia Britannica, 15 Oct. 2015,
[1]
. Accessed 21 May 2022.
- ^
Cullen, K. E. (2009).Encyclopedia of Life Science. Newyork: Facts On File, Inc