Colemerg
(1928: ???? ??? /
Tcheulemerque
; 1946:
Hakkari
; bi
tirki
:
Hakkari
) nave navce u bajareki, di parezgeha
Hekariye
de ye. Colemerg di nav sinoren
Komara Tirkiyeye
de ye.
Bi Colemerge gelek cara
Colemerg
ji te gotin. Hem Colemerg u hem ji Hekari naven gelek diroki ne. Colemerg nave bajar u navenda Hekariye buye, le bele Hekari nave
mirgehe
buye ku li gelek hereman dicebe. Herem u bajaren giredaye bi we mirgehe re ewe ne:
?ikeftan
,
?iwelan
,
Masero
,
Siwartan
,
Kemerburc
,
?ino
(Colemerg),
Cal
,
Sindi
,
Erto?i
,
Teyara Jer
u
Teyara Jor
,
Hemidiye
(
Xo?ab
),
Gever
(
Bajergeh
-
Duz
),
Oramar
,
?emsdinan
,
Elke
(Beytu?ebab),
?atax
,
Mikis
,
Wan
,
Karcikan
,
Norduz
,
Ebaxa
,
Mehmudiye
(Saray),
Xavasor
,
Arcak
,
Timar
u
Esporkan Erdi?
,
Bergiri
,
Duzespi
,
Ele?girt
,
Menapert
,
Selmas
(Selemast) u
Surmeli
. Sinoren Hekariye carcar li wan heremee bas le hatiye kiri kemtir bun.
Nave Hekariye ji gotina
hekkar
te ya ku di sedsala dehan de nave e?irek bu ku li hereme dijiyan. Nave Colemerg nave bajare herema Hekariye ye u di dema
memlukiyan
de ev nav hatiye gotin. Nav, bi zimane ermeniyan "Ilmar" u bi zimane suryaniyan ji "Gularmak" e.
?erefname
dibeje damezrener u bav u bapire miren Hekariye
?emsedin
buye. Hekari li bin deste mire mezin e kurdan
Selahedin Eyubi
de buye. Pa?i
Melik Kamile Eyubi
, li sala 1218an a zayini, Hekari ketiye bin deste
Melik Adili
.
Yekmin mire we binemale ku ?erfname bas le dike Yezdan ?ere (ku bi erebi Izedin ?er te gotin), ku kelata Wane li hember
Teymuri Lengi
li sala 1387an a zayini ye girtin.
Di navbenda sala 1460 u 1465an a zayini de
Qere Qoyunliyan
Hekari dagir kirin u miren Hekariye li hikum existen u mireti dane malbata kurden
donbuli
. Bi gotina
Ensiklopediya islame
, dombuliyan, bi harikariya
Aqqoyunliyan
, keleha Baye li
?emsdinan
li gel be?ek Hekariye girtine bin deste xwe.
Hinek teciren
asuriyen
Hekariye ciwab dane yek li zelamen binemala miren Hekariye bi nave
Mir Esededine Cengzerin
, ku hezek ji kurdan berhev kiribu u cubu xizmeta hakime Misre. Mir Esededin vegeriya Hekariye u mireti bi ?er li Donbuliyan wergirt u carek di miretiya bav u bapira bi dest ina. Ewe binemale pa?i hingi nave
?embo
girte xwe.
Li dewre Teymur Lengi
Diyarbekir
girti, ewi kesek bi nave
Qere Osman
kire mire Hekariye.
Nikitine
li we baweriye ye ku ewi
Qere Osmani
li gel kice kurdeke li binamala miren Hekariye dawet kir u bu sebeba serkevta we binemale.
Li dewre
?ah Ismaile I
(yeke), seroken ?embo (mire Hekariye) li keleha Baye li ?emsdinan, dijin u hikum dikirin.
Ewe binemale heta niva sedsalen 19an zayini li Hekari u
Elbake
hikum ye kiri. Mire here dawiye we binemale
Nurula Beg
buye, ku pa?i zortir basa wi te kirin. Nurula Beg pa?i biraye xwe dibe Mire Hekariye u paytexte xwe li Colemerge diguhere
Elbake
.
Nurula Beg yek li biheztirin hevkar u yekgirtiyen
Mir Bedirxan Bege Botane
buye. Bi gotina
misiyoneren
emriki, li wi dewri, pe?i Mir Bedirxan Bege Botane miren Hekariye gelek li miren Botane bi heztir bune.
BZ
(Beri zayine)
PZ
(Pi?ti zayine)
Bajar di nav parelelen 36° 57´ u 37° 48´ bakur u meridyenen 42° 10´ u 44° 50´ rojhilat de ye. Sinoren bajer li bakur bi Wane, li rojava bi
?ernex
u
Serte
ve, li ba?ur bi
Dihoke
ve u li rojhilat ji bi
Wirme
ve te giredan.
Pivana erda hereme 9.521 km² ye . Piraniya erda hereme ji ciyayan pek te. (87,6%), de?t (2,1%), plato ji (10,3%) ne. Ji ber ciyabuna hereme candini kem te candin. Tene u guz en heri pir in ku li hereme ten candin. Li geliyen hereme, birinc, kunci u feki ji te candin.
Li hereme du cureyen avhewaye hene. Ber bi aliye ciya ve avhewayeke sar, re?ahi u li deveren geliyan ji avhewayeke
Behra Spi
serdest e. Herem zivistanan pir sar u direj , havinan ji henik derbas dibe.
Re?ko
(Geliye ?in 4.135 m),
Durek
(4.060 m),
Maunsel
(3.850 m),
Gelyano
(3.650 m),
Gare
(3.460 m,
Geveroke
(3.356 m),
Termo
(3.275 m),
Baredalo
(3.250 m) u
Ciyaye Re?
(3.630 m).
De?ta Gewere
(li dora
Ceme Nihele
ye (175 km²), de?t 1.900 m ji behre bilind e. Geliye Xabur (di navbera ciyaye Termo u Tanin de ye.), Geliye Avaroba?in (di navbera ciyaye Cilo u Sat de ye). Geliye Zabe li dora ceme Zabe ye.rexe cele ve geleki zomet heyi.ew zomada ek ji zomet li ser
gunde dize
kanikil
u
?ivi?k
in..Geliya ?emzinan ji li rojhilata bajere Colemerge ye.
Zozana Kanimahan
'e li dora gunde
Carqela
ye.
Li ser ciyayen
Cilo
,
Sat
u
Re?ko
, golen krater hene.
Gola Gelyana
li ciyaye Re?ko, di 2.950 m bilindbune de ye. Direjbun u firehbuna gole 300m u 250 m ye.
Gola ?in
,
Seyidxan
u Golan ji li ser ciyaye re? in. Hinek gol ji li ser ciyayen Sate ne.
Ji cemen
Avaroba?in
,
?emzdinan
u
Hacibege
Ceme
Zeye Mezin
pek te.
Ceme Xabure
ji ?axek Ceme
Dicleye
ye.
Small text
Small text
Ji ber ku herem pir bi ciya ye, heywanen ku li ser ciya dijen li hereme pirtir peyde dibin. Wek bizin u miyen ciya, hirc (li hela ?emizdina u Cele),
ruvi
,
gur
,
kero?k
,
kew
u
werdek
yen heri pirin ku li hereme peyde dibin.
Li hereme madenen bin erde heta nuha ji peyde nebune. Tene asbest li hinek deweran hatiye diten le hin ne hatine bikar anin.
Li hereme isal madene cinko,sifir hatin ditin.Li gori gotinan ev madenen madenen heri mezinin nav Tırkiye da.
Hekkari ji ali tabiat u ciyayan ve pir dewlemend e. Loma ji kesen ku hildikshin ser ciya u spora ciyati ye dikin, her sal ten hereme u ve spore dikin. Herem ji bo necira heywanen kovi ji musaid e.
Nifusa hereme pirani misliman in, ji mezheben ?afi ne. Kem xiristiyan ji li hereme hene. Tirben ku ji aliye gel ve ten ziyaretkirin ji hene. Wek
Tirba Gulare?
,
Ibedullah Nehri
(li ?emizdinan)
- Gulul
: Ji
mast
,
birinc
,
savar
yan ji
garis
cedibe. Dew te kelandin, birinc yan ji bulxur dikeve nave u hinek din ji te kelandin. Ji ser
agir
te girtin ku heta sar u tir bibe.
Run
sor dibe u bi ser de te re?andin u serwis dibe.
- Kepayi
(huren dagirti): Hur te percekirin u weki kisen bicuk ten giredan. Birinca bi qime u
baharat
dikeve nave u li ser agir di ave de te kelandin.
- Mertoxe
: ?eraniyek, ji tuxavk, rune nivishk u arvan te cekirin. Tuxavk u run di tawe de te helandin u arvan bi serde te re?andin. Hinek av dikeve u sar te xwarin. Ji ?una ave ?erbet ji dikeve nave.
- Doxave
: Ev xwarin ji dew cedibe.
Nok
te tevlikirin. Go?te qimeye weke kofteyen picuk te cekirin u te tevlikirin.
- Qiris
: Mewij, kakile guzan, go?te hesti, kiftik bi hev re ten kelandin u serwis te kirin.
Zilamen hereme ?al u ?apik li xwe dikin. Du babeten ?al u ?apikan li hereme hene (diyaryane yan ji ?irnexyane). Bi ser u ?al ?apik de kefiyek li pi?te te giredan. Elegek ku je re dibejin
kerik
bi ser de te li xwe kirin. Di bin ?al de derpiyek direj
kiras derpe
te li xwe kirin. Milen i?likan bi nex?e u je re dibejin
lewendi
. Li seri bi kefi re desmaleke ku ji re dibejin
cemedani
(
cefi
) te pecandin. Di nige zilaman de goren ji hiri u rengin u pelaven ku je re dibejin
re?ik
hene.
Jinen colemergi fistanen heta nigan direj u carna ji cend fistan bi ser hevde li xwe dikin. Bi ser fistan de elegek (bi mil yan ji be mil) ku je re dibejen
qutik
li xwe dikin. Di seri de ?arpeyek hewre?im yan ji kefiyen re? te pecandin. Carna car?efek ku je re dibejin
xizar
ji ji aliye jinan ve te lixwekirin.
- Bajarok:
- Gund
Gunden giredayi Colemerge
Gunden navendi
|
Gunden giredayi
|
Anitos
|
-
|
Asingiran
|
Berekilk
,
Kanikez
|
Balekan
|
Kemute
,
Zerenisa Jeri
,
Tenzure
,
Girbera
,
Xendek
,
Malkusan
,
Zerenisa Jori
,
Gevkan
,
Bedan
,
Navguzan
|
Baye Jor
|
-
|
Baze
|
Alantus
,
?avute
,
Tuvi
|
Betkar
|
Serberan
|
Bileh
|
Gundik
,
Navparez
,
Mavkan
,
Binev?an
,
Derzengil
,
Carkelan
|
Ceme Bedel
|
Giper
|
Ceme ?ema?e
|
Mate
,
Ceme Seravinis 1
,
Ceme Seravinis 2
,
Dez
,
Seravinis
,
Dera Dina
,
Akos
,
Suse
,
Rubarok
|
Cemkan
|
Ceme Sor
,
Stoka
,
Cemkana Jeri
,
Cemkana Jori
|
Dere
|
Hergele
|
Deze
|
Kerisera Jori
,
Dere?aban
,
Rez
,
Kursin
,
Taxa Nu
,
Kerisera Jeri
,
Gilezu
|
Dize
|
Derave
,
Gare
,
Binciya
|
Evranis
|
Eremyan
,
Karinc
,
Xirabe
,
Hisane
|
Elkik
|
Gundik
|
Gezne
|
Guzan
,
Palanis
,
Re?ank
,
Biriman
|
Goranis
|
Rezan
,
Singosir
|
Keletan
|
Sergeli
,
Ide
,
Melute
,
Pirbekir
|
Kotranis
|
Orite
,
Pixink
,
Ilik
,
Xerdelanis
,
Xarusan
|
Kocanis
|
Zawite
,
Surunis
,
Kenger
,
Turkunis
|
Kehe
|
Baki
|
Marunis
|
Hare
,
Kutos
,
Kehe
,
Mezraye Marunis
|
Ni?e
|
Kanisar
,
Govik
,
Verkanis
|
Nispas
|
-
|
Piran
|
Rezan
,
Gurgava
,
Gule
,
Feqibalyan
|
Piyanis
|
-
|
Pirkanis
|
Erdanis
,
Nepatik
,
Qesr
|
Qewal
|
Begir
,
Qesr
,
Calebi
,
Guzik
|
Rumtik
|
Deramasava
,
Ceme Hejirki
,
Benarik
,
Seryan
,
Keletan
,
Ceme Kulkule
,
Zengil
|
Sevin
|
Gunjork
,
Selan
,
Ispir
|
?imunis
|
Babanis
,
Ewqanis
|
?ivelan
|
?etinisa Jeri
,
?etinisa Jori
,
Kivil
,
Musaxan
,
Babilan
,
Hotkan
|
Tale
|
Bedar
,
Ezizan
,
Me?kunan
,
Talane
,
Bake
,
Bekur
,
Rebet
,
Derav
|
Walto
|
Davu?
,
Mibuk
,
Sirte
,
Dehi
|
Xenanis
|
Ceme Alekanan
,
Xelilan
,
Bekurupe
,
Ameran
,
Guzegavanan
,
Guvasade
,
Suman
,
Xeruzan
,
Xenanisa Jori
|
Zereni
|
Kirum
|
- ^
www.turkstat.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=220