Альпла
Альпла космосдан
Эм мийик джери	Монблан (4808 м)
Тургъан джери	Франция, Италия, Швейцария, Германия, Австрия, Лихтенштейн, Словения, Монако
Узунлугъу	1 200 км
Кенглиги	260 км
Майданы	190 000
Къуралгъан заманы	Олигоцен
тюрлендириу

Альпла ( нем. Alpen , фр. Alpes , ит. Alpi , словен. Alpe ) ? Кюнбатыш Европаны эм мийик тауларыды. Францияны , Италияны , Швейцарияны , Германияны , Австрияны , Лихтенштейнни , Словенияны территорияларыны алады.

Лигурия тенгизден Ортадунай алашалыкъгъа дери узалгъан тау аркъала бла массивлени къатыш системасыды. Узунлугъу 1 200 км чакълы бир. Кенглиги 260 км дери чыгъады. Боден кёл бла Комо кёлню арасындагъы кёнделен ёзен бла мийигирек Кюнбатыш Альпла (мийиклиги 4 808 м, Монблан тау ) бла алашаракъ эмда кенгирек Кюнчыгъыш Альплагъа юлешинеди (мийиклиги 4 049 м дери, Бернина тау ).

Альпланы буршу структурасы альп джашлы къымылдаула бла къуралгъанды. Эм мийик, ёзек зонасы буруннгу кристалл (гнейсле, слюдалы сланецле) эм метаморфа (кварц-филлит сланецле) породаладан къурулгъанды, тау-чыран рельеф бла бузамандагъы бузланыуу (4000 км 2 майдан алгъан, 1200 чакълы бир чыран). Чыранла бла ёмюрлюк къарла 2 500?3 200 метрге дери тюшедиле тюбюне. Ёзек зонадан шималгъа, кюнбатышха, эмда къыбылагъа тытырлыкъла бла мезозойну доломитлери эмда аладан джашыракъ флиш бла моласс формацияла джайылыбдыла.

Альпла ? Европаны магъаналы климатайырыууду. Аладан шимал бла кюнбатышха орта климат бёлгеле джайыладыла, къыбылагъа субтропик джерлеарасы тенгиз ландшафтла орун аладыла. Кюнбатыш эмда шимал-кюнбатыш къабыргъаларында джауумла 1 500?2 000 мм чакълы бирдиле, бир-бир джерледе 4 000 мм дери боладыла. Альплада  Рейн , Рона , По , Адидже , Дунайны онг къошакъ къобанлары башланадыла. Чыран эмда тектоник-чыран джаратыулу кёб кёл барды ( Боден , Женева , Комо , Лаго-Маджоре эмда башхала).

Мийикликге кёре климатны тюрлениуюда былайда бек белгили болады. 800 метр мийикликге дери климат орта-джылыда, къыбыла къабыргъаларында Джерле арасы тенгизни климатыды, джюзюмле, кёгет терекле, джылыны сюйген кёкенле, кенгчапыракълы чегетле ёседиле. 800?1 800 метр мийикликде климат ортады, мылыды; кенгчапыракъ чегетледе эмен бла чынар ёседи, ёргерек чыгъа орунларын зыгыт тереклеге къоядыла. 2 200?2 300 метр мийикге дери климат къарны кёб эримей тургъан субальп, сууукъду. Асламысы болуб кёкенле бла мийикханслыкъ джайлыкъладыла. Андан башына ёмюрлюк къарлагъа дери ? сууукъ климаты бла альп бёлгеди. Былайда алаша ханслы сыртланы джылны кёбюсюне къар басыбды. Аны башында ? чыранлары бла, ташлы къабыргъалары бла нивал бёлге барды. Альпланы кюнчыгъыш къыйырлары - Лейт таула бла Карпатланы кюнбатыш къыйырларын ? Хундсхаймер Берге къуру 14 км айрады ^[1] .

Альпла, альпинизмни , туризмни, тау-лыжа спортну халкъла арасы аралыгъыды.

Альпланы географисы [ тюзет | къайнакъны тюзет ]

Башында чертилгенча Альпла Кюнбатыш эмда Кюнчыгъыш Альплагъа юлешинеди. Аланы чеклери Швейцарияны кюнчыгъышында, Рейн сууну ёзени бла ётеди ^[2] .

Белгиле [ тюзет | къайнакъны тюзет ]

Викигёзенде ( Wikimedia Commons' да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Альпла .