Вирус
латынша "у" деген с?з. Б?л -
жасуша
жо?, т?р?л?кке ?ана бей?м т?рш?л?к формасы. Микроскоппен ?ана к?р?нет?н а?залы? зат. Вирустар к?бею ?ш?н т?р? жасуша?а орны?уы ?ажет. Жеке ?алпында к?бейе алмайды, т?р? жасушадан тыс ?алса, к?д?мг? а?залы? зат т?р?зд? к?йде болады. Зерттеу н?тижес?нде бактерия жасушасына енет?н вирус - бактериофаргты? ?с?мд?ктерде 400 ж?не жануарларда 600 т?р? болатыны аны?талды.
Б?л топ?а микроскоп ар?ылы к?р?нет?н (0,1-30 мкм), жасушасында ядросы жо? барлы? бактериялар жатады. Бытыра??ы - "бытыра"+"ны?" с?здер?нен ??рал?ан с?з. (Орысша- "дробянка", латынша "михи" - к?рдел? б?л?не алмайтын т?й?ртпек ма?ынасында ?олданылады.) Олар ?те ке? тарал?ан а?залар. Бактериялар Жерде 1 млрд жыл т?рш?л?к ет?п келе жат?ан б?рден-б?р т?рш?л?к формасы. Жасушасында органеллалары бар, ?абы?пен ?аптал?ан, кейб?реу? фотосинтезге бей?м. К?птеген т?р? адамда, жануарда ж?не ?с?мд?кте ?ау?пт? ауру тудыратын ?оз?ыштар. 3000-?а жуы? т?р? бар.
Б?ларды? ек? ?асиеттер? бар. Б?р?нш?с? - ?с?мд?ктерге т?н. Орнынан ?оз?алып ж?ре алмайды. Жасушасы ты?ыз ?абы?пен (жасуны?пен) ?аптал?ан, витаминдер? синтездей алады. Ек?нш?с? - жануарлар?а т?н. Даяр а?залы? заттармен ?оректенед?. Жасушасы
хитин
?абы?пен ?аптал?ан. А?залы? заттарды ?ор?а жинайды, сонды?тан б?лар ?з алдына жеке д?ниеге ж?ктелед?. Са?ырау??ла?тарды? 70 000-нан астам т?р? бар.
?ыналар
. Тас?а жабыс?ан, топыра? бет?нде жататын ?абы? т?р?зд? ?ына. ?ына - са?ырау??ла? ж?п?р?м? мен б?ржасушалы жасыл балдыр арасында?ы селбес?п т?рш?л?к ету (симбиоз) н?тижес?. Сонды?тан б?лар са?ырау??ла?тармен б?рге топтастырылады. Б?ларды? 20 000-?а жуы? т?р? бар.
- Балдырлар
. Н?з?к ?атпарша?ты; ж?п т?р?зд?; та?талан?ан немесе сырт?ы т?р? жо?ары сатылы ?с?мд?ктерге ??сас. Балдырларды? жасыл да, ?о?ыр да, ?ызыл да т?рлер? бар. Нег?з?нде - суда,сирек те болса ыл?алды топыра?та ?сед?.
20 000-?а тарта т?р? бар.
- М?ктер
. Тамырсыз, та?талан?ан немесе жапыра?ты саба?ы бар н?з?к, ?са? ?с?мд?ктер. Б?лар спора ар?ылы к?бейед?. 22 000- нан астам т?р? бар.
- ?ылшабуындар (
плаундар
). ?са?, ж???шке жапыра?тары орала орналас?ан, айыр тарма?ты, м??г? жасыл ?с?мд?к. Спора ар?ылы к?бейед?. 1000-дай т?р? бар.
- ?ыры?буын
. Буна?тал?ан, ?ш? ?уыс саба?ты ?с?мд?к. Б?лар да спора ар?ылы к?бейед?. 15-ке жуы? т?р? бар.
- ?ыры?жапыра?тар. Барынша к?рдел? т?л?мденген ?р? жапыра?ты ?с?мд?к. Жас жапыра?тары ?лу т?р?зден?п шиыршы?талады. Споралары топтасып жапыра? астында орналасады, спорамен к?бейед?. 11 000-на астам т?р? бар.
- Ашы? т??ымдылар. Жапыра?тары ?ыл?анды ?с?мд?ктер. Дара жынысты б?рлер? топтасып немесе жеке орналасады. С?ректенген немесе жидек т?р?зд? б?рлерде т??ымы ашы? орны?ады. А?аш,б?та т?р?нде кездесед?. 600-ден астам т?р? бар.
- Жабы? т??ымдылар немесе г?лд? ?с?мд?ктер. М?дени ?с?мд?ктерд? ?амтитын ке? тарал?ан ?с?мд?тер. К?бею м?шес? - г?л. Т??ымы жем?с ?ш?нде жабы? болады. 350 000-?а жуы? т?р? бар.
