?лыбритания консервативт? партиясы

Уикипедия ? ашы? энциклопедиясынан алын?ан м?л?мет
Навигация?а ?ту ?здеуге ?ту
Консервативт? партия
а?ылш. Conservative Party
Басшысы

Риши Сунак

Нег?з?н салушы

Роберт Пиль

??рыл?ан жылы

1834 (т???ыш ??рылды)
1912 (?аз?рг? т?р?нде)

Штаб-п?тер?

4 Мэттью Паркер к?шес?, Лондон SW1H 9HQ

Идеологиясы

консерватизм [1]
экономикалы? либерализм [1]
юнионизм [2]
о?шыл центризм [3] [4] [5]

Интернационалы

Еуропа одағы Еуропалы? консервативтер ж?не реформистер альянсы
Халы?аралы? демократиялы? ода?

Жастар ?йымы

Жас Консерваторлар

М?шелер саны

▲ 172,437 (2022) [6]

Лордтар палатасы
269 / 784
?ауымдар палатасы
350 / 650
Сайты

conservaties.com

Консервативт? ж?не юнионист?к партия ( а?ылш. Conservative and Unionist Party , кейде Торилер дел?нед?, а?ылш. The Tories [7] ) ? ?лыбританиялы? консервативт? , [1] юнионист?к [2] ж?не о?шыл центрист?к [3] [4] [5] саяси партия. 2019 жыл?ы парламент сайлауында же??ске жеткен б?л партия 2010 жылдан бер? бил?кте. Партия т?рл? идеологиялы? фракцияларды ?амтиды, соны? ?ш?нде тэтчерш?лер ж?не д?ст?рл? консерваторлар да бар.

Консервативт? партия 1834 жылы Тори партиясынан ??рылды ж?не Либералды партиямен б?рге 19 ?асырда?ы ек? басым саяси партияны? б?р? болды. Бенджамин Дизраэлид?? т?сында ол Британ империясыны? шы?ында саясатта ма?ызды р?л ат?арды. 1912 жылы Либералды юнионист?к партия партиямен б?р?г?п, Консервативт? ж?не юнионист?к партияны ??рады. 1920 жылдардан бастап Лейборист?к партиясы консерваторларды? басты б?секелес? болды ж?не консерваторлар-лейбористер саяси б?секелест?г? ?ткен ?асырда?ы ?аз?рг? британ саясатын ?алыптастырды.

Идеологиясы

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Партия 1980 жылдардан бастап ерк?н нары?тарды ?олдайтын либералды экономикалы? саясатты , соны? ?ш?нде реттеуд? жоюды, жекешеленд?руд? ж?не нары?тандыруды ?абылдады, дегенмен ол тарихи т?р?ыдан протекционизмд? жа?тады. Б?л партия б?р?ккен Ирландия?а , сондай-а? Шотландия мен Уэльст?? т?уелс?зд?г?не ?арсы т?ратын ж?не тарихы бойы Британ империясын ?олдайтын. Партия м?шелер?н?? Еуропа ода?ына т?р-т?рл? к?з?арасы бар, к?пш?л?г? еуроскептикалы? болса, фракция арасында еуропашыл м?шелер де бар.

Тарихы

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

1846 жылы Тори саяси партиясы ерк?н сауда жайлы кел?спеуш?л?кке т?ст? де, оны? протекционист?к м?шелер? партиядан бас тартты. 1859 жылы Роберт Пильд? ?олда?ан пильш?лер ( а?ылш. Peelites ) уигтер мен радикалдармен б?р?г?п, Либералды партияны? нег?з?н ?аласа, Дерби графы Эдуард Смит-Стэнли мен Бенджамин Дизраэли к?шбасшылы?ында?ы ?ал?ан торилер Консервативт? партияны ??рды.

Партияны? ??рылуына ?лкен ?лес ?ос?ан Бенджамин Дизраэли ед?. 1870?1880 жылдары бастап?ыда а?с?йек жер иеленуш?лер?н?? м?дделер?н орында?ан Консервативт? партияны? ??рамына б?рын либерал бол?ан отаршыл банк, ?нд?р?с иелер? к?рет?н болды. Сонымен Консервативт? партия б?рт?ндеп а?ылшын монополиясыны? м?дделер?н орындайтын басты партия?а айналды.

Партия идеологиясыны? к?б?н Джозеф Чемберлен жаса?ан. Империялы? кеден ода?ын ??рып ж?не протекционизмге жол бер?п ол а?ылшын монополиясын Британ иег?л?нде бол?ан ?зге ?лкелерге де таратты ж?не бас?а мемлекеттерге, соны? ?ш?нде Германия?а ?арсы б?секеге т?ст?. Роберт Солсбери мен Артур Бальфур басшылы?ында бол?ан консерваторлар 1885?1886, 1886?1892, 1895?1902, 1902?1905 жылдары бил?кте бол?ан.

Либерал мен лейбористермен б?р?ккен консерваторлар 1916?1919 ж?не 1919?1922 жылдары да бил?кте ед? (ол жылдары к?шбасшысы Эндрю Бонар Лоу бол?ан). Ек? д?ниеж?з?л?к со?ыс аралы?ында партия б?к?л уа?ыт бойы дерл?к бил?кте ед?.

1945 жыл?ы жалпы сайлауда к?рген же??л?стен кей?н Консервативт? партияны? ?з ??рылымын ?згертуге тура келд?. Партия ?айта ??рыл?андай болады, нег?зг? сайлаушылар ше?бер?н ке?ейтт?, ?леуметт?к саясат бойынша ке? ба?дарлама ?йымдастырды. 1951?1964 жылдар аралы?ында партия то?таусыз бил?кте отыр?ан, 1970 жылы ?айта же??ске жетт?.

1972 жылы партия м?шелер?н?? саны 3 миллион?а жетт?. Б?раз ?к?летт?кке ие бол?ан партия к?шбасшысы ед?, партияны? жалпы сайлауда же??ске жеткен?нде ол премьер-министр лауазымына та?айындалады.

1979 жыл?ы жалпы сайлау н?тижес?нде партия ?айта же??ске жету? ж?не Маргарет Тэтчерд?? премьер-министр лауазымына орналасуы партия тарихында?ы с?тт? д?у?рге ?кеп со?ты.

Бил?кке келген Тэтчер ?з?н?? к?с?пода?тар?а ?арсы к?рес?н ж?не елдег? жалпылама жекешеленд?ру саясатын бастады. Ереу?лге шы??ан кенш?лер мен к?п кел?спеуш?л?кке т?скен халы? Тэтчер премьерл?г?н?? символы болды.

1987 жыл?ы жалпы сайлаудан кей?н орын ал?ан партия арасында?ы кел?спеуш?л?ктер н?тижес?нде Тэтчер к?шбасшы лауазымынан отставка?а кетуге м?жб?р болды да, Джон Мейджор партияны ж?не ?к?метт? бас?арып кетт?.

Мейджорды? басшылы?ы кез?нде ?лыбританияны? Еуропада?ы р?л? жайлы партия м?шелер?н?? арасында та?ы кел?спеуш?л?к болды. 1992 жыл?ы сайлауда консерваторлар бил?кте ?ала алса да, оларды ?олдайтындар саны к?рт азая бастады. Т?рл? сана?тар бойынша 1990 жылдарды? басында партияны? 1 миллион м?шес? болса, онжылды?ты? со?ына ?арай б?л сан 250?400 мы??а т?с?п кетт?. [8]

1997 жыл?ы сайлауда консерваторлар ?р? же??л?ске жетт?, лейбористер 418 мандат?а ?ол жетк?зде, торилер 165 мандат алды.

Тори ?арсыластарыны? е? жет?ст?кт?с? бол?ан Тони Блэрд?? премьерл?г? кез?нде партия т?рл? ?згер?с к?рд?. Б?реулер партия ?стамды социал-либерализмге к?шт? десе, торилерд?? ?здер? б?л т?жырымды жо??а шы?ар?ан. Партия ?к?мш?л?г?не жас саясаткерлер та?айындалатын болды.

2008 жыл?ы жерг?л?кт? сайлауларда торилер лейбористерге ?арсы ?р? же??ске жетт? ж?не консерватор ( Борис Джонсон ) т???ыш рет Лондон мэр? болды.

2010 жыл?ы 6 мамырда ?ткен жалпы сайлауда консерваторлар 306 орын?а ие болды, б?л б?р партиялы? ?к?мет ??ру ?ш?н жетк?л?кс?з болды. Сонды?тан 12 мамырда ?к?метт?к коалиция ??рылды, оны? ??рамына ек? партия: консерваторлар мен либералды демократтар к?рд?. Премьер-министр болып Дэвид Кэмерон та?айындалды.

Дэвид Кэмерон ?лыбританияны? ЕО м?шел?г?не референдум ?тк?зуге ша?ырды. Референдум алдында?ы п?к?рталастар кез?нде ол ?лыбританияны? ЕО ??рамында ?алуын жа?тады. 2016 жыл?ы 23 маусымда б?л референдум ?тт?. ?лыбританияны? Еуроода? ??рамына к?ру? туралы референдумны? ?орытындысы бойынша корольд?кт?? Еуроода?тан шы?уын жа?таушылар же??ске жетт?. Н?тижелерд?? жариял бол?анынан кей?н премьер-министр Дэвид Кэмерон халы? алдында с?йлеп, отставка?а кетет?н?н жариялады.

?аз?рг? Консервативт? партия б?рын?ы?а ?ара?анда гей , лесбиян ж?не бисексуал ???ы?тарына айтарлы?тай о? к?з?араспен ?арайды, б?ра? трансгендерлерд?? ???ы?тарына ?те тер?с к?з?араста. [9]

Консервативт? премьер-министрлер т?з?м?

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]
XIX ?асырдан берг? Консервативт? партиядан сайлан?ан премьер-министрлер
№ Сурет? Аты-ж?н?
(?м?р с?рген жылдары) 		?ызмет? Сайлауы
1 Бенджамин Дизраэли
(1804?1881) 		27 а?пан
1868 		1 желто?сан
1868 		1868
20 а?пан
1874 		21 с?у?р
1880 		1874
2 Роберт Гаскойн-Сесил Солсбери
(1830?1903) 		23 маусым
1885 		28 ?а?тар
1886 		1885
25 ш?лде
1886 		11 тамыз
1892 		1886
25 маусым
1895 		11 ш?лде
1902 		1885
3 Артур Бальфур
(1848?1930) 		11 ш?лде
1902 		5 желто?сан
1905 		?
4 Эндрю Бонар Лоу
(1858?1923) 		23 ?азан
1922 		22 мамыр
1923 		1922
5 Стэнли Болдуин
(1867?1947) 		23 мамыр
1923 		16 ?а?тар
1924 		1923
4 ?араша
1924 		5 маусым
1929 		1924
7 маусым
1935 		28 мамыр
1937 		1935
6 Невилл Чемберлен
(1869?1940) 		28 мамыр
1937 		10 мамыр
1940 		?
7 Уинстон Черчилль
(1874?1965) 		10 мамыр
1940 		26 ш?лде
1945 		?
26 ?азан
1951 		5 с?у?р
1955 		1951
8 Энтони Иден
(1897?1977) 		6 с?у?р
1955 		10 ?а?тар
1957 		1955
9 Гарольд Макмиллан
(1896?1986) 		10 ?а?тар
1957 		18 ?азан
1963 		1959
10 Александр Дуглас-Хьюм
(1903?1995) 		18 ?азан
1963 		16 ?азан
1964 		?
11 Эдвард Хит
(1916?2005) 		19 маусым
1970 		4 мамыр
1974 		1970
12 Маргарет Тэтчер
(1925?2013) 		4 мамыр
1979 		28 ?араша
1990 		1979
1983
1987
13 Джон Мейджор
(1943 ту?ан) 		28 ?араша
1990 		2 мамыр
1997 		1992
14 Дэвид Кэмерон
(1966 ту?ан) 		11 мамыр
2010 		13 ш?лде
2016 		2010
2015
15 Тереза Мэй
(1956 ту?ан) 		13 ш?лде
2016 		24 ш?лде
2019 		2017
16 Борис Джонсон
(1964 ту?ан) 		24 ш?лде
2019 		6 ?ырк?йек
2022 		2019
17 Лиз Трасс
(1975 ту?ан) 		6 ?ырк?йек
2022 		25 ?азан
2022 		?
18 Риши Сунак
(1980 ту?ан) 		25 ?азан
2022 		? ?

Сайлауларда?ы н?тижелер?

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Т?менг? кестеде Консервативт? партияны? 1835 жылдан берг? ?р жалпы сайлауда?ы ?ол жетк?зген н?тижес? к?рсет?лген.

?лыбритания парламент?
Сайлауы К?шбасшысы Дауыс саны Мандат саны Орны ?к?мет?
Саны % Саны ± %
1835 Роберт Пиль 261,269 40.8%
273 / 658
▲ 98 41.5% ? 2-орында Уиг
1837 379,694 48.3%
314 / 658
▲ 41 47.7% ? 2-орында Уиг
1841 379,694 56.9%
367 / 658
▲ 53 55.8% ▲ 1-орында Консервативт?
1847 Дерби графы 205,481 42.7%
325 / 656
Пильш?лермен б?рге 		▼ 42 49.5% ? 1-орында Уиг
1852 311,481 41.9%
330 / 654
Пильш?лерд? сана?анда 		▲ 5 50.5% ? 1-орында Консервативт?
1857 239,712 34.0%
264 / 654
▼ 66 40.4% ▼ 2-орында Уиг
1859 193,232 34.3%
298 / 654
▲ 34 45.6% ? 2-орында Уиг
1865 346,035 40.5%
289 / 658
▼ 9 43.9% ? 2-орында Либералды
1868 Бенджамин Дизраэли 903,318 38.4%
271 / 658
▼ 18 41.2% ? 2-орында Либералды
1874 1,091,708 44.3%
350 / 652
▲ 79 53.7% ▲ 1-орында Консервативт?
1880 1,462,351 42.5%
237 / 652
▼ 113 36.3% ▼ 2-орында Либералды
1885 Солсберид?? 3-маркиз? 2,020,927 43.5%
247 / 670
▲ 10 36.9% ? 2-орында Либералды азшылы?
1886 1,520,886 51.1%
317 / 670
▲ 70 47.3% ▲ 1-орында Консервативт?? Либералды Юнионист?к
1892 2,159,150 47.0%
268 / 670
▼ 49 40.0% ▼ 2-орында Либералды
1895 1,894,772 49.0%
340 / 670
▲ 72 50.7% ▲ 1-орында Консервативт??Либералды Юнионист?к
1900 1,767,958 50.3%
335 / 670
▼ 5 50.0% ? 1-орында Консервативт??Либералды Юнионист?к
1906 Артур Бальфур 2,422,071 43.4%
131 / 670
▼ 204 19.6% ▼ 2-орында Либералды
?а?тар 1910 3,104,407 46.8%
240 / 670
▲ 109 35.8% ? 2-орында Либералды азшылы?
желто?сан 1910 2,420,169 46.6%
235 / 670
▼ 5 35.1% ? 2-орында Либералды азшылы?
Либералды юнионист?к партиямен б?рге 1912 жылы ?осылып, Консервативт? ж?не Юнионист?к партия?а айналды
1918 [fn 1] Эндрю Бонар Лоу 3,472,738 38.4%
379 / 707
▲ 108 53.6% ▲ 1-орында Либералды коалиция ?Консервативт?
1922 5,294,465 38.5%
344 / 615
▼ 35 55.9% ? 1-орында Консервативт?
1923 Стэнли Болдуин 5,286,159 38.0%
258 / 625
▼ 86 41.3% ? 1-орында Лейборист?к азшылы?
1924 7,418,983 46.8%
412 / 615
▲ 124 67.0% ? 1-орында Консервативт?
1929 [fn 2] 8,252,527 38.1%
260 / 615
▼ 152 42.3% ▼ 2-орында Лейборист?к азшылы?
1931 11,377,022 55.0%
470 / 615
▲ 210 76.4% ▲ 1-орында Консервативт??Либералды? Национал-Лейборист?к
1935 10,025,083 47.8%
386 / 615
▼ 83 62.8% ? 1-орында Консервативт?? Национал-Либералды ?Национал-Лейборист?к
1945 Уинстон Черчилль 8,716,211 36.2%
197 / 640
▼ 189 30.8% ▼ 2-орында Лейборист?к
1950 11,507,061 40.0%
282 / 625
▲ 85 45.1% ? 2-орында Лейборист?к
1951 13,724,418 48.0%
302 / 625
▲ 20 48.3% ▲ 1-орында Консервативт?? Национал-Либералды
1955 Энтони Иден 13,310,891 49.7%
324 / 630
▲ 22 51.4% ? 1-орында Консервативт??Национал-Либералды
1959 Гарольд Макмиллан 13,750,875 49.4%
345 / 630
▲ 21 54.8% ? 1-орында Консервативт??Национал-Либералды
1964 Алек Дуглас-Хьюм 12,002,642 43.4%
298 / 630
▼ 47 47.3% ▼ 2-орында Лейборист?к
1966 Эдвард Хит 11,418,455 41.9%
250 / 630
▼ 48 39.7% ? 2-орында Лейборист?к
1970 [fn 3] 13,145,123 46.4%
330 / 630
▲ 80 52.4% ▲ 1-орында Консервативт?
а?пан 1974 11,872,180 37.9%
297 / 635
▼ 33 46.8% ▼ 2-орында Лейборист?к азшылы?
?азан 1974 10,462,565 35.8%
277 / 635
▼ 20 43.6% ? 2-орында Лейборист?к
1979 Маргарет Тэтчер 13,697,923 43.9%
339 / 635
▲ 62 53.4% ▲ 1-орында Консервативт?
1983 13,012,316 42.4%
397 / 650
▲ 38 61.1% ? 1-орында Консервативт?
1987 13,760,935 42.2%
376 / 650
▼ 21 57.8% ? 1-орында Консервативт?
1992 Джон Мейджор 14,093,007 41.9%
336 / 651
▼ 40 51.6% ? 1-орында Консервативт?
1997 9,600,943 30.7%
165 / 659
▼ 171 25.0% ▼ 2-орында Лейборист?к
2001 Уильям Хейг 8,357,615 31.7%
166 / 659
▲ 1 25.2% ? 2-орында Лейборист?к
2005 Майкл Говард 8,785,941 32.4%
198 / 646
▲ 32 30.7% ? 2-орында Лейборист?к
2010 Дэвид Кэмерон 10,704,647 36.1%
306 / 650
▲ 108 47.1% ▲ 1-орында Консервативт?? Либералды демократтар
2015 11,334,920 36.9%
330 / 650
▲ 24 50.8% ? 1-орында Консервативт?
2017 Тереза Мэй 13,632,914 42.3%
317 / 650
▼ 13 48.8% ? 1-орында Консервативт? азшылы?
2019 Борис Джонсон 13,966,451 43.6%
365 / 650
▲ 48 56.2% ? 1-орында Консервативт?
?осымша а?парат
  1. ↑ 21 жастан ?лкен ерлер ж?не 30 жастан ?лкен ?йелдерд?? к?б?не сайлау ???ы?ы берген 1918 жыл?ы Халы? ?к?лд?г? акт?с?н?? ?абылдануынан кей?н орын ал?ан т???ыш сайлау.
  2. ↑ 21 жастан ?лкен барлы? ?йелдерге сайлау ???ы?ын берген 1928 жыл?ы Халы? ?к?лд?г? акт?с?н?? ?абылдануынан кей?н орын ал?ан т???ыш сайлау.
  3. ↑ 18 жастан ?лкен азаматтар?а сайлау ???ы?ын берген 1969 жыл?ы Халы? ?к?лд?г? акт?с?н?? ?абылдануынан кей?н орын ал?ан т???ыш сайлау.

Дерекк?здер

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]
  1. ↑ a b c United Kingdom   (а?ыл.) . Parties and elections in Europe. Тексер?лд?, 10 желто?сан 2023.
  2. ↑ a b Dr. McConnell, James Irish Home Rule: An imagined future   (а?ыл.) . BBC (17 February 2011). Тексер?лд?, 10 желто?сан 2023.
  3. ↑ a b Falkenbach, Michelle; Greer, Scott Популист Радикалды? О?шылдар ж?не Денсаулы? са?тау ?лтты? саясаты ж?не жа?анды? трендтер = The Populist Radical Right and Health National Policies and Global Trends ? 2021. ? Б. 143. ? ISBN 9783030707095 .
  4. ↑ a b William James Never mind the politics, get a Brexit deal done, says UK business   (а?ыл.) . Reuters (1 October 2019). Тексер?лд?, 10 желто?сан 2023.
  5. ↑ a b Vries, Catherine; Hobolt, Sara; Proksch, Sven-Oliver; Slapin, Jonathan Еуропалы? саясатты? нег?здер?: Салыстырмалы бай?ау = Foundations of European Politics A Comparative Approach ? Оксфорд университет?н?? баспасы, 2021. ? Б. 145. ? ISBN 9780198831303 .
  6. ↑ Tory membership figure revealed   (а?ыл.) . BBC (5 September 2022). Тексер?лд?, 10 желто?сан 2023.
  7. ↑ BUCHAN, Lizzy What does Tory mean and where does this term come from?   (а?ыл.) . Indepedent. Тексер?лд?, 10 желто?сан 2023.
  8. ↑ Великобритания: Эпоха реформ   (орыс.) . ieras.ru. М?ра?ат к?ш?рмес? Wayback Machine м?ра?атында
  9. ↑ Magni G., Reynolds A. Еуропаны? о?шылдары гей ???ы?тарын ?олдап ж?рген?н?? себеб? // Демократия журналы = Why Europe’s Right Embraces Gay Rights // Journal of Democracy. ? 2023. ? Б. 50-64.
≪ https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=?лыбритания_консервативт?_партиясы&oldid=3320994 ≫ бет?нен алын?ан