?алталы ?ас?ыр
Thylacinus cynocephalus
?ылыми топтастыруы
Д?ниес?: Жануарлар Жама?аты: Хордалылар Табы: С?т?орект?лер Сабы: Жырт?ыштар Т??ымдасы: Thylacinus
Ек?-ес?мд? атауы
Thylacinus cynocephalus ( Harris , 1808 )

?алталы ?ас?ыр немесе Тасман ?ас?ыры немесе Тилацин ( лат. Thylacinus cynocephalus )- жойылып кеткен жануар, ?алталы ?ас?ырлар т??ымдасыны? ( Thylacinus ) жал?ыз ?к?л?. Ал?аш?ы рет жануарды? сипаттамасын 1808 жылы а?ылшын натуралист Джордж Прайдо Роберт Харрис берген. ?з е?бег?нде ол жануарды "Ит басты ?алталы жануар" - "cynocephalus" деп ата?ан.

XVIII ?. ж?не XIX ?. басында ?алталы ?ас?ырды? саны ?те к?п болып, Тасманияда ке? тарал?ан болатын. XIX ?. 30-шы жылдары мал шаруашылы?ына зиян келт?ргенд?ктен Тасмания т?р?ындарымен жануарды? жаппай жою басталды. ?ан??мар жырт?ыш туралы а?ыздар таралып, жануарды ауыл шаруашылы?ыны? жауы болып есептеген. Жаппай ?ырып-жоюды? н?тижес?нде 1863 жыл?а таяу ?алталы ?ас?ырларларды? со??ылары адам жете алмайтын таулар мен ормандарда са?тал?ан.

XX ?асырды? басынада жануарды? бас саны кенет азаяды. Адамдарды? жырт?ышты жою саясатымен б?рге себеб? бол?ан - эпизоотия болды: иттерден ж???ан белг?с?з ауру, м?мк?н ит обасы . 1914 жылды? санауымен ?алталы ?ас?ырларды? саны онша?тыдан аспаса да, 1928 жылы ?абылдан?ан Тасмания фаунасын ?ор?ау за?ына ?алталы ?ас?ырды? аты к?рмеген.

Сонымен, бостанды?та?ы со??ы ?алталы ?ас?ыр 1930 жылы 13 мамырда адамдармен ?лт?р?лген, ал ер?кс?зд?ктег? ?ас?ыр Хобарт жеке зооба?ында к?р?л?ктен ?лд?. 1938 жылы Тасманияда ?алталы ?ас?ырдалды ?ор?ау туралы за? ?абылданды. Е? ?к?н?шт?с?, 2013 жылы ?алымдар ?ызы?ты жа?алы? ашты: ?алталы ?ас?ырлар ?здер?н?? жа? с?йектер?н?? дамыма?анды?ынан ?ойларды еш аулай алма?ан ^[1] !!! Б?ра? жануар т?р? б?р? б?р жойылу?а ?те ?ауыпты т??ын, оны? себеб? - т?мен генетикалы? т?рлену? ^[2] .

2005 жылды? наурыз айында аустралиялы? The Bulletin журналы ?алталы ?ас?ырды т?р?лей ?стап берген адам?а 1,25 млн аустралиялы? доллар сыйлы? бар екен?? м?л?мдед?, б?ра? сый ?л? егес?н таппа?ан.

?алталы ?ас?ыр ?алталы жануарларды? ?ш?нде е? ?р?с? бол?ан. Дене т?р?ы 100-130 см, бойы 60 см, салма?ы 20-25 кг. Сырт к?р?н?с? иттер мен ?ас?ырлар?а ?те ??сас, б?ра? денес? ?зындау кел?п, ая?тары сауса?тармен ая?тал?ан. Ек? белг?: б?р?нш?ден, ??йры?ыны? басы ?алы?, ая? жа?ында же??шкел?г? ж?не арт?ы ая?тары б?г?л?п ?ал?анды?ы жануарды? ?алталы екен?н ?мыттырмайды. Т?мсы?ы ?зын, созылып ?ал?ан, 120 градус?а ашылатын.

Т?с? - сар?ыш-с?р, ар?асында 13-19 иы?ынан басталып ??йры?ына дей?н ко?ыр жол-жол т?лкем бар. Т?мсы?ы с?р, к?з ма?ында а?шыл да?тармен. ??ла?ы ?ыс?а д??гелен?п ?ал?ан.

Б?г?л?п ?ал?ан арт?ы ая?тарымен айры?ша сек?р?п (кенгуру сия?ты) ?имылдайды. ?р?ашы ?ас?ырларды? ?арынында ?алта болады. Ж?кт?л?к мерз?м? ?те ?ыс?а - 35 к?н. 2-4 ?лс?з к?ш?к туады, 2,5-3 айдан кей?н ?алтадан шы?са да, 9 ай?а дей?н анасыны? ?асында ж?ред?.

8 жыл ?м?р с?ред?.

?алталы ?ас?ырды? дауысы ы?ырсы?ан ?нд? еске салады, б?рте б?рте ол дауыс ?ырылда?ан ж?телге ?ласады. Жерде т?рш?л?к етед?, т?нде атжалмандарды, ?са? кенгуруларды, тоты??старды аулап азы? етед?. Кейде, т?пт?, ?ой сек?лд? ?з?нен ?лкен жануарлар?а да шабуыл жасайды. Ба?а мен шаяндарды да жей беред?.

1. ↑ Учёные реабилитировали тасманийского волка - посмертно
2. ↑ Тасманийские волки вымерли из-за низкого генетического разнообразия

• Орта??орда б??ан ?атысты медиафайлдар бар: ?алталы ?ас?ыр