?арыш кемес?
? адамны? ?арышта ?шуына арнал?ан ?арышты? аппарат. Оны? нег?зг? ерекшел?г? ? ?арышкерд?? ?м?р?н са?тау?а арнал?ан т?мшалан?ан кабинасыны? болуы. Геоцентрл?к орбитамен ?шу?а арнал?ан ?арыш кемес? Жер т???рег?ндег? ?арыш кемес? деп, ал бас?а аспан денес?не ?шу?а арнал?ан ?арыш кемес? планетааралы? (экспедициялы?) ?арыш кемес? деп аталады. Б?рын?ы КСРО-да б?р рет пайдаланылатын (?шырылатын) ≪Восток≫, ≪Восход≫, ≪Союз≫, т.б. ?арыш кемелер?, ал А?Ш-та б?р рет пайдаланылатын ≪Меркурий≫, ≪Джемини≫, сондай-а? экспедициялы? ≪Аполло≫ сия?ты ?арыш кемелер? ж?не к?п рет пайдаланылатын ≪Спейс шаттл≫ ?арыш кемес? жасалып, ?шырылды. ?ш?ышпен бас?арылатын ?арыш кемес? б?рнеше б?л?ктен т?рады ж?не ол ?оз?алт?ыш ?ондыр?ылармен, сондай-а? ?арышкер ?м?р?н са?тайтын, ?оз?алысты бас?ару, энергиямен ?оректенд?ру, байланыс ж?йелер?мен, т.б. жабды?талады.
?арышты? аппарат ? белг?л? б?р ма?сатты орындау ?ш?н ?арыш?а ?шырыл?ан ?р т?рл? техникалы? ??рыл?ыларды? жалпы аты. Кейде ?арышты? аппарат термин?н?? орнына ≪?арышты? ?шу аппараты≫ термин? де ?олданылады. ?арышты? аппаратты ?арыш?а ?шыру?а ?ажетт? жылдамды??а жетк?зу ракета тасы?ыш (?арышты? ракета) ар?ылы ат?арылады. ?арышты? аппарат Жер т???рег?ндег? ?арышты? аппарат (Жерд?? гравитациялы? ?сер? айма?ынан шы?пай, геоцентрл?к орбитамен айналатын) ж?не планетааралы? ?арышты? аппарат, автоматты? ?арышты? аппарат (Жерд??, Айды?, Марсты?, Шолпанны?, К?нн?? жасанды сер?ктер?), ?ш?ышпен бас?арылатын ?арышты? кемелер, ?ш?нде адам т?рып, ж?мыс ?стеуге арнал?ан орбиталы? стансалар, планетааралы? ?арышты? кемелер, т.б. болып ажыратылады. ?ш?ышпен бас?арылатын ?арышты? аппарат?а ж?ктерд? жетк?зу ?ш?н автоматты к?л?кт?к ?арышты? аппараттар (мысалы, ≪Прогресс≫, ≪Спейс шаттл≫) пайдаланылады. ?арышты? ке??ст?ктег? ерекше факторларды? (вакуум, метеор б?лшектер, радиация, салма?сызды?) ?серлер? кез?нде ?за? уа?ыт бойынша ?зд?г?нше ж?мыс ?стеуд? ?амтамасыз ету ?ш?н ?арышты? аппаратта жылу режим?н реттеу, бортты? аппаратураны энергиямен ?оректенд?ру (мысалы, К?н батареясы, т.б.), Жермен радиобайланыс, т.б. ж?йелер болады. Экипажы бар ?арышты? аппаратты? герметикалы? кабинасында адам ?м?р?н са?тау ж?не оны? ж?мыс ?стеу? ?ш?н ?ажетт? жа?дайлар (температура, ыл?алдылы?, ауа ?ысымы, т.б.) жасал?ан. ?арышты? аппаратты Жер бет?не (не бас?а планета?а) ?ондыру ек? т?с?лмен: тежег?ш ракета к?мег?мен (атмосферасы жо? аспан денелер?не) немесе аэродинамикалы? тежеу ар?ылы (Жерге, Шолпан?а ?ондыру кез?нде) ат?арылады. Д?ние ж?з?ндег? т???ыш ?арышты? аппарат ? Жерд?? жасанды сер?г? 1957 ж. т?рт?нш? ?азанда, ал ?ш?ышпен бас?арылатын т???ыш ?арышты? аппарат ? ≪Восток≫ кемес? 1961 ж. он ек?нш? с?у?рде Бай?о?ыр ?арыш айла?ынан ?шырыл?ан.
