Эллинизм ( лат. Hellenismus , к?не грекше : ?λληνισμ?? ) ? ертедег? грек ??л иеленуш?л?к ?о?амны? со??ы, ая?тал?ан кезе?? болды. Грекия тарихында?ы б?л тарихи кезе? Ескенд?р З?л?арнайынды? (б?зд?? заманымыз?а дей?нг? 356?323 жылдар) б?к?л Грекияны жаулап алуымен ты?ыз байланысты болды. Ол он жыл ?ш?нде, б?зд?? заманымыз?а дей?нг? 334 жылдан 324 жыл?а дей?н, К?ш? Азия жа?алауынан ?нд?стан шекараларына дей?н, ?ара те??зден араб сахараларына дей?нг? ?лан??айыр жерд? басып алды. Ежелг? д?ниеде д?л осындай орасан зор мемелекет ешуа?ытта да болып к?рмеген болатын. С?йт?п, грек м?дениет? тарихында эллинизм кезе?? басталды. Б?л д?у?р Александр Македонский державасыны? барлы? жер?нде грек м?дениет?н?? таралу д?у?р? болды, я?ни б?л кезе?д? Шы?ыс ж?не Батыc елдер? м?дениет?н?? тогысу кезе?? десек те ?ателеспеген болар ед?к. ?здер?н парсы билеуш?лер?нен азат еткен? ?ш?н Египет абыздары Александрды к?н ??дайы Амонны? перзент? деп жариялады. Ал Александр ?з?н Македонияда да, Грекияда да ??дай деп санау?а ?м?р берд?. ?лы Александрды? б?л зор мемлекетт?? ??рылымында грек м?дениет? жетекш? орында болды. Барлы? заманны? дерл?к е? ?р? ?олбасшысы ж?не жи?ангер? рет?нде да???а б?ленген, ?лы Александр отыз ?ш жасында д?ние салды. Ол ?лгеннен кей?н (б?зд?? заманымыз?а дей?нг? 323 жыл) б?л империя ыдырап, б?рнеше патшалы? династиялар ??рылды.

Сауданы? ?аулап ?су?, ?с?ресе Шы?ыста жа?а ?алаларды? д?ниеге келу?не зор ы?пал етт?. Мысырда?ы Александрия, Сирияда?ы Антиохия мен К?ш? Азияда?ы Пер?ам эллинд?к елдерд?? м?дени орталы?тарына айналды. Шы?ыс елдер?нде грек ?алаларыны? пайда болуы Мысыр мен Вавилонны? м?дени м?расымен, ?ылыми жет?ст?ктер?мен гректерд?? ке??рек танысуына да??ыл жол ашса, ал ?з кезег?нде жаулап алын?ан халы?тар грек м?дениет?н ?абылдады. С?йт?п, Грекияны? сан ?асырлар бойы жина?тал?ан м?дени жем?стер?н?? шы?ыс ?ркениет?мен ?зара ?штасуыны? зор тарихи ма?ызы болды. Эллинизм д?у?р?не дей?нг? кезе?дерд?? ?з?нде-а? шы?ыс елдер?н арала?ан грек к?пестер? мен те??зш?лер? пирамидалар мен храмдарды? аса ?ома?тылы?ына, патша сарайларыны? с?н-салтанатына, дарынды шеберлерд?? ?олынан шы??ан монументт?к м?с?ндер мен ?сем ет?п салын?ан ?абыр?алы? ?рнектерге та?-тамаша ?алатын. ?з кезег?нде Грек ?алаларыны? бай ??лиеленуш?лер? Шы?ыс шеберлер?н?? аса с?нд? маталарын, металдан жасалын?ан к?ркем б?йымдарын да жо?ары ба?ала?ан. Одан ?алды гректерд? Ежелг? Шы?ыс халы?тарыны? д?ни ??ымдарынан ту?ан мифологиялы? туындылары да барынша баурап алды, т?пт? эллинд?к мифология?а ??сас нышандар да табылды. Мысыр мен Алды??ы Азия ?нер?н?? с?нд?к ?рнектер?не ел?ктеу ою-?рнектерд? та?да?ан кездерде ай?ын сез?лд?. Ежелг? Шы?ыс мифологиясы бейнелер?н?? ы?палымен архаикалы? ??мыра ?рнектеу ?нер?нде арыстан денел?, ?йел басты, ??с ?анатты сфинкстер, ?анатты жылан, ??йры?ты дию-пер? адамдар, б?рк?т басты, ?анатты арыстандар-грифондар, ?лгендерд?? аруа?ы болып есептел?нет?н адам басты ??стар ? сиреналар ж?не та?ы да бас?алары пайда болды.

Сонымен Шы?ысты? ежелг? м?дениет?мен жанасу жа?дайында грек м?дениет? жа?а саты?а к?тер?лд?. Жа?а мемлекеттер ?з?н?? к?ш-?уатын орны?тыру ма?сатында б?рын-со?ды болып к?рмеген к?лемде ?алалар салу ?с?н ?ол?а алды. Ел билеуш?лер? ?з сарайларыны? с?н-салтанатына ерекше м?н берд? ж?не ?з ?стемд?ктер? мен да??ын арттыру ?ш?н ?з ма?ына ?нер мен ?ылым ?к?лдер?н топтастырып, ?з сарайларын м?дени орталы??а айналдыру?а барынша к?ш салды. Жер-жерден жинал?ан ?р? ?алымдар мемлекет есеб?нен ?ылыми ж?мысстар ж?рг?зд?. Сондай ?алымдарды?, ?нер адамдарыны? е? к?п шо?ырлан?ан жерлер?н?? б?р? ? Алекса?дрияда?ы патша сарайында?ы ?ылыми орталы? болып саналатын Мусейон болды. Б?г?нг? ≪ музей≫ с?з?н?? шы?у тег? осы муза ордасымен саба?тас. М?нда Архимед , Эвклид сия?ты талай ??лама адамдар ?ылыми ж?мысстармен айналысты. Муздар храмы тез арада халы?аралы? академия?а, ?р? ?ылыми м?дени орталы??а айналды. Б?л д?у?рдег? ?ылыми жа?алы?тарды? басым к?пш?л?г?н Александрия ?алымдары ашты. Мысалы, Эвклид геометрияны? бастауы туралы е?бек жазды, Гиппарх ?ргел? ж?лдыз каталогын ??растырды, географ Эратосфен жер ше?бер?н б?ршама д?л аны?тады, астроном Аристрих Самоский т???ыш рет жер мен планеталар к?нд? айналады деген данышпанды? болжам айтты. Е? бастысы ? Александрияда д?ние ж?з?ндег? к?таптарды? басым к?пш?л?г? шы?арылды, д?л?рек айт?анда, ?ылымны? барлы? саласынан шы?армалар жина?тал?ан 700 мы? папирус орамы бар ?йг?л? к?тапхана орналасты.

Б?зд?? ойымызша, эллинизм ?нер?н б?ры??ай т?тас ?нер деп ?арастыру?а болмас. ?йткен?, б?л д?у?рде Александрияда, Пергамда, Грекияда, Родос аралында, Сирия ?алаларында дербес ?нер д?ст?рлер? болды. Б?ра? о?ан ?арамастан с?улет, м?с?н ж?не сурет ?нерлер? б?к?л орасан зор эллинд?к д?ниеде г?лдене берд?. Б?зд?? заманымыз?а дей?нг? II ?асыр ?м?р с?рген ата?ты м?с?нш? Александр (Агесандр)ды? ?олынан шы??ан Париждег? Лувр музей?н?? ма?танышы ≪Милос Венерасы≫ деген атпен тарих?а енген Афродитаны? м?с?н? ?аз?р б?к?л д?ние ж?з?не белг?л? болып отыр. Б?л м?с?нн?? ?н бойында грек ?нер?н?? ?асырлар бой?ы ?зд?к жет?ст?ктер? ?ажайып ?ндест?к тап?ан. Махаббат ??дайыны? б?л сырлы бейнес? ?з?н?? ма??аздылы?ымен де, н?з?кт?г?мен де к?рген адамды б?рден баурап алады. ?лемн?? жет? ?ажайыптарыны? ?атарында?ы ≪Александрия шыра?ы≫ эллинист?к д?ниен?? сауда жолдарыны? орталы?ымен ?атар, эллинизм м?дениет?н?? ордасы бол?анды?тан ≪Жа?а Афины≫ деген ата??а ие бол?ан Александрияда т?р?ызылды. Б?л жа?дай эллинизм д?у?р?не б?рт?тас жобамен салын?ан ал?аш?ы ?алаларды? б?р? болып саналатын Александрияны? да??ын одан ?р? арттыра т?ст?. Шыра? би?кт?г? 120 метрл?к, ?ш ?абатты м?нара сия?танып салынды, ?шар басында те??з ?м?рш?с? Пассейдонны? ?ола м?с?н? орналастырылды. Шыра?ты? айналып т?ратын ж?йес? к?мбезде жан?ан отты? жары?ын одан ?р? к?шейте т?скен, соны? ар?асында от 60 ша?ырым жерден к?р?нет?н бол?ан. Пыра? Александрияны? ?р? бек?н?с?, ?р? ?арауыл м?нарасы бол?ан, м?нара?а астрономиялы? жабды?тар, желба?ар (флюгер), са?ат орнатыл?ан. Рим империясы ??ла?аннан кей?н шыра? т???рег?не жары? шашуын то?татты, е? со?ы?да жер с?лк?н?с?нен к?йред?. К?не шыра?ты? ?алды?тарын кей?ннен т?р?ктер бек?н?стер салу?а пайдалан?ан, ол бек?н?ст? ?аз?рг? уа?ытта да к?руге болады.

Грек ?нер?н?? со??ы айтулы м?дени ескертк?ш?н?? б?р? ? Троялы? абыз Лаокоон мен оны? балаларыны? апат болуын бейнелейт?н м?с?ндер тобы. Б?л та??ажайып ?нер туындысын жасаушылар родосты? шеберлер ? Агесандр , Полидор ж?не Афанодор болды. М?с?н сюжет? Трояны? к?йреу? ж?н?ндег? а?ызхикаядан алын?ан.

Эллинизм д?у?р?нде д?н саласында жа?а ??былыстар бай?алды. Соларды? б?р? кейб?р ежелг? шы?ыс елдер?не т?н, патшаны ??дай д?режес?нде мада?тау?а нег?зделген ? монархтар?а табынушылы? болды. Патшалы? етуш? монархтар мен олардьщ ?йелдер? ??дайлар деп таныльш, олар?а ??дайлардай сый-??рмет к?рсет?л?п, храмдар салынды. Эллинист?к д?нн?? ек?нш? б?р белг?с? ? ≪Та?дыр?а табынушылы?≫ адамдар?а ?стемд?к етуш? таби?ат пен ?о?амны? с?рапыл к?штер? жайында?ы гректерд?? еск?л?кт? ??ымдарымен байланысты ?м?рге келд?. Б?ра? эллинист?к д?нге ерекше т?н ?асиет ? синкретизм ед? (грект?к ж?не шы?ысты? д?ни ??ымдарыны? т?рл? элементтер?н?? ?зара араласып кету?).

?орыта келгенде, ежелг? грек м?дениет?н?? ш??ыласы антика ?ркениет?нен ана??рлым кеш пайда болып, ?асырлар бойы ?з с?улес?н т?с?р?п келед?. Б?зд?? заманымыз?а дей?нг? ГУ ?асырда пайда бол?ан эллинист?к мемлекеттер к?п уа?ыт ?м?р с?рген жо?, ?йткен? б?зд?? заманымыз?а дей?нг? II?I ?асыр ?з?нде-а? оларды? к?пш?л?г?н ??лиеленуш?л?к Римн?? ?алы? ?олы жаулап алды. Д?л осы т?стан бастап ?аз?рг? Италия мемлекет?н?? жер? к?не м?дениетт?? орталы?ына айналды. С?йт?п антика ?нер?н?? жа?а тарауы болып есептелет?н Ежелг? Рим м?дениет? басталды. ^[1]

Дерекк?здер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]