Фрэнсис Бэкон

Уикипедия ? ашы? энциклопедиясынан алын?ан м?л?мет
Навигация?а ?ту ?здеуге ?ту
Фрэнсис Бэкон
а?ылш. Francis Bacon
Жалпы ма?л?мат
Ту?ан к?н?

22 ?а?тар 1561 ( 1561-01-22 )

Ту?ан жер?

Стрэнд, Лондон , Англия Патшалы?ы

?айтыс бол?ан к?н?

9 с?у?р 1626 ( 1626-04-09 ) (65 жас)

?айтыс бол?ан жер?

Хайгейт, Лондон , Англия Патшалы?ы

Азаматты?ы

  Англия

?лты

А?ылшын

Шы?армашылы?ы
Шы?армаларды? т?л?

А?ылшын т?л?

Мектеп/д?ст?р

Эмпиризм

Ба?ыты

Батыс философия

Кезе?

Ренессанс философиясы ,
XVII ?асыр философиясы

Нег?зг? ?ызы?ушылы?ы

Натурфилософия ,
Философиялы? логика

Нег?зг? п?к?р?

Бэкон ?д?с?,
Idola fori,
Idola theatri,
Idola specus,
Idola tribus,
Б?л?м ? к?ш,
С?леймен ?й?

Ы?пал еткендер

Аристотель , Платон , Цицерон , Мишель де Монтень , Роджер Бэкон , Никколо Макиавелли , Парацельс , Бернар Палисси, Бернардино Телезио, Ванноччо Бирингуччо, Уильям Гильберт

Ы?палды жал?астырушылар

Исаак Ньютон , Джон Локк , Роберт Бойль , Томас Гоббс , Уильям Петти , Вольтер , Жан-Жак Руссо , Томас Джефферсон , Бэзил Монтегю, Энциклопедистер (1751-1772 француз энциклопедиясыны? дамуына ?лес ?ос?ан француз жазушыларыны? ?о?амдары), Феликс Карол Конечни

?олта?басы

Қолтаңбасы

Фрэнсис Бэкон ( а?ылш. Francis Bacon ; 22 ?а?тар 1561 жыл ? 9 с?у?р 1626 жыл ) ? а?ылшын философы, ?ылыми зерттеуд?? т?ж?рибеге с?йенген методологиясын ?сын?ан. Эмпирист?к ба?ытты? нег?з?н салушы, саяси ?айраткер. Англия лорд-канцлер?, патшадан кей?нг? ек?нш? т?л?асы. ≪Б?л?м ? к?ш≫ деген ?анатты с?з айт?ан. [1]

Эмпиризм

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]
Ф.Бэкон ескертк?ш?

Ф. Бэконны? философиялы? идеясыны? ? эмпиризмн?? м?н?: таным нег?з?нде тек ?ана т?ж?рибе жататынды?ында. Жеке адам немесе адамзатты? т?ж?рибес? (теориялы?, практикалы?) к?бейген сайын ол а?и?ат б?л?мге жа?ындай т?сед?. Б?ра? а?и?ат б?л?м ? т?пк? ма?сат емес. Б?л?м мен т?ж?рибен?? басты ма?саты ? экономиканы? дамуына, жа?а н?рселерд??, адамны? ?з ?рекет?нде практикалы? жет?ст?ктерге жету?не, адамны? таби?ат?а ?стемд?к ету?не к?мектесу.

Ф. Бэкон ≪танымны? басты ?д?с? индукция болу?а ти?с≫ деген новаторлы? идея ?сынды.

Ф. Бэконны? филофиялы? кредосын бейнелейт?н афоризм?: ≪Б?л?м - к?ш≫.

Индукция ? к?птеген жеке ??былыстарды жалпылау нег?з?нде жалпы ?орытындылар жасау (мысалы, ≪?рт?рл? металл т?рлер? бал?итын болса, онда б?л барлы? металдарды? бал?у ?асиет?не ие екен?н к?рсетед?") деп т?с?нд?ред? Ф.Бэкон.

Индукция ?д?с?н Бэкон Декарт ?сын?ан дедукция ?д?с?не ?арсы ?ойды. Ф.Бэкон п?к?р?нше, индуция ?д?с?н?? дедукциядан арты?шылы?ы ? м?мк?нд?ктерд?? ?л?аюы мен таным процес?н?? к?шею?нде. Индукцияны? кемш?л?г? ? оны? т?пк?л?кт? ай?ын болмауы, болжамды? сипаты (?йткен? б?рнеше затты? немесе ??былысты? белг?лер? орта? болса, осы тектес заттарды?, ??былыстарды? барлы?ы атал?ан белг?ге ие дегенд? б?лд?рмейд?: ?рб?р ??былыс ?р жолы т?ж?рибе ж?з?ндег? тексеруд? ?ажет етед?). Адамзатты? б?л?м?н?? барлы? салаларында барынша к?п т?ж?рибе жинауы ? индукцияны? басты кемш?л?г?н (ай?ынсызды?ын, болжамды? сипатын) жою жолы, деп т?с?нд? Бэкон. ≪Танымны? басты ?д?с? - индукция≫ деп аны?тап берген философ таным ?рекет? ?ске асатын на?ты жолдарды к?рсетед?. Олар:

≪?рмекш? жолы≫ - ≪таза а?ылдан≫ рационалист?к жолмен алынатын б?л?м. Б?л жол на?ты факт?лерд??, практикалы? т?ж?рибен?? м?н?н т?мендетед? немесе ескермейд?. Рационалистер, Бэкон п?к?р?нше, шын д?ниеден ?ол ?з?п догматизмге салынады, ≪ой ?рнег?н ?з ойларынан то?иды≫.

≪??мырс?а жолы≫ - тек ?ана т?ж?рибеге с?йен?ш б?л?м алу жолы немесе догматты? эмпиризм (?м?рден ?ол ?зген рационализмге кер?с?нше). Б?л ?д?с те б?ржа?ты. ≪Таза эмпириктер≫ ?з назарын практикалы? т?ж?рибеге, т?рл? факт?лерд?, д?лелдерд? жинау?а аударып, б?л?мн?? сырт?ы к?р?н?с?н, м?селен? сыртынан, ≪?и?ашынан≫ ?ана к?р?п, м?селен? ?ш?нен к?ре алмайды, зерттел?п отыр?ан заттар мен ??былыстарды? ?шк? м?н?н т?с?не алмайды.

≪Ара жолы≫ - танымны? е? д?рыс жолы. Осы жолды ?ста?ан зерттеуш? философ ≪?рмекш? жолы≫ мен ≪??мырс?а жолдарыны?≫ жа?сы жа?тарын алып, оларды? кемш?л?ктер?нен арылады. ≪Ара жолын≫ ?стана отырып факт?лерд? жинап, жалпылап (м?селеге ≪сыртынан≫ ?арап), а?ыл м?мк?нд?г?н ?олданып м?селен?? ≪?ш?не≫ ???л?п, м?н?н т?с?ну ?ажет. Бэкон п?к?р?нше танымны? е? д?рыс жолы ? индукция?а нег?зделет?н (факт?лерд? жинау ж?не жалпылау, т?ж?рибе жинау) заттар мен ??былыстарды? ?шк? м?н?н а?ылмен т?с?нуд?? рационалист?к т?с?лдер?н пайдаланатын эмпиризм.

Ф. Бэкон таным процес? ?тет?н жолдарды к?рсет?п ?ана ?оймай, адам?а (адамзатты?) а?и?ат б?л?м алуына кедерг? болатын себептерд? к?рсет?п берд?. Ол себептерд? Бэкон ≪елестер≫ (≪идолдар≫) деп атап, т?рт т?рге б?л?п сипаттайды:

  1. Тект?к елестер;
  2. ??г?р елестер?;
  3. Базар елестер?;
  4. Театр елес?.
Ф.Бэкон ж?не парламент м?шелер?

Тект?к ж?не ??г?р елестер? ? д?ниен? тануда таным таби?аты мен ?з таби?атын алмастырудан туатын, адамдарды? туа б?ткен адасушылы?тары. ≪Тект?к елестер≫ - танымны? адам (танушы субъектт?? ) т?л?асыны? таным процес?не ?сер?, н?тижес?нде адамны? б??ан дей?нг? сен?м ? нанымдары, ?а?идалары ? таным н?тижес?нде к?р?н?с берет?нд?г? (≪??г?р≫ - адасушылы?).

Базар ? театр елестер? ? ж?ре пайда бол?ан адасушылы?тар. Базар елестер? ? т?лдег?, ??ымды? аппаратта?ы с?здерд?, аны?тамаларды д?рыс ?олданбаудан туатын адасушылы?. Театр елестер? ? таным процес?не сол кезе?дег? таным процес?н?? ?сер?. К?п жа?дайда еск? философия танымды д?рыс ба?ыттан кер? б?рып, жа?а м?мк?нд?ктерге кедерг? жасайды (мысалы, схоластикалы? философияны? таным?а ?сер?).

Осылайша, танымны? 4 т?рл? нег?зг? кедерг?лер?н зерттей отырып, Бэкон атал?ан ≪елестерден≫ барынша алша? ж?р?п, оларды? ы?палынан жо?ары болып, ≪таза б?л?мге≫ ?мтылу?а ке?ес беред?.

?ылымдар классификациясы

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Фр.Бэкон ?ылымдар классификациясын жасау?а тырысты. Классификация нег?з? ? адам а?ылыны? ?асиеттер?: ес, ?иял, пайым (рассудок)

Философия

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Философияны Бэкон:

  1. ??дай ;
  2. таби?ат ;
  3. адам туралы ?ылым деп т?жырымдады.

Философияны? атал?ан 3 саласын адам т?рл? жолдармен, ??ралдармен таниды:

  1. таби?атты ? т?келей сез?мд?к ?абылдау мен т?ж?рибе ар?ылы;
  2. ??дайды ? таби?ат ар?ылы;
  3. ?з?н ? рефлексия ар?ылы (ойды? ?з-?з?не ба?ытталуы, ойды? ойды зерттеу?).

Жина?тап айт?анда

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]
Ф.Бэкон, Newfoundland пошта маркасы

Фр.Бэкон философиясы а?ылшын философиясына, Жа?а заман философиясына , одан кей?нг? д?у?рлер философиясына ?лкен ?сер берд?:

  1. философияда?ы эмпириялы? (т?ж?рибел?к) ба?ытты? нег?з? ?аланды;
  2. гносеология (таным туралы ?л?м) философияны? ?осал?ы саласы болудан жо?ары к?тер?л?п, онтология ( болмыс туралы ?л?м) де?гей?не жетт?, ж?не кез-келген философиялы? ж?йен?? басты ек? б?л?м?н?? б?р?не айналды;
  3. философияны? жа?а ма?саты аны?талды ? адам?а оны? ?з ?рекет?нде практикалы? н?тижелерге жету?не к?мектесу (осылайша Батыс философиясы жанама т?рде болса да болаша? америкалы? прагматист?к философияны? нег?з?н ?алады);
  4. ?ылымдарды ж?ктеуге талпыныс жасалды;
  5. Англиямен ?оса, б?к?левропалы? антисхоластикалы?, буржуазиялы? философия?а серп?н бер?лд?.

Нег?зг? е?бектер?

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]
  • ≪?ылымдар табысы≫
  • ≪Жа?а Органон≫
  • ≪Жа?а Атлантида≫

Дерекк?здер

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]
  1. Орысша-?аза?ша т?с?нд?рме с?зд?к: Философия/жалпы редакциясын бас?ар?ан э.?.д., профессор Е. Арын ? Павлодар: ≪ЭКО≫ ??Ф, 2006. ISBN 9965-808-82-1