Тям
(чам) ?
Вьетнамда?ы
,
Камбоджада?ы
ж?не
Тайландта?ы
халы?. Жалпы саны 500 мы? адам (2007).
[1]
Вьетнамда тямны? ек? тобы бар: шы?ыс (Тхуань-хай провинциясы) ж?не батыс (Анзанг ж?не Тайнин провинциялары). Камбоджа тямдары Вьетнамнан келген иммигранттарды? ?рпа?тары.
Т?л? - Индонезия тобыны? т?л?.
[2]
Жазуы о?т?ст?к ?нд? графикасына нег?зделген(5 ?асырдан бастап).
Вьетнам т?л?
де ке??нен тарал?ан.
10 ?-дан бастап
ислам
д?н? тарай бастады. ?аз?рг? уа?ытта тямдарды? ?штен ек?с?
индуистар
, ?ал?андары
м?сылмандар
.
[3]
[4]
II-?асырда нег?з? ?алан?ан Тям (Чам) ?ркениет? IX-?асырда ?з?н?? шары?тау шег?не жетт?. Ол Вьетнамны? орталы? б?л?г?н Меконг атырауына дей?н бас?арды, ал оны? иел?ктер? батыс?а ?арай ?аз?рг? мемлекеттерд?? - Камбоджа мен Лаосты? шекараларына дей?н созылды. Тямдар (Чам) ?жет те??зш?лер рет?нде белг?л? болды. Чампа патшалы?ы халы?аралы? сауда?а белсене араласты, б?л о?ан байлы? пен ы?палды жина?тау?а, сондай-а? бас?а айма?ты? патшалы?тармен, О?т?ст?к Азиямен ж?не ?ытаймен байланыс орнату?а м?мк?нд?к берд?.
XII-XV ?асырларда Тям (Чам) ?ркениет? жойыла бастады. Уа?ыт ?те келе оларды Вьетнам патшалары о?т?ст?кке, ал шы?ыс?а Ангкор билеуш?лер? ы?ыстырды. Вьетнамда?ы Тям (Чам) ?ркениет?н?? ?алды?тары ?аз?р Орталы? Вьетнамда?ы Бинтхуан ж?не Нинтхуан провинцияларында (Фхан Ранг ма?ында) ж?не Камбоджа шекарасыны? бойында Тай Нинь ж?не Чау Док провинцияларында шо?ырлан?ан.
[5]
Б?рын тямдар тамаша те??зш?лер бол?ан, ?аз?рг?лер? жа?алау мен ?зендерден
балы? аулаумен
шектелген.
Ауыл шаруашылы?ында ж?не к?л?кте буйволдар пайдаланылады,
тауы?
, ?йрек,
ешк?
?с?р?лед?.
Тямдарды? к?с?птер?н?? б?р? - ж?бек ж?не ма?та маталарын, ?з?нд?к керамика жасау ж?не саудамен айналысады.
[6]
Тям (Чам) ?ыздары ?лтты? би?н орындауда
Шы?ыста
патриархат
?атынастары мен к?п ?йел алу орын алса, батыста ?йел отбасы басшысы болып табылады - туысты? ?атынасты анасы ?арастырады, ал м?ра ?л?а емес, ?ызына ?тед?.
Тям ауылдары (300 ?йге дей?н) ?детте ?зендерд?? бойында орналас?ан. ?йлер жерде, дегенмен кейб?р аудандарда т?бес? т?к б?рышты ?адалы ?йлер жи? кездесед?.
Т?р?ын ?й 4-5 б?лмеден т?рады, оларды? жартысы (т?пт? к?пш?л?г?) отбасыны? ?йелдер б?л?г?не жатады, ас ?й мен ?осал?ы ??рылыстар б?лек орналасады. Б?йымдардан ?стел, с?к?, ?ол?нер б?йымдары (то?ыма станоктары), ыдыс-ая?тар, балы? аулау?а ж?не а? аулау?а арнал?ан ??ралдар к?ред?.
[7]
?йелдер костюм? - саронг, ?детте белге (ерлер ?ш?н) немесе кеуден?? ортасына (?йелдер ?ш?н) орал?ан ма?та матадан жасал?ан жола? мата. Мата денен?? асты??ы б?л?г?н, тобы??а дей?н жауып, ?зын белдемшеге ??сайды. Саронгты? ?ст?нде же?? бар тар халат киед?, ал ?йелдер бос шаштарын жабу ?ш?н та?ы б?р та?ия киед?.
Азы?-т?л?ктер? -
к?р?ш
,
к?к?н?стер
, балы? ж?не ет д?мдеу?штер?.
[8]