Тиранозавр Рекс ( лат. Tyrannosaurus - "з?лым (тиран) кес?ртке", лат. rex - "патша") ? ет?орект? е? ?лкен динозавр -теропод. Солт?ст?к Американы? батыс б?л?г?нде, Ларамидия аралын мекендеген. Тиранозаврларды? ?азба ?алды?тары Бор д?у?р?н?? маастрихт ?асырыны? геологиялы? ?абатынан табыл?ан (шамамен 70,6?66,043 миллион жыл б?рын). Мезозой эрасыны? со?ына дей?н т?рш?л?к еткен тиранозавр кес?рткежамбасты динозаврларды? со??ы т?рлер?н?? б?р? бол?ан.

Тиранозавр - басс?йег? ?р?, ек? ая?ты жырт?ыш жануар. ?зын ж?не ауыр ??йры?ы тепе-те?д?к са?тау ?ызмет?н ат?ар?ан. ?лкен ?р? к?шт? арт?ы ая?тарымен салыстыр?анда, тырна?ты ек? сауса?ы бар алды??ы ая?тары к?ш?рек, б?ра? мы?ты бол?ан. Тероподтарды? ?ш?ндег? е? ?р? ?к?л? ж?не Жер тарихында?ы ??рлы?ты мекендеген е? ?р? жырт?ыштарды? б?р?. Мамандарды? болжауынша Сью ес?мд? тиранозаврды? би?кт?г? шамамен 12,3?12,8 метр, ал салма?ы 8,4?9,5 тонна бол?ан. Тиранозавр гадрозаврларды, цератопстарды, т?пт? завроподтарды аула?ан болуы м?мк?н, сондай-а? ол ?лекселермен де ?оректенген.

Тираннозавр Рекс жер тарихында?ы е? ?р? жырт?ыштарды? б?р? болды. Голотипт?? ?зынды?ы (AMNH 502) 10,6 м-ге, ал жамбас?а дей?нг? би?кт?г? 3,4 м-ге те?. Салыстырмалы т?рде толы? ?а??аларды? ?ш?ндег? е? ?лкен? "Скотти" RSM P2523.8 1991 жылы Канаданы? Саскачеван провинциясында табыл?ан. Альберта Университет? мамандарыны? айтуы бойынша, ?те ?лкен б?л ?лг?н?? ?зынды?ы 13 метрге жет?п, салма?ы 8,8 тонна?а жуы? бол?ан.

"Скотти" сипаттал?ан ма?ала 2019 жыл?ы жары??а шы?пас б?рын, оны? е? ?лкен ?лг?с? FMNH PR2081 болып саналды, ол ≪Сью≫ ла?ап атымен аталды, ?зынды?ы 12,3 метр ж?не жамбас де?гей?нде би?кт?г? 4 метрге те?, дене салма?ы шамамен 9,5 ж?не 8,4 тоннаны ??райды.

2009 жылы палеонтолог Пакард ж?не оны? ?р?птестер? динозаврларды? массасын ?лшеу т?с?л?н п?лдерге сынап к?рд? ж?не алды??ы ?лшеу ?д?стер? бойынша динозаврларды? массасы жо?ары ба?аланды деген ?орытынды?а келд?. Жа?ында ж?рг?з?лген ?лшеулер (GDI ?д?с? бойынша орындалады: жануарларды? к?лем? оны б?л?ктер жиынты?ына б?л?п, орташа ауданын дене ?зынды?ына к?бейту ар?ылы есептелед?) тиранозаврларды? е? ?лкен ?лг?лер?н?? дене салма?ы 9,5 тоннадан асатынын к?рсетт?. Одан да ?р? тиранозаврлар?а тиес?л? болуы м?мк?н с?йектер фрагменттер? бар. Осылайша, Григорий С.Паул UCMP 118742 ?лг?с?н?? ?зынды?ын (81 см жо?ар?ы жа? с?йег?) шамамен 13,6 м, жамбас де?гей?ндег? би?кт?г? 4,4 метр, ал массасы 12 тонна деп ба?алайды.

Тиранозаврды? мойыны S-т?р?зд?, б?ра? ?ыс?а ж?не б?лшы?етт?, б?л оны? массивт?к басын ?стап т?ру?а м?мк?нд?к берд?. Алды??ы ая?тарда тек тырна?тал?ан ек? сауса? ж?не ?ш?нш? сауса?ты? рудимент? к?шкентай сауса? с?йег? бол?ан. Кер?с?нше, арт?ы ая?тары бас?а тероподтармен салыстыр?анда е? ?зыны болды (денеге ?атысты). Омырт?а жотасын 10 мойын, 12 кеуде, 5 сакральды ж?не 40-?а жуы? ??йры? омырт?алар ??райды. ??йры?ы ауыр ж?не ?зын болды, ?йткен? ол бас пен массивт? денес?н те?ест?ру ?ызмет?н ат?арды. Жануарларды? алып к?лем?н ?теу ?ш?н к?птеген с?йектер? ?уыс болды, б?л оларды? салма?ын азайтты, б?ра? бер?кт?г?не ?сер етпед?.

Тираннозаврды? б?зге белг?л? е? ?лкен бас с?йег?н?? ?зынды?ы шамамен б?р жарым метрге жетед?. Бас с?йег?ндег? ?лкен ?уыстар оны? салма?ын азайту?а ж?не барлы? жырт?ыш динозаврлар сия?ты б?лшы?еттерд? бек?туге ?ажетт? ке??ст?к ??ру?а к?мектест?. Б?ра? тираннозаврды? бас с?йег? тероподтарды? бас с?йектер?нен м?лде ?згеше болды. Оны? арт?ы жа?ы ?те ке?, б?ра? т?мсы?ы тар, сонды?тан тиранозавр жа?сы дамы?ан бинокулярлы к?ру (бейнен? ек? к?збен ?атар аны? к?ре алу) ?аб?лет?не ие болды. Басс?йектер?нде м?рын айналасында ??уыстарды? болуынан с?йектер? же??л ж?не икемд? болды. Осыны? н?тижес?нде басс?йек ны?айып, т?стеу к?ш?н?? артуына себеп болды. Жо?ар?ы жа? с?йег? U-т?р?зд? п?ш?нде (бас?а жырт?ыштарда к?б?не V-т?р?зд?) болуы тиранозаврды? б?р т?стегеннен ж?лып ала алатын то?ымалар мен с?йектерд?? м?лшер?н ж?не алды??ы т?стер?мен т?с?рет?н ?ысымды ?л?айтты.

• Тиранозавр Рекст?? с?йект? сындырып ж?берет?н конус т?р?зд? 50?60 т?стен т?ратын жа? с?йег?н?? ?зынды?ы ? 1,2 метр.
• Т?стер?н?? ?лкенд?г? ? 22 см-ге дей?н бар?ан.
• Жалпы Тиранозаврларды? 50-ден астам с?йек ?алды?тары табыл?ан.
• 2012 жылы Карл Бейтс ж?не Питер Фолкингемн?? зерттеулер? бойынша тиранозаврларды? арт?ы т?стер?н?? к?ш? 35-37 килоНьютон?а дей?н жеткен деп есептелед?.
• Кейб?р ?алымдарды? п?к?р?нше Тиранозаврды? ?ауырсындары бол?ан. Алайда оны? дамуы мен климат жа?дайларына байланысты ?ауырсындарыны? м?лшер? ?згер?п отыр?ан.
• Тиранозаврды? к?ру ?тк?рл?г? адамдард?к?нен 13 есе арты?, сонды?тан ол 6 км ?ашы?ты?та?ы объектт? ажырата алатын бол?ан. И?с сезу ?аб?лет? мен есту ?аб?лет? ?те жа?сы дамы?ан, сонды?тан т?менжи?л?кт? дыбыстарды да ести ал?ан.