Солт?ст?к ?аза?стан
Орталы? ?аза?стан        Солт?ст?к ?аза?стан        О?т?ст?к ?аза?стан        Шы?ыс ?аза?стан        Батыс ?аза?стан
Аума?ы	565,7 мы? км 2
??рамына енет?н облыстар	А?мола облысы Солт?ст?к ?аза?стан облысы ?останай облысы Павлодар облысы
Хал?ы	3706,4 мы? адам
Хал?ыны? ты?ызды?ы	1 км 2 -?а 7,2 адамнан
?ала хал?ыны? ?лес?	50%
?аза?стан хал?ыны? ?ш?ндег? ?лес?	%

Солт?ст?к ?аза?стан ? батыста Орал сырты ?ст?рт?нен , шы?ысында Ерт?с ма?ы жазы?ына дей?н, солт?ст?г?нде Солт?ст?к ?аза? жазы?ынан о?т?ст?ктег? Сарыар?аны? ?са? шо?ылы ?ыр?аларына дей?н созылып жат?ан ???р. ??рамына А?мола , Солт?ст?к ?аза?стан , ?останай , Павлодар облыстары жатады. Аума?ында ?аза?стан Республикасыны? астанасы - Астана ?аласы орналас?ан. ?р? ?алалары - Павлодар , Петропавл , ?останай , К?кшетау , Ек?баст?з .

Ауданны? жер бедер? нег?з?нен жазы?. О?ы? солт?ст?к ж?не шы?ыс б?л?г?н Солт?ст?к ?аза? жазы?ы алып жатыр. Б?л далалы жазы?ты?та таба?ша т?р?зд? ойпа?дар ж?не олармен алмасып келет?н ?ыр?алар к?птеп кездесед?. Оларды? к?пш?л?г?нде т?щы ж?не т?зды к?лдер орналас?ан. ??р?а?шылы? жылдары оларды? кейб?реулер? ??р?ап ?алады. О?т?ст?кке ж?не о?т?ст?к-шы?ыс?а ?арай Солт?ст?к ?аза? жазы?ы б?рт?ндеп би?ктеп, К?кшетау ?аласыны? о?т?ст?г?нде ?семд?г?мен "?аза?стан Швейцариясы" деген те?еуге ие бол?ан к?ркем ?ыратпен ( К?кшетау ?ыраты ) алмасады. Онша би?к емес, б?ра? ??зды-жарлы, ?ыр?алы ж?не ?ара?айлы-?айы?ды ормандармен к?мкер?лге тау жоталары ?ажайып суретке ??сайды. Тауаралы? ойыстарда?ы к?лдер ж?не оларды? жа?аларында?ы ?р т?рл? п?ш?ндег? д??бек тастар мен шы?-??здар ерекше ?ажайып к?р?н?стер беред?. Ауданны? батысында Тор?ай ?ст?рт? созылып жатыр, ал солт?ст?г?нде т?бел?, к?тер??к? жонды жазы?тар ж?не тайыз к?лд? ойпа?дар, о?т?ст?г?нде теп-тег?с ?ыраттар кездесед?. Тор?ай ?ст?рт?н солт?ст?ктен о?т?ст?кке ?арай ен? 20-75 км, табаны тег?с болып келет?н Тор?ай ?олаты кес?п ?тед?.

Тау-кен ?нерк?с?б? салалары тем?р рудасын асбест , боксит , энергетикалы? к?м?р ж?не т.б. ?нд?румен байланысты ?алыптасты. Олар ?ткен ?асырды? 1960 жылы дами баста?анмен, аудан экономикасында ?аз?рг? уа?ытта ма?ызды р?л ат?арады. ?ара металлургия тем?р кен?н ?нд?ру мен оны байыту?а нег?зделген. Ол Соколов-Сарыбай ж?не Лисаковск КБК болып табылады (ш?г?нд? ?абаттарда?ы кен орындары). Кендег? тем?рд?? м?лшер? орта есеппен ал?анда 34,3%, б?ра? оны пайлалануда?ы б?р м?селе оны? ??рамында фосфор болуы (0,48%). К?с?порын кен ?орымен 80 жыл?а ?амтамасыз ет?лген. А?су ферро?орытпа зауыты тем?рд?? кремниймен , марганецпен , хроммен ?орытпасын ?нд?руден республикада 1-орын алады. Ол шик?зат рет?нде Батыс ?аза?станны? хромит?н ж?не Орталы? ?аза?станны? марганец кендер?н пайдаланады. Т?ст? металлургия салаларынан боксит ?нд?ру дамы?ан (Ар?алы? ?аласыны? ма?ында). Алюминий шик?заты д?ние ж?з?ндег? ?р? зауыттарды? б?р? саналатын, алюминий тоты?ын ?нд?рет?н республикада?ы жал?ыз Павлодар алюминий зауытына ж?бер?лед?.

М?най ?н?мдер?н е?деуден шы?аратын зауыт Павлодарда ж?мыс ?стейд?. Республика бойынша 2-ш? орында (жылына 2 млн тоннадан жо?ары). Солт?ст?к ?аза?станны? машина жасау ж?не металл ??деу ?нерк?с?б?н?? к?с?порындары шы?аратын ?н?м-ауыл шаруашылы?ы машиналары - А?К-ке ?ызмет етед?. Астанада орналас?ан зауыттар (≪Астанаауылмаш≫, ≪?аза?ауылмаш≫) ш?п шабатын, ш?п жинайтын машиналар, с?йы?тарды айдайтын насостар шы?арса, Павлодарда - тракторлар , Макинск?де - олар ?ш?н ?осал?ы б?лшектер, ал ?ал?аманда - бульдозерлер шы?арылады. Б?л салалар тасымалданып ?кел?нет?н шик?затпен ж?мыс ?стейд?.

Солт?ст?к ?аза?станда куатты электр стансалар - Ек?баст?зда?ы МАЭС-1 (куаты 4 млн кВт/са?) Ж?Н6 МАЭС-2 (1 млнкВт/са?). Ек?баст?з ж?не Майк?б? алаптарында тек ?аза?станды ?ана емес, ЖЭС-тер?н ?амтамасыз етет?н ?о?ыр ж?не тас к?м?р ?нд?р?лед?. ??рылыс ?нерк?с?б?н?? к?с?порындары к?рп?ш , тем?р-бетон конструкцияларын шы?арады (Астана мен ?останай). ??рылыста пайдаланылатын тастарды Атбасар мен Шортанды карьерлер?нен алады. Б?дан бас?а, жерг?л?кт? ??рылыс материалдарын - тас , саз , п?стасты ?олданады.

Солт?ст?к экономикалы? ауданда ?аза?станда?ы е? дамы?ан А?К орналас?ан. Солт?ст?к ?аза?стан - ел?м?зд?? е? ?лкен асты?ты ауданы. ?аpa топыра?ты жерлерд?? мол болуы ег?н шаруашылы?ынын, дамуына иг? ?сер?н тиг?зед?. Нег?зг? мамандан?ан саласы (ег?ст?к жерд?? 80%-ы) - жазды? бидай ?с?ру. Д?нд? да?ылдар ег?ст?ктер?н?? е? ?лкен аума?тары Солт?ст?к ?аза?стан, ?останай ж?не А?мола облыстарында орналас?ан (3 млн га-дан астам).

Б?дан бас?а, м?нда с?лы, арпа, к?зд?к бидай ж?не ?ара??мы? пс?р?лед?. Экономикалы? аудан жалпы асты? жинаудан ?аза?станда алды??ы орын алады (67%), сонымен б?рге оны? басым бел?г? ?ш облысты? - А?мола, Солт?ст?к ?аза?стан ж?не ?останай облыстарыны? ?лес?не тиед?. Техникалы? да?ылдарды? ?лес? ( к?нба?ыс , зы?ыр , ?ыша т.б) к?п емес, дегенмен к?нба?ыстан алынатын ?н?м б?ршама жо?ары - республикада?ы жалпы ?н?м жинауды? 11%- ын ??райды.

?ала ма?дары мен ?зен а??арларында к?к?н?с , картоп ж?не ба?ша дакылдары ?с?р?лед?. Б?л да?ылдарды? жалпы жиынты? ?лес? 15%, б?ра? б?л айма?ты? б?к?л хал?ын ?амтамасыз етуге жетк?л?кт?. Айма?ты? ауыл шаруашылы? жерлер?н?? басым б?л?г?н (25%- дай) азы?ты? да?ылдар - к?п жылды? ш?птес?н ?с?мд?ктер, ж?гер?, азы?ты? ?ызылша алып жатыр. Айма?та с?тт?, етт?-с?тт? ба?ытта?ы ?р? ?ара мал ?с?руге болатын жайылымды? ж?не шал?ынды? жерлер де мол. Сонымен ?атар ?ой, жыл?ы, ??с ж?не шош?а шаруашылы?тары да дамы?ан.

Тама? ж?не же??л ?нерк?с?птерд?? дамуына ауыл шаруашылы? базасыны? бай болуы ы?палын тиг?зед?. Тама? ?нерк?с?б? салаларыны? (ет, ?н тарту-жарма, с?т, май шай?ау) айма? экономикасында алар орны ерекше.

С?т ж?не май шай?ау салалары сары май , ?р?мш?к , ??р?а? с?т ?нд?руге мамандан?ан. Айма? бойынша орта есеппен жан басына ша??анда?ы орташа республикалы?, к?рсетк?штен 2 есе к?п. Барлы? ?алаларда (кейб?р ауылды? елд? мекендерде) же??л ?нерк?с?п к?с?порындары бар. Олар тер?, то?ыма ж?не т?г?н ?н?мдер?н шы?арады.

Айма?та?ы тасымалданатын ж?кт?? 20%-дан астамы автомобиль к?л?г?н?? ?лес?не тиед?. Осыларды? н?тижес?нде Солт?ст?к ?аза?станда т?мендег?дей аума?ты? ?нд?р?ст?к кешендер мен ?нд?р?с тораптары ?алыптас?ан. Павлодар-Ек?баст?з А?К (Павлодар, А?су, Ек?баст?з) экономикалы? аудан шаруашылы?ыны? нег?з?. К?м?р, электр ?уатын, ферро?орытпа ж?не алюминий тоты?ын ?нд?рет?н ?р? к?с?порындардан к?рал?ан. Трактор ж?не ауыл шаруашылы?ы машиналарын жа- сау, химия ж?не м?най ??деу ?нерк?с?птер? де дамы?ан. А?су фер- рокорытпа зауытыны? ?н?м? ?лемд?к нары?та ?лкен с?раныс?а ие.

• А?мола ?нерк?с?пт?к торабы . ??рылыс материалдарын ?нд?ру, ауыл шаруашылы?, машиналарын жасау, тама? ж?не же??л ?нерк?с?п салаларынан т?рады.

Ел?м?здег? ж?не к?рш?лес Ресей айма?тарында?ы металлургиялы? к?с?порындарды? шик?зат базасы ?останай ?нд?р?с торабы болып табылады. Оны? ??рамына тем?р кендер?н ?нд?ру мен байыту к?с?порындары ж?мыс ?стейт?н ?останай мен Рудный к?ред?. Сонымен ?атар онда же??л ж?не тама? ?нерк?с?птер? де дамы?ан.

• К?кшетау ?нерк?с?п торабында оттег?мен дем алдыратын аппаратуралар, ?р т?рл? салма? ?лшейт?н ??ралдар шы?арылса, ал Ар?алы?та - боксит ?нд?р?лед?.
• Петропавл ?нерк?с?п торабы к?л?к ?оз?а?ыштары, тама? ж?не же??л ?нерк?с?п ?н?мдер?н шы?ару?а мамандан?ан.

Солт?ст?к ?аза?стан экономикалы? ауданында?ы нег?зг? атмосфераны ластаушы к?здерге - таби?и ?азба байлы?тарды ?нд?румен ш??ылданатын к?с?порындар мен ?алада?ы жылу ?уатымен ?амтамасыз етет?н орталы?тар ж?не авток?л?к жатады. ?орша?ан орта?а ?лкен залал келт?рет?ндер ?нд?р?ст?к ж?не т?рмысты? ?алды?тар мен к?л ?о?ыстары. ?лкен к?лемде жиналып ?ал?ан ?алды?тар ?орша?ан орта?а зиянын тиг?з?п ?ана ?оймай, адамдарды? ?м?р с?ру?не ?лкен ?ау?п тудырады. Со??ы жылдары б?л к?с?порындарда экологиялы? нормаларды са?тау ?ш?н корша?ан ортаны кор?ау?а арнал?ан ?с-шаралар ж?рг?з?луде. К?птеген к?с?порындар ?орша?ан орта?а зиянды заттарды шы?армайтын жа?а технологияларды ?олданып ?нд?р?с к?ш?н арттыруда. ?нд?р?ст?к ?алды?тарды ?айтадан ?олдану экономикалы? ж?не экологиялы? жа?ынан да ти?мд?. Мысалы, ?останай облысында?ы тау-кен ?нд?р?с? салаларымен жылу ?уаты кешендер?нде ?нд?р?ст?к экологиялы? ба?ылау ж?мыс ?стейд?. Осыны? н?тижес?нде ?ызыл Октябрь кен?ш?ндег? ?алды?тарды жою туралы ?с-шара ?тк?з?л?п, ?алды?ты? м?лшер? б?ршама азайтылды.

?аз?рг? уакытта Солт?ст?к ?аза?станда 24 ?ала мен 2 кент бар. Орталы? ?аза?станнан солт?ст?кке ?арай А?мола облысы орналас?ан. Облысты? ??рамында республикалы? ма?ызы бар Астана ?аласы мен облысты? д?режедег? 2 ?ала бар, олар - К?кшетау мен Степногорск.

Астана (574 мы? адам) - республика астанасы - ?аза?станны? географиялы? орталы?ында орналас?ан. ?ала ?р? к?л?к магистральдарыны? то?ыскан жер?нде орналас?ан.?

• 1950 жылдары ?ала ел?м?зд?? солт?ст?г?ндег? ты? ж?не тынай?ан жерлерд? игеру орталы?ы болды. Астана м?ртебес?н ал?аннан кей?н жылдам к?ркей?п, ?се бастады. Орталы?ы мен шет айма?тарында би?к ?йлер бой к?терд?.

• 1997 жыл?ы желто?санда?ы мемлекет Басшысыны? халы??а жолдауында мынандай ма?танышты с?здер бар: ≪Осыдан былай ж?не м??г?л?к м?нда, ке?-байта? ел?м?зд?? орталы?ында халы?ты? та?дырын шешет?н шеш?мдер ?абылданатын болады. Енд? б?л жерде Отанымызды? ж?рег? со?ады. Б?л жерде, ?аза?стан ?ш?нш? мы?жылды?ты? табалдыры?ында ?з?н?? тарихи та?дырын аны?тайды. Астана б?зд?? Шы?ыс пен Батыста, О?т?ст?к пен Солт?ст?кке ашы?ты?ымызды? р?м?з? ?спеттес болады≫.

• 1830 жылы - А?мола бек?н?с?
• 1862 жылы - А?мола ?аласы
• 1961-1992 жылдары - Целиноград
• 1992 жылдары - А?мола ?аласы
• 1997 жылы А?мола ?аласы - ?Р астанасы
• 1998 жылы - ≪Астана≫ атауы бер?лд?
• 1999 жылы ЮНЕСКО-ны? шеш?м?мен Астана ?аласына медаль мен ≪Бейб?тш?л?к ?аласы≫ ата?ы бер?лд?. ?ала жылдан-жыл?а зор ?ар?ынмен дамып келед?, болаша?ы ?те ?лкен.

Астана - республикамызды? ?р? ?нд?р?ст?к, ?ылыми ж?не м?дени орталы?ы. ?алада ауыл шаруашылы?ы машиналарын шы?ару, сонымен ?атар тама? ж?не же??л ?нерк?с?птер? дамы?ан. Астана м?ртебес?н алуына байланысты ??рылыс индустриясы да жылдам ?ар?ынмен дамып келед?. Мемлекетт?к ж?не республикалы? ма?ызы бар автомобиль жолдарыны? ?иылысында орналас?ан ?р? к?л?к торабы болып табылады.

Хал?ыны? саныны? ?су?, нег?з?нен, облысаралы? к?ш?-?он ар?ылы ж?зеге асырылады. Астанада 100-ден астам ?лт ?к?лдер? т?рады. ?скерл?к туризмге - ?аза?стан Республикасына ?луетт? сер?ктестер ?здеу, б?р?ккен к?с?порындар ??ру ма?сатында шет елд?к ?скер топтар ек?лдер?мен кездесулер ?йымдастыру?а зор к???л б?л?нед?. Б?дан он жыл б?рын ?алада неб?р? 4 жо?ары о?у орны болса, ал ?аз?р оларды? саны ?л?айды. Л. Гумилев атында?ы Еуразия университет? , С. Сейфуллин атында?ы Аграрлы? университет?, Медициналы? академия , ?аза? ?лтты? музыка академиясы ж?не т.б.

А?мола облысыны? солт?ст?г?нде облыс орталы?ы - К?кшетау ?аласы орналас?ан (142 мы? адам). ?аланы? хал?ы б?рт?ндеп к?бей?п, ж?мысшылар саны ?ст?. 1941 жылы К?кшетау?а эвакуациямен Подольск ?с машиналарын шы?ару зауытыны? ж?мысшылары мен ??рал-жабды?тары тиелген эшелон келд?. Ол ?алада ж?мыс ?степ т?р?ан механика зауытына кел?п орналасты да, б?рден ?скери-кор?аныс ?н?мдер?н шы?ару?а к?р?ст?.

1960-1970 жылдары еск?, ?айта жабды?тал?ан ж?не жа?а ?нерк?с?п к?с?порындары ?ске ?осылды. Радиозауыт, Васильков кен-байыту комбинаты ж?не т.б. ж?мыс ?стей бастады. ?алада орыс драма театры, ?дебиет ж?не ?нер м?ражайы ж?мыс ?стейд?.

Экономикалы? ауданны? шы?ысында Павлодар облысы орналас?ан, онда ?аза?станны? ?сем ?алаларыны? б?р? - Павлодар орын тепкен (300 мы? адам). Б?зд?? ата-бабаларымыз ?ала ?ш?н е? колайлы жерд? - Ерт?с ?зен?н?? жа?алауын та?дап ала б?лген. Павлодарды? ?олайлы географиялы? жа?дайы, тас к?м?р , мыс , алтын , к?м?с ж?не бас?а да сирек кездесет?н металдарды? мол ?оры ?ткен ?асырды? ?з?нде шет елд?к ?скер топтарды? назарын аудар?ан болатын. Ал 1950 жылдарды? ортасынан бастап ?алада ?нерк?с?п дами бастады.

Б?л жылдарда Павлодарда ??рылыс индустриясыны? ?ргетасы ?аланды: силикатты к?рп?ш, бетон , к?ш?г?р?м ?абыр?а блоктарын шы?аратын зауыттар, тем?р-бетон б?йымдарын шы?аратын т?рт комбинат, а?аш ??деу комбинаты мен металконструкциялы? зауыт ?ске ?осылды. ?уатты ??рылыс материалдары ?нерк?с?б?н ??ру ток ?алада ?ана емес, б?к?л экономиканы ?айта ??руда шешуш? р?л ат?арды: Ермак МАЭС-?н??, ферро?орытпа, алюминий ж?не трактор зауыттарыны? ??рылыстары басталды. ?нерк?с?п енд?р?с?н?? кар?ындап ?су?, жа?а ?нерк?с?п к?с?порындарын салу халы?ты? а?ылып келу?не ы?палын тиг?зд?.

Павлодар - ?р? м?дени ж?не ?ылыми орталы?: онда ек? университет, к?птеген жо?ары о?у орындарыны?, оны? ?ш?нде Ресей жо?ары о?у орындарыны? филиалдары, ек? театр (?аза? музыкалы? драма ж?не Орыс драма театрлары), к?ркем?нер ж?не к?не тарихи-?лкетану м?ражайы ж?не т.б. бар.

Солт?ст?к ?аза?станны? батысында ?останай облысы орналас?ан, облыс орталы?ы - ?останай ?аласы (208 мы? адам). Б?л Солт?ст?к ?аза?станны? ?р? ?нерк?с?п ж?не м?дени орталы?ы. ?аланы? 1897 жылы ?ргес? ?аланды. Ол кезде м?нда жыл сайын ж?рме?ке ?тк?з?лет?н. Жерг?л?кт? ауыл шаруашылы? шик?затыны? нег?з?нде ?са? к?с?порындар - тер? илейт?н зауыт, бу ди?рмендер? ж?мыс ?стед?. ?ткен ?асырдын, ортасынан бастап, тем?р (Соколов-Сарыбай) ж?не асбест ( Ж?т??ара ) кен орындарын игеруд?? н?тижес?нде тем?р жолдар салынып ?ала жылдам дами бастайды. Со??ы жылдары тама? ж?не же??л ?нерк?с?п дамыды, ет- консерв? комбинаты, кондитер фабрикасы, м?у?т?-ш??а к?с?порны, ая? ки?м ж?не т?г?н фабрикалары ж?мыс ?стейд?.

Петропавлды (193 мы? адам) ≪Республиканы? солт?ст?к ?а?пасы≫ деп орынды атайды. Ол 1752 жылы салын?ан, Петропавл атауын 1807 жылы ал?ан. ?аланы? транзитт?к экономикалы?-географиялы? жа?дайы ?те ?олайлы. Оны? Трансс?б?р ж?не Транс?аза?стан тем?р жолдарыны? ?иылысында орналасуы ?аланы? сауда орталы?ы рет?нде жылдам ?су?не ?сер?н тиг?зд?.

Петропавл ?аз?рг? кезде ма?ызды ?нд?р?ст?к м?дени орталы? ?р? ?р? к?л?к торабы. ?алада м?най-газ ?нерк?с?б? , отын-энергетика, к?л?к ж?не сонымен ?атар агро?нерк?с?п кешендер? ?ш?н (трактор т?ркемелер?, ауыл шаруашылы? к?ралдарына ?осал?ы б?лшек) к?рал-жабды? шы?ару?а мамандан?ан машина жасау к?с?порындары мен ет комбинаты бар. ^[1]

Солт?ст?к ?аза?стан аума?ын Трансс?б?р , Орта С?б?р ж?не О?т?ст?к С?б?р тем?ржол магистральдары, сонымен ?атар Транс-?аза?стан, Петропавл-Астана- ?ара?анды тем?ржолы кес?п ?тед?. Б?л ауданны? солт?ст?к-шы?ысын су ?атынас жолы болып табылатын Ерт?с ?зен? ?иып ?тед?. ^[2]

?аза?стан ?к?мш?л?к б?рл?ктер? ?аза?стан Республикасы Облыстар : Абай | А?мола | А?т?бе | Алматы | Атырау | Батыс ?аза?стан | Жамбыл | Жет?су | ?ара?анды | ?останай | ?ызылорда | Ма??ыстау | Павлодар | Солт?ст?к ?аза?стан | Т?рк?стан | ?лытау | Шы?ыс ?аза?стан Республикалы? ма?ызы бар ?алалар : Астана ( елорда ) | Алматы | Шымкент ?аза?стан ?алалары | ?аза?стан аудандары | ?аза?стан кенттер? | ?аза?стан ауылды? округтер? | ?аза?стан елд? мекендер? Экономикалы? аудандары : Орталы? ?аза?стан | Шы?ыс ?аза?стан | Батыс ?аза?стан | Солт?ст?к ?аза?стан | О?т?ст?к ?аза?стан