Сиыр , ?р? ?ара немесе м?й?зд? ?р? ?ара ? с?т?орект?лер класына жататын аша т?я?ты, ?уыс м?й?зд? , к?й?с ?айыратын жануарлар. Оны? жабайы ж?не ?ол?а ?йрет?лет?н т?рлер? бар. ?ол?а ?йрет?лген сиыр жабайы т?рден тара?ан, ол б?зд?? д?у?р?м?зге дей?н мы?да?ан жылдар бойы Еуропа , Азия , Африка ??рылы?тарында ке? тара?ан.

Сиырды? дене б?т?м? оларды? ?н?мд?л?к ба?ытына ( с?т , ет ) байланысты болады. С?т ба?ытында?ы Сиырды? денес? ?зын, с?йег? салыстырмалы т?рде ж???шке, тер?с? ж??а, ж?мса?, т?г? жылтыр, ?арыны ке?, басы мен мойыны ?зын, ??рса?ы мен жел?н? ?лкен болады. Ет ба?ытында?ы Сиырды? т?р?ы т?ртпа? ?р? ке?, омыраулы, ая?ы мен мойыны ?ыс?алау, жел?н? к?ш?леу, с?тт? мал?а ?ара?анда б?лшы? еттер? жа?сы жет?лген, тер?с? ?алы? ?р? ж?мса?, тер? астында?ы май ?абаты жа?сы дамы?ан. Сиырды? барлы?ыны? да т?г?н?? ?зынды?ы мен ?алы?ды?ы б?рдей, денес?н тег?с жабады, тек ?арыны, шабы мен жел?н айналасыны? т?г? ж???шке ?р? сирек болады. Мойын астында?ы тер?с? ?атпарлан?ан, м?й?здер? ?уыс ?р? ?ыс?а, т?мсы?ыны? алды??ы жа?ында м?рын айнасы болады. Ас?азаны т?рт камералы ( мес?арын , ж?мырша? , ?атпарша? , ?лтабар ), соны? ар?асында оларды? к?п м?лшерде ?р? саба?ты ш?пт? ?орыту?а м?мк?нд?г? бар. Жа?ыны? жо?ар?ы жа?ында к?рек т?стер? болмайды, жел?н? т?рт емшект?. ^[1]

Сиырды? жынысы мен жасына байланысты жас т?л?н ? б?зау , алты ай?а тол?ан?а дей?нг? т?л?н (еркек, ?р?ашысын) ? баспа? , б?р жаста?ы т?л?н (еркек, ?р?ашысын) ? тайынша , б?р жаста?ы ?р?ашысын ? ?ашар , б?р жас пен ек? жас аралы?ында?ы ?р?ашысын ? ??нажын , ек? жас пен ?ш жас аралы?ында?ысын (еркек, ?р?ашысын) ? д?неж?н , еркег?н ? б??а , п?шт?р?лген еркег?н ? ?г?з деп атайды.

• Сиырлар 5 жас?а дей?н ?с?п жет?лед?, кейб?р кеш жет?лет?нн т??ымдары 6 ? 7 жасында ?су?н то?татады. ?р?ашысы 20 ? 35 жыл, б??асы 15 ? 20 жыл т?рш?л?к етед?.
• С?т ба?ытында?ы Сиырдан 9 ? 12 жыл жа?сы ?н?м алынады, б?дан кей?н оларды? т?с? ?ажалып, ?н?мд?л?г? т?мендейд?.
• Сиырды етке 1,5 ? 2 жасында борда?ылап немесе жайып сем?рт?п ?тк?зген ж?н.
• Асыл т??ымды сиырларды т??ым алу ?ш?н 5 ? 10 жыл пайдаланады.
• ?р?ашы тайыншаларды? жынысты? ?аб?лет? 7 ? 10 айлы?ында, б??аларда 8 ? 10 айлы?ында жет?лед?.
• Алайда ша?ылыс?а ?ашарды 18 ? 22, б??аны 14 ? 18 айлы?ында ?осады.
• Б?заула?аннан ал?аш?ы к?йлеу?не дей?нг? мерз?м шамамен ?ш апта?а созылады, к?йт? 19 ? 22 к?нге, буазды?ы орта есеппен 285 к?нге созылады.
• ?р?ашысы ?детте б?р б?зау табады, ег?з б?зау табатыны сирек (2%-?а жуы?). Ег?зд?? ?р?ашы сы?арлары к?б?не т?л беруге ?аб?летс?з.
• Т??ымына байланысты жа?а ту?ан б?зауды? салм. 18 ? 45 кг , кейде 60 кг; ?р?ашысына ?ара?анда еркек б?зауды? салм. 1 ? 3 кг арты? болады. Оларды? ет? мен майы салыстырмалы т?рде аз, ал с?йектер? т?р? салма?ыны? 30%-ын ??райды.
• Ересек Сиырды? салм. 250 ? 600 кг, е? та?даулысы 1000 кг; б??асы 300 ? 900 кг; е? та?даулысы 1600 кг-нан асады.

Сиырды ет ж?не с?т алу ма?сатында ?с?р?лед?. Б?ларды? ?н?м? т??ымыны? ерекшел?г?не, азы?тандыру ж?не к?т?п ба?у д?режес?не байланысты. С?тт? сиыр т??ымыны? орташа ?н?м? жылына 3500 ? 400 кг, с?т?н?? майл. 3,6 ? 4%. Б?р сауын маусымында 20000 кг с?т берет?н (голланд т??ымы) сиырлар бар. Е? жо?ары т?ул?кт?к сауым м?лшер? 82,2 кг (ярослав т??ымы). Сауылым мерз?м? 280 ? 320 к?нге созылады, суалу кезе?? 1,5 ? 2 ай. Тез жет?лет?н т??ымдарды? е? мол с?т берет?н кезе?? 4-тумасында.

Сиырды? етт? т??ымдарыны? ет ?н?мд?л?г? жо?ары, с?т ба?ытында?ы Сиырлар?а ?ара?анда тез сем?ред? ж?не шы?ымы жо?ары сапалы ет беред?. Борда?ылан?ан Сиырлар майды ?шк? органдарына, тер? астына ?ана емес, ж??а ?абаттар т?р?нде ет талшы?тарыны? арасына да (м?рм?р т?стес ет) ?алыптастырады. Борда?ылан?ан жас малдарды? ет? ?те ??нды, дене т?ндер? ж?не оларды? хим. ??рамы жасына байланысты ?згер?п отырады. Сойыс шы?ымы т??ымына байланысты 48 ? 70% аралы?ында.

Сиырды? ?ыста?ы басты азы?ы п?шен , с?рлем ж?не ??рама жем , ал жазда жайылым ш?б? ж?не ?осымша азы? (с?рлем, ??рама жем).

Сиырды? с?т? ба?алы тама? ?н?м? ж?не тама? ?нерк?с?б?н?? нег?зг? шик?заты. С?т ж?не оны? ?нерк?с?пт?к ?алды?тары а.ш. малдарыны? т?лдер?н тама?тандыруда ке??нен пайдаланылады. Ал ет?н?? тама?ты? сапасы жо?ары, калориясы мол, же??л ?орытылады ж?не диеталы? ?асиет? бар. Сойыл?ан Сиырдан алынатын ?р т?рл? сортты тер?с?н?? ?нерк?с?пт?к ма?ызы зор. Сойыл?ан малды? ?алды?тарынан ?айта ??деу ар?ылы, ет-с?йек, с?йек, ?ан ?нта?тары, эндокринд? препараттар, стеарин, жел?м, сабын, т.б. алынады. Кейб?р т??ымдарды? б??алары мен ?г?здер?н арба, шана тарту?а пайдаланады.

?аза?станда с?тт? т??ымнан симменталь сиыры , алатау сиыры , ?улиеата сиыры , ?ырды? ?ызыл сиыры , латышты? ?ызыл-?о?ыр сиыры, т.б.; етт? т??ымнан ?аза?ты? а?бас сиыры , ?улиек?л сиыры , герефорд , ?алма? сиыры , т.б. ?с?р?лед?. ^[2]

Сиырды? ?ст??г? жа?с?йег?нде к?рек ж?не ит т?стер болмайды ж?не ма?дай т?сынан ек? м?й?з ?с?п шы?ады. Омырт?а жотасы мойын омырт?адан, ар?а омырт?адан, бел омырт?адан, сег?зк?з ж?не ??йры? омырт?аларынан ??ралады. ?а??аны? алды??ы б?л?г? иы? белдеу?нен, со??ы б?л?г? жамбас белдеу?нен т?рады.

Иы? белдеу?н?? ??рылысы к?рдел? емес. Ол ?ар?а с?йег? б?т?с?п кеткен жауырыннан ж?не б??анадан ??ралады. Сиырда ба?ана с?йектер? болмайды.

Сиырда ек? алды??ы ж?не ек? арт?ы ая?тары болады. ^[3]

Б?зау - м?й?зд? ?р? ?ара малды? 6-ай?а дей?нг? т?л?. Б?зауды жынысына ?арай еркек, ?р?ашы, ал енес?нен ту?анда?ы санына ?арай жал?ы, ег?з деп б?лед?. Б?зау ба?ып-к?ту ?су кезе?дер?не, жасына, ?н?м ба?ытыны? ерекшел?ктер?не с?йкес ?с?р?лед?.

?м?р?н?? ал?аш?ы 7-10 к?нд?г?нде б?зауды енес?н?? уызымен ауыздандырып, с?т?н ем?зд?ред?. С?тт? ж?не с?тт?-етт? т?кымыны? б?зауын ертерек балауса, п?шен, п?шендеме, с?рлемд? к?п жеуге ?йрет?п, жемд? аз бер?п ?с?ред?. Етт? ба?ытта?ы т??ымны? б?зауын 8 ай?а дей?н енес?н ем?зд?р?п ?с?ред?. Еркек б?зауды? жынысты? ?аб?лет? 6-айлы?ында жет?лет?нд?ктен, осы жастан бастап еркек ж?не ?р?ашы б?зауларды б?лек ба?ады.

Ал?аш?ы 15-20-к?нд?г?нде б?зау басы шы?ыны к?б?несе ?ш ауруы мен ?кпен?? ?абынуынан болады. Одан са?тандыру ?ш?н б?зау ау?ымы ке?, ауасы таза, ??р?а? ?орада ?стап, д?рыс азы?тандырып, мезг?л?мен серуендетед?. ^[4]