Синтаксис ( гр. σ?νταξι? - ??ру, т?рт?п, амал-т?с?л ) - с?з т?ркес? туралы, с?йлем туралы ?ылым. С?йлеу да?дысы бойынша с?здер ?зара белг?л? б?р ж?йемен т?ркесед?. Сол т?ркестерд?? де, с?йлемдерд?? де ?з ж?йелер?, ?з за?дары болады. Синтаксис с?йлеуд?? ?алыптасу ережелер?н зерттейд?. ?аза? т?л?н?? синтаксис? грамматикалы? ?л?м рет?нде ек? салада зерттел?п келед?: с?з т?ркес?н?? синтаксис? , с?йлемн?? синтаксис? . Со??ысы ?з ?ш?нен жай с?йлем синтаксис? , ??рмалас с?йлем синтаксис? болып ж?ктелед?.

• Синтаксист?к байланыс ? с?здерд? т?рл?ше грамматикалы? т?с?лдер ар?ылы ма?ыналы?, формалы? жа?тарынан ?зара байланыс?а т?с?рет?н, с?з т?ркес?н , с?йлем ж?йес?н к?растыратын формаларды? к?р?н?с?. С?здер нег?з?нен б?р-б?р?не ба?ынын?ылы? ж?не тен д?режеде ?атынас жасау ар?ылы Синтаксист?к байланыс?а т?сед?. Синтаксист?к байланысты? ек? т?р? ?алыптаскан:
  • Синтетикалы? байланыс ? с?здерд?? ?осымша лар ар?ылы б?р-б?р?не ба?ына байланысуы: жасымда ескермед?м, ?м?рде кездесу, т?с?н?п с?йлеу. Синтетикалы? байланыс саба?таса байланысу ар?ылы ж?зеге асады.
  • Аналитикалы? байланыс ? с?здерд?? ?осымшасыз , орын т?рт?б?, интонация ар?ылы тен д?режеде байланысуы: тем?р пеш, а?аш курек, осы ауыл. Аналитикалы? байланыс салаласа байланысу ар?ылы ж?зеге асады.

• Синтаксист?к емес категориялар ? жасалу формасы жа?ынан с?йлемдег? бас?а формалар?а т?уелд? емес, я?ни с?йлемдег? б?р с?зд?? бас?а с?здерге ба?ыныштылы?ы бай?алмайтын лингвистикалы? категориялар. Б??ан, мысалы, сын ес?м шырайларын, ет?ст?кт?? ет?с т?рлер?н, зат ес?мдерд?? к?пше т?р?н жаткызу?а болады. Синтаксист?к категориялар?а ?арама-?арсы ??былыс.

• Синтаксист?к категориялар ? с?йлемдег? б?р с?зд?? не форманы? баска с?зге не форма?а ба?ыныштылы?ын б?лд?рет?н лингвистикалы? категориялар. Мысалы: зат ес?мн?? септ?к жал?аулары , синтаксист?к Жа? категориясы, байланыс т?рлер? т.б. Синтаксист?к емес категориялар?а ?арама-?арсы ??былыс.

• Синтаксист?к ?атынастар ? синтаксист?к ??рылымдарды? (с?з т?ркестер?, с?йлемдер ) компоненттер? арасында?ы ?атынастар. Синтаксист?к ?атынастар компоненттерд?? категориалды- семантикалы? , грамматикалы? ?асиеттер?не нег?зделед?. Синтаксист?к ?атынастарды? к?п кездесет?н т?рлер? предикативт?к, атрибутив/атрибутивт?к, объект?л?к , пысы?тауышты? т. б. ?атынастар?а байланысты.

• Синтаксист?к ??рылым ? белг?л? грамматикалы? белг?лерд?? нег?з?нде б?рлескен синтаксист?к т?лд?к ??ралдарды? т?тасты?ы. Синтаксист?к ??рылым ат?аратын ?ызмет?н?? сипатына ?арай ?рт?рде кездесед?. Мысалы: с?зт?ркес?н?? Синтаксист?к ??рылымы ес?мд? немесе ет?ст?к т?ркестерден ?р т?рл? жолдармен жасалса, жай с?йлемн?? Синтаксист?к ??рылымы жеке с?здер мен синтагмалы? топтардан жасалып, предикатты?, ай?ындауышты? немесе жа?ты, жа?сыз, ?ыстырынды т. б. ??рылымдарда к?р?нед?.

• Синтаксист?к ма?ына ? синтаксист?к категориялар мен ??ралдардын ?шк? мазм?ны. С?йлемдег? , с?з т?ркестер?ндег? т?л ??ралдарыны? ?зара байланысынан, ?арым-?атынасынан туады. Мысалы: предикатты? ( баяндауышты? ) ма?ына, бастауышты? (т?уелс?з затты?) ма?ына, толы?тауышты? (т?уелд? затты?) ма?ына, аныктауышты? (затты? т?уелд? белг?с?) ма?ына, пысыктауышты? (белг?н?? белг?с?) ма?ына т. б. т?рде к?р?нед?.

• Синтаксист?к талдау ? с?йлемд? т?рлер?не, с?з т?ркестер?не, с?йлем м?шелер? не ?арай талдау.

Аралас байланыс

• Парадигма
• Синтагматика
• Парадигматика
• Лексика
• Морфология
• Орфография

Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет.

Б?л ма?алада еш сурет жо? . Ма?аланы жет?лд?ру ?ш?н ?ажетт? суретт? енг?з?п к?мек бер???з. Суретт? ?ос?аннан кей?н б?л ?лг?н? ма?аладан аласта?ыз. Суретт? мыннан табу?а болады: осы ма?аланы? та?ырыбына байланысты сурет Орта? ?орда табылуы м?мк?н; ма?аланы? ?зге т?л уикилер?ндег? н?с?аларын ?арап к?р???з; ?з???з жаса?ан суретт? ж?кте??з (авторлы? ???ы?пен ?ор?ал?ан сурет ?оспа?ыз!).

Б?л ? ма?аланы? бастамасы . Б?л ма?аланы толы?тырып, дамыту ар?ылы, Уикипедия?а к?мектесе аласыз. Б?л ескертуд? д?лдеп ауыстыру ?ажет.