Павел Алексеевич Черенков
(15 [28] ш?лде 1904, Новая Чигла селосы, Воронеж губерниясы,
Ресей империясы
?
6 ?а?тар
1990
,
М?скеу
,
КСРО
) ? ке?ес физик,
Нобель сыйлы?ыны? лауреаты
(1958), КСРО ?ылым академиясыны? академиг? (1970).
Социалист?к Е?бек Ер?
(1984). Ек?
Сталинд?к сыйлы?ты?
(1946, 1952) ж?не КСРО Мемлекетт?к сыйлы?ыны? (1977)
иегер?
.
1946 жылдан
БКП(б)
м?шес?.
Черенков П.А.
1904 жылы
15 (28) ш?лдеде
Новая Чигла ауылында (?аз?рг? Воронеж
облысы, Талов
ауданы) д?ниеге келген. Орыс
[1]
. Павел Алексеевичт?? ата-анасы Алексей Егорович пен Мария Черенков шаруа бол?ан.
1928 жылы
Черенков Воронеж мемлекетт?к университет?н?? физика-математика факультет?н б?т?р?п, ?аз?рг? Мичуринск ?аласында?ы Козлов ?аласында?ы мектепке саба? беруге ж?бер?лд?. Ек? жылдан кей?н Воронежд?к ?дебиеттанушы ж?не ?лкетанушы, Воронеж мемлекетт?к университет?н?? профессоры, И.С. Никитин ?й-м?ражайыны? нег?з?н ?алаушы, Алексей Михайлович Путинцевт?? ?ызы Мария Алексеевна Путинцева да сол ?ала?а ж?бер?лед?.
1930 жылы
Черенков Мария Путинцева?а ?йленд?.
1932 жылы
оларды? ?лы Алексей,
1936 жылы
?ызы Елена д?ниеге келд?. 1930 жылы ?арашада Алексей Михайлович Путинцев Воронежде ?лкетанушыларды? ?с? бойынша т?т?ындалды. Сол жылды? ая?ында Павел Алексеевичт?? ?кес? Алексей Егорович Черенковты Новая Чиглада ≪иел?ктен айырды≫.
1931 жылы
Алексей Егорович сотталып, жер аударылды. О?ан социалист?к-революциялы? партия?а м?ше болды, 1930 жыл?ы ≪??ла?≫ жиынына ?атысты деген айып та?ылды.
1937 жылы
?алымны? ?кес? та?ы да ?амау?а алынып,
1938 жылы
контрреволюциялы? ?г?т ?ш?н сотталып, атылды.
1930 жылы Черенков
Ленинградта?ы
КСРО ?ылым академиясыны? физика-математика институтыны? аспирантурасына о?у?а т?ст?.
1935 жылы
кандидатты?,
1940 жылы
докторлы? диссертациясын ?ор?ады. 1932 жылдан бастап
С. И. Вавиловты?
басшылы?ымен ж?мыс ?стед?. 1935 жылдан ? Лебедев ?АФИ-ды? ?ызметкер?,
1948
жылдан ?МЭИ
профессоры
,
1951
жылдан ? МФИИ профессоры. ?АФИ (Троицк) филиалында жо?ары энергия физикасы кафедрасын ??рды ж?не ?за? жылдар бойы т?ра?ты бас?арды. Филиалда ?алада?ы б?р?нш? кортты салу ар?ылы Троицк теннис?н?? нег?з?н ?алады.
КСРО ?ылым академиясыны? толы? м?шес? (1970; 1964 жылдан корреспондент-м?шес?).
А?Ш ?лтты? ?ылым академиясыны?
шетелд?к м?шес? (1985)
[2]
.
?м?р?н?? со??ы 28 жылында Черенков ?ылым академиясыны? ?рт?рл? институттары, соны? ?ш?нде ?АФИ орналас?ан Ленин да??ылы ауданында?ы астаналы? п?терде т?рды.
Ол
1973
жылы ≪Правда
≫ газет?не
?алымдарды? ≪Академик
А.
Д.
Сахаровты?
ж?р?с-т?рысын≫ айыпта?ан хатына ?ол ?ойды. Хатта Сахаров?а ≪Ке?ес Ода?ыны? мемлекетт?к ж?йес?н, сырт?ы ж?не ?шк? саясатын жамандайтын б?р?атар м?л?мдемелер жасады≫ деген айып та?ылып, академиктер оны? ???ы? ?ор?ау ?ызмет?н ≪ке?ес ?алымыны? ар-намысы мен абыройына н??сан келт?ру≫ деп ба?алады
[3]
.
Павел Алексеевич Черенков
1990 жылы
6 ?а?тарда
механикалы? сар?аюдан ?айтыс болды. М?скеудег? Новодевичье зиратынжа жерленген
[4]
.
Черенковты? нег?зг? е?бектер? физикалы?
оптика?а
,
ядролы? физика?а
ж?не жо?ары энергиялы б?лшектер физикасына арнал?ан.
1934 жылы
ол жылдам зарядтал?ан б?лшектермен с?улеленген кезде м?лд?р с?йы?ты?тарды? ерекше к?к жар?ылын ашты. Ол радиацияны? б?л т?р? мен
флуоресценция
арасында?ы айырмашылы?ты к?рсетт?.
1936 жылы
ол оны? нег?зг? ?асиет?н ? с?улеленуд?? ба?ыттылы?ын, ос? б?лшект?? траекториясымен с?йкес келет?н жары? конусыны? пайда болуын белг?лед?. Черенков с?улелену?н?? теориялы? нег?з?н
1937 жылы
И.
Е.
Тамм
ж?не
И.
М.
Франк
жасады.
Вавилов?Черенков эффект?с? жылдам зарядтал?ан б?лшектерд?? детекторларыны? (Черенков есептег?штер?) ж?мысыны? нег?з?нде жатыр. Черенков
синхротрондарды
, атап айт?анда 250 МэВ синхротронды жасау?а ?атысты (
Сталинд?к сыйлы?
, 1952).
1958 жылы
Тамм ж?не Франкпен б?рге ≪Черенков эффект?с?н аш?аны ж?не т?с?нген? ?ш?н≫ физика бойынша
Нобель сыйлы?ыны?
лауреаты атанды. Швеция Корольд?к ?ылым Академиясыны? ?ызметкер?
Манне Сигбан
?з с?з?нде: ≪?аз?р Черенков эффект?с? деп аталатын ??былысты? ашылуы салыстырмалы т?рде ?арапайым физикалы? ба?ылау, егер д?рыс ж?рг?з?лсе, ма?ызды жа?алы?тар?а ?кел?п со?тыруы м?мк?н екенд?г?н?? ?ызы?ты мысалы болып табылады ж?не ?р? ?арай зерттеуге жол ашады≫ деп атап ?тт?. Ол
гелийд?
ж?не бас?а да же??л ядроларды жо?ары энергиялы γ-кванттармен б?лу бойынша б?р?атар ж?мыстарды ая?тады (КСРО Мемлекетт?к сыйлы?ы, 1977).
- ≪Ж?лдызды кемелер≫ (1959) к?табында гиперке??ст?кпен функционалды с?йкес келет?н ≪Черенков ке??ст?г?≫ (
Черенков диск?с?
) туралы айтылады.
- 1994 жылы
Черенковты? ??рмет?не ресейл?к пошта маркасы шы?арылды.
- 2004 жылы 12 ?арашада Чигол мектеб?не Нобель сыйлы?ыны? лауреаты П. А. Черенков аты бер?лд?.
- Троицк ?аласында (?аз?рг? М?скеу ?алалы? ауданы) к?ше Черенковты? ес?м?мен аталады.
- 2021 жылы МФИИ ?лтты? зерттеу ядролы? университет?н?? аума?ында м?с?нш? Александр Мироновты? ескертк?ш? ашылды.
[5]
≪?м?рде нен?? к?б?рек бол?анын ба?алау ?иын ?с?тт?л?к, с?тс?зд?к, ба?ыт... Б?ра? мен к?п н?рсен? ? же?у керек б?лем?н≫
П.
А.
Черенков
[6]
.
- Павел Алексеевич Черенков (рус.). Сайт ≪Герои страны≫.
- Биография
на сайте электронной библиотеки ≪Наука и техника≫
- Черенков, Павел Алексеевич // Энциклопедия ≪Кругосвет≫.
- Говорков Б. Б., Тамм Е. И.
Павел Алексеевич Черенков (к 70-летию со дня рождения)
// Успехи физических наук. ? 1974. ? Т. 113, Вып. 3.
- Храмов Ю. А. Черенков Павел Алексеевич // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. ? Изд. 2-е, испр. и доп. ? М. : Наука, 1983. ? С. 294. ? 400 с. ? 200 000 экз.
- Черенков, Павел Алексеевич на математическом портале Math-Net.Ru
- ?м?рбаян
≪Наука и техника≫ электронды к?тапхананы? сайтында
- Черенков, Павел Алексеевич // ≪Кругосвет≫ энциклопедиясы.
- Говорков Б. Б., Тамм Е. И.
Павел Алексеевич Черенков (70 жылды?ына орай) // Успехи физических наук. ? 1974. ? Т. 113, ор. 3.
- Храмов Ю. А.
Черенков Павел Алексеевич // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. ? Бас. 2-ш?, ??д. ж?не тол. ?
М.
: Наука, 1983. ? Б. 294. ? 400 б. ? 200 000 дана.