Николай Геннадиевич Басов

Уикипедия ? ашы? энциклопедиясынан алын?ан м?л?мет
Навигация?а ?ту ?здеуге ?ту
Николай Геннадиевич Басов
Ту?ан к?н?

14 желто?сан 1922 ( 1922-12-14 )

Ту?ан жер?

Усман , Тамбов губерниясы , РКФСР

?айтыс бол?ан к?н?

1 маусым 2001 ( 2001-06-01 ) (78 жас)

?айтыс бол?ан жер?

М?скеу , Ресей

?ылыми аясы

радиофизика

Ж?мыс орны

?АФИ , МФИИ

?ылыми д?режес?

?лг?:?ылыми д?реже  ( 1956 )

?ылыми ата?ы

?лг?:?ылыми ата?  ( 1966 ),
?лг?:?ылыми ата?  ( 1991 )

Альма-матер

М?скеу инженерл?к физика институты

?ылыми жетекш?

М. А. Леонтович ,
А. М. Прохоров

Ата?ты ш?к?рттер?

П. Г. Крюков

Нес?мен белг?л?

квантты? электрониканы? нег?з?н салушыларды? б?р?

Марапаттары


Нобель сыйлығы — 1964  Физика саласында?ы Нобель сыйлы?ы  ( 1964 )
?лг?:Ломоносов атында?ы ?лкен медаль   Ломоносов атында?ы ?лкен алтын медаль  ( 1990 )
?лг?:Ора? пен бал?а медал? ?лг?:Ора? пен бал?а медал?
?лг?:?? д?режел? ≪Отан?а с???рген е?бег? ?ш?н≫ орден?
Ленин ордені Ленин ордені Ленин ордені
Ленин ордені Ленин ордені II дәрежелі Отан соғысы ордені
?лг?:Польша орден?, 3-д?режел? ?лг?:Кирилл мен Мефодий орден? (PRB)

?лг?:Row

Николай Геннадьевич Басов ( 14 желто?сан 1922 , Усман, Тамбов губерниясы, РКФСР ? 1 ш?лде 2001 , М?скеу ) ? ке?ест?к ж?не ресейл?к физик, физика бойынша Нобель сыйлы?ыны? (1964), Ленинд?к сыйлы?ты? (1959) ж?не КСРО Мемлекетт?к сыйлы?ыны? (1989) лауреаты. Ек? м?рте Социалист?к Е?бек Ер? (1969, 1982). Ол квантты? электрониканы дамыту?а ж?не лазерл?к ж?йелерд? жасау?а зор ?лес ?осты. Микротол?ынды аммиак генераторы ? мазерд? ойлап тап?ан ( А. М. Прохоровпен б?рге) [1] .

М?скеуден ша?ырыл?ан 9?11 КСРО Жо?ар?ы Ке?ес? Ода? Ке?ес?н?? депутаты [2] .

?м?рбаяны [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Н. Г. Басов 1922 жылы 14 желто?санда Усман ?аласында (?аз?рг? Липецк облысы ) д?ниеге келген. ?кес? ? Геннадий Федорович Басов, кей?н?рек ? Воронеж орман шаруашылы?ы институтыны? профессоры, анасы ? Зинаида Андреевна Молчанова. Орыс. 1927 жылы отбасы Усманнан Воронежге к?шт?. 1936?1950 жылдары комсомол м?шес?.

Воронеж. Володарский к?шес?, 60

1941 жылы Басов Воронеждег? орта мектепт? б?т?рд? (Володарский к?шес?, 60 мекен-жайында?ы мемориалды? та?та), ?скери ?ызметке ша?ырылып, Куйбышев атында?ы медициналы? академия?а ж?бер?лд?. 1943 жылы фельдшер б?л?кт?л?г?н алып, 1-ш? Украина майданында белсенд? армия ?атарына ж?бер?лд?.

Со?ыстан кей?н Басов МФИИ-ге т?с?п, 1950 жылы дипломын ?ор?ады. 1948 жылдан бастап КСРО ?ылым академиясыны? Лебедев атында?ы физика институтында (?АФИ) лаборант болып ж?мыс ?стед?, онда М. А. Леонтович пен А. М. Прохоровтарды? жетекш?л?г?мен диплом ал?аннан кей?н ж?мысын жал?астырды. 1953 жылы Басов кандидатты? диссертациясын , 1956 жылы ≪Молекулалы? генератор≫ та?ырыбы бойынша докторлы? диссертациясын ?ор?ады.

1958?1972 жылдары Басов ФИАН директорыны? орынбасары, 1973?1989 жылдары осы институтты? директоры болды. М?нда ол 1963 жылы квантты? радиофизика зертханасын ?йымдастырып, оны ?лгенше бас?арды. 1962 жылы Басов КСРО ?ылым академиясыны? корреспондент-м?шес?, ал 1966 жылы КСРО ?ылым академиясыны? академиг? болып сайланды, кей?ннен ?ылым академиясыны? президиумына сайланды (1967 жылдан 1990 жыл?а дей?н КСРО ?ылым академиясы президиумыны?, 1991 жылдан Р?А м?шес?).

Ол 1973 жылы ?алымдарды? ≪Правда≫ газет?не жаз?ан хатына ≪Академик А. Д. Сахаров хатта Сахаров?а ≪Ке?ес Ода?ыны? мемлекетт?к ж?йес?н, сырт?ы ж?не ?шк? саясатын жамандайтын б?р?атар м?л?мдемелер жасады≫ деген айып та?ылып, академиктер оны? ???ы? ?ор?ау ?ызмет?н ≪Ке?ес ?алымыны? ар-намысы мен абыройына н??сан келт?ру≫ деп ба?алады [3] [4] .

1978 жылы ол МФИИ-де квантты? электроника кафедрасын ?йымдастырды ж?не бас?арды, ол кей?н?рек лазерл?к физика кафедрасы деп аталды [5] .

Басов ≪?ылым≫, ≪Квантты? электроника≫ (1971 жылдан) ж?не ≪Природа≫ (1967?1990) журналдарыны? бас редакторы, ≪Квант≫ журналыны? редакциялы? ал?асыны? м?шес?; 1978?1990 жылдары Б?к?лода?ты? ≪Б?л?м≫ о?у ?о?амы бас?армасыны? т?ра?асы болды.

1950 жылы Ксения Тихоновна Назарова?а ?йленд?, балалары ? физик Геннадий (1954 ж.т.) ж?не Дмитрий (1963 ж.т.).

2001 жылы 1 ш?лдеде ?айтыс болды.

?ылыми ?ызмет [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Басовты? е?бектер? квантты? электроника?а ж?не оны? ?олданыстарына арнал?ан. 1952 жылы А. М. Прохоровпен б?рге ол квантты? ж?йелер ар?ылы электромагнитт?к с?улеленуд? к?шейту ж?не генерациялау принцип?н бек?тт?, б?л 1954 жылы аммиак молекулаларыны? шо?ы нег?з?нде б?р?нш? квантты? генераторды ( мазер ) жасау?а м?мк?нд?к берд?. Келес? жылы кер? де?гейл? популяцияны ??руды? ?ш де?гейл? схемасы ?сынылды, ол мазерлерде ж?не лазерлерде ке??нен ?олданылды. Б?л ж?мыстар (сондай-а? американды? физик К. Таунсты? зерттеулер?) физикада?ы жа?а ба?ыт ? квантты? электрониканы? нег?з?н ?алады. Радиотол?ындарды генерациялау мен к?шейтуд?? жа?а принцип?н ?з?рлеген? ?ш?н (молекулярлы? генераторлар мен к?шейтк?штерд? ??ру) Н.Г. Басов пен А.М. Прохоров 1959 жылы Ленинд?к сыйлы??а ие болды, ал 1964 жылы Ч. X. Таунспен б?рге ≪квантты? электроника саласында?ы лазер - мазерл?к принцип? нег?з?нде осцилляторлар мен к?шейтк?штерд? жасау?а ?келген ?ргел? ж?мысы ?ш?н≫ физика бойынша Нобель сыйлы?ыны? лауреаты атанды.

Ю. М. Поповпен ж?не Б. М. Вулмен б?рге Басов жартылай ?тк?зг?ш лазерлерд?? ?рт?рл? т?рлер?н жасау идеясын ?сынды: 1962 жылы оптикалы? айдау ?оздырылатын б?р?нш? инъекциялы? лазер, содан кей?н электронды с?улемен ?оз?алатын лазерлер, ал 1964 жылы жартылай ?тк?зг?ш лазерлер жасалды. Басов сонымен ?атар ?уатты газ ж?не химиялы? лазерлер бойынша зерттеулер ж?рг?зд?, оны? жетекш?л?г?мен фторид сутег? ж?не йод лазерлер?, содан кей?н эксимер лазерлер? жасалды.

Басовты? б?р?атар е?бектер? жо?ары ?уатты лазерл?к импульстарды? затпен таралуы мен ?рекеттесу?не арнал?ан. Ол бас?арылатын термоядролы? синтез ?ш?н лазерлерд? ?олдану идеясына ие болды (1961), плазманы лазерл?к ?ыздыру ?д?стер?н ?сынды, лазерл?к с?улелену ар?ылы химиялы? реакцияларды ынталандыру процестер?н талдады.

Басов квантты? жи?л?к стандарттарын ??руды? физикалы? нег?здер?н ?з?рлед?, оптоэлектроникада лазерлерд? жа?адан ?олдану ?ш?н идеяларды ?сынды (мысалы, оптикалы? логикалы? элементтерд? ??ру) ж?не сызы?ты емес оптикада к?птеген зерттеулерд? бастады.

Марапаттар, сыйлы?тар, ??рметт? ата?тар [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

  • Ек? м?рте Социалист?к Е?бек Ер? ( 1969 , 1982 )
  • II д?режел? ≪Отан?а с???рген е?бег? ?ш?н≫ орден? (13 желто?сан 1997 ж.) ? мемлекет алдында?ы е?бег?, ?ылымды дамыту?а ж?не жо?ары б?л?кт? кадрлар даярлау?а ?ос?ан зор жеке ?лес? ?ш?н [6]
  • Ленинн?? бес орден?
  • Ленинд?к сыйлы? ( 1959 )
  • КСРО Мемлекетт?к сыйлы?ы ( 1989 )
  • Физика бойынша Нобель сыйлы?ы ( 1964 , квантты? электроника саласында?ы ?ргел? ж?мыстары ?ш?н)
  • Чехословакия ?ылым академиясыны? алтын медал? ( 1975 )
  • А.Вольта алтын медал? ( 1977 )
  • М.В.Ломоносов атында?ы ?лкен алтын медаль ( 1990 )
  • Аэрофлотты? Airbus A320-214 VP-BLL ?ша?ы Н. Басов атымен аталады
  • Беларусь Республикасы Министрлер Ке?ес?н?? ??рмет грамотасымен (30 желто?сан 1997 ж.) ? лазерл?к физика мен квантты? электрониканы? дамуына ?ос?ан ерекше ?лес?, жем?ст? ?ылыми-зерттеу ж?мыстары ?ш?н ж?не ту?анына 75 жыл толуына байланысты [7]
  • Ресей Федерациясы Президент?н?? б?л?м беру саласында?ы сыйлы?ы ? ≪МФИИ - ?АФИ физиктер?н?? жо?ары мектеб?≫ жобасын ??ру ж?не ж?зеге асыр?аны ?ш?н [8]
  • ж?не бас?алар…

?ылыми ?йымдар?а, академиялар?а м?ше болу [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Леополдинаны? м?шес? (1971). Болгария ?ылым академиясыны? (1974), ?нд?стан ?лтты? ?ылым академиясыны? (INSA) ж?не Беларусь ??А (1995) шетелд?к м?шес?.

Жарияланымдар [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

К?таптар [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

  • N. G. Basov, K. A. Brueckner (Editor-in-Chief), S. W. Haan, C. Yamanaka. Inertial Confinement Fusion , 1992 , ISBN 0-88318-925-9 . Research Trends in Physics Series founded by V. Alexander Stefan and published by the American Institute of Physics Press (presently Springer , Нью-Йорк)
  • V. Stefan and N. G. Basov (Editors). Semiconductor Science and Technology, Volume 1. Semiconductor Lasers. (Stefan University Press Series on Frontiers in Science and Technology) (Paperback). 1999. ISBN 1-889545-11-2
  • V. Stefan and N. G. Basov (Editors). Semiconductor Science and Technology, Volume 2: Quantum Dots and Quantum Wells. (Stefan University Press Series on Frontiers in Science and Technology) (Paperback). 1999. ISBN 1-889545-12-0

Ма?алалар [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

  • А. М. Прохоров, Н. Г. Басов. Молекулярный генератор и усилитель // УФН. ? 1955. ? Т. 57, № 3. ? С. 485?501.
  • А. М. Прохоров, Б. Д. Осипов, Н. Г. Басов. Письма в редакцию. о молекулярном генераторе без использования молекулярного пучка // УФН. ? 1956. ? Т. 59, № 2.
  • Басов Н. Г., Крохин О. Н., Попов Ю. М. Генерация, усиление и индикация инфракрасного и оптического излучений с помощью квантовых систем // УФН. ? 1960. ? Т. 72, № 10.
  • Ораевский А. Н., Чихачёв Б. М., Страховский Г. М., Басов Н. Г., Крохин О. Н. О возможности исследования релятивистских эффектов с помощью молекулярных и атомных стандартов частоты // УФН. ? 1961. ? Т. 75, № 9.
  • Басов Н. Г., Летохов В. С. Оптические стандарты частоты // УФН. ? 1968. ? Т. 96, № 12.
  • Семёнов А. С., Никитин В. В., Басов Н. Г. Динамика излучения инжекционных полупроводниковых лазеров // УФН. ? 1969. ? Т. 97, № 4.
  • Сучков А. Ф., Данилычев В. А., Басов Н. Г., Беленов Э. М. Электроионизационные лазеры на сжатом углекислом газе // УФН. ? 1974. ? Т. 114, № 10.
  • Ораевский А. Н., Исаков В. А., Романенко В. И., Маркин Е. П., Басов Н. Г., Беленов Э. М. Новые методы разделения изотопов // УФН. ? 1977. ? Т. 121, № 3.
  • Басов Н. Г., Елисеев П. Г., Попов Ю. М. Полупроводниковые лазеры // УФН. ? 1986. ? Т. 148, № 1.
  • Басов Н. Г., Данилычев В. А. Лазеры на конденсированных и сжатых газах // УФН. ? 1986. ? Т. 148, № 1.

Дерекк?здер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

  1. Алексей Левин Квантовый светоч: История одного из самых важных изобретений XX века ? лазера . Popmech.ru (1 маусым 2006). Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 24 тамыз 2011. (?олжетпейт?н с?лтеме) Тексер?лд?, 28 ш?лде 2009.
  2. Список депутатов Верховного Совета СССР 11 созыва . Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 28 с?у?р 2013. (?олжетпейт?н с?лтеме) Тексер?лд?, 14 ?а?тар 2015.
  3. Архивированная копия . Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 15 ?а?тар 2018. (?олжетпейт?н с?лтеме) Тексер?лд?, 11 желто?сан 2017.
  4. Письмо членов Академии наук СССР . Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 18 ?азан 2018. (?олжетпейт?н с?лтеме) Тексер?лд?, 11 желто?сан 2017.
  5. Краткая история кафедры . Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 24 ?араша 2016. (?олжетпейт?н с?лтеме) Тексер?лд?, 17 ?а?тар 2017.
  6. Указ Президента Российской Федерации от 13 декабря 1997 года № 1280 ≪О награждении орденом ?За заслуги перед Отечеством“ II степени Басова Н. Г.≫ . Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 1 тамыз 2019. (?олжетпейт?н с?лтеме) Тексер?лд?, 20 ?араша 2019.
  7. Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 30 декабря 1997 года № 1743 ≪О награждении Н.Г.Басова Почётной грамотой Совета Министров Республики Беларусь≫ . Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 28 с?у?р 2021. (?олжетпейт?н с?лтеме) Тексер?лд?, 28 с?у?р 2021.
  8. Указ Президента Российской Федерации от 30.11.2001 г. № 1374   (орыс.) . Президент России . Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 24 ?ырк?йек 2020. (?олжетпейт?н с?лтеме) Тексер?лд?, 26 тамыз 2022.

С?лтемелер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]