Нептун (?аламшар)

**Neptune**
	; Neptune from Voyager 2
Ашылу деректер?
К?м аш?ан:	Урбен Леверье ; Джон Адамс ; Йохан Галь
Ашыл?ан к?н?:	September 23 , 1846
Орбиталы? сипаттамасы
	Д?у?р? J2000
Афели? :	4,553,946,490 км ; 30.44125206 AU
Перигели? :	4,452,940,833 км ; 29.76607095 AU
?лкен жарты ос? :	4,503,443,661 км ; 30.10366151 AU
Эксцентриситет :	0.011214269
Орбитамен айналу:	60,190 days ; 164.79 years
Ауыт?ы мезг?л? :	367.49 day = 1.767975° ; 6.43° to Sun's equator
Ма?ыналы ауыт?ысы :	267.767281°
?демел? т?й?н бойлы?ы :	131.794310°
Перигелий аргумент? :	265.646853°
Сер?ктер? :	13
Физикалы? сипаттамалары
Полюст?к радиусы:	24,341 ± 30 км ; 3.829 Earths
Бет ау?ымы :	7.6408×10 9 км² ; 14.98 Earths
Де?гей? :	6.254×10 13 км³ ; 57.74 Earths
Массасы :	1.0243×10 26 kg ; 17.147 Earths
Ты?ызды?ы :	1.638 g/cm³
Экваторда?ы ерк?н т?су ?деу? :	11.15 m/s² ; 1.14 g
жыту жылдамды?ы :	23.5 км/с
Ж?лдызды? айналым мезг?л? :	0.6713 day ; 16 h 6 min 36 s
Экваторда?ы айналым тезд?г?:	2.68 км/с ; 9,660 км/са?
Б?л?кт?к е?кей?с? :	28.32°
Солт?ст?к полюст?? о? ?демел?г? :	19 h 57 m 20 s
К?р?нет?н ж?лд. шама:	8.0 to 7.78
Б?рышты? ?лшем? :	2.2 ″ ?2.4″
Атмосферасы
80±3.2%	Сутег? (H 2 )
19±3.2%	Гелий
1.5±0.5%	Метан
~0.019%	Сутег? дейтерид? (HD)
~0.00015%	Этан
Ices :
	Аммиак
	Су
	Аммоний гидросульфид? (NH 4 SH)
	Метан

Нептун ? К?н ж?йес?н?? сег?з?нш? ?аламшары, К?н Ж?йес?ндег? к?ннен е? алыс орналас?ан ?аламшар . Диаметр? ж?н?нен е? ?лкен?, салма?ы бойынша ?ш?нш? ?аламшар. Нептун Жер 17 есе ауыр, Жерден 15 есе ауыр Уран ?аламшарынан с?л ауыр. ?аламшар Римд?к те??з ??дайыны? атымен атал?ан. Астрономиялы? белг?с?, Нептун ??дайыны? ?ш?шты найзасы.

Тарихы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

1846 жылды? 23 ?ырк?йег?нде ашыл?ан Нептун ?аламшары математикалы? есептерд?? к?мег?мен ашыл?ан ал?аш?ы ?аламшар болды. Уранны? орбитасында?ы к?тпеген ?згер?стер белг?с?з ?аламшарды? тартылыс к?ш?н?? ы?палынан болуы м?мк?н деген т?жырым келт?рд?. Нептун к?зделген орында?ы б?рыштан табылды. К?п ?замай Тритон атты сер?г? ашылды, б?ра?, бас?а да 12 сер?ктер? XX ?асыр дей?н ашыл?ан жо?. Нептун планетасыны? ?асынан тек б?р Вояджер 2 ?арыш кемес? 1989 жылды? 25 тамызында ?тт?.

Нептун ??рылысы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Нептунны? ??рылысы Уранны? ??рылысына ??сас, екеу? де ?р?рек келет?н Есек?ыр?ан ж?не ?о?ыр?ай газ гиганттарыны? ??рылыстарынан ?згеше. Сонды?тан, астрономдар б?л ?аламшарларды "м?з гиганттары" ?атарына жат?ызады. Нептунны? атмосферасы Есек?ыр?ан мен ?о?ыр?айды? нег?з?нен сутег? ж?не гелийден т?ратын атмосферасына ??сас бол?анымен, су , аммиак ж?не метан т?ратын ?р? "м?здар?а" толы, гидрокарбон ж?не шамасы, оттег? ?здер? бар.

Нептунны? бет?нде К?н Ж?йес?нде т?ркелген е? ?атты желдер болады, оларды? жылдамды?ы 2100 км/са?ат. 1989 жылы Вояджер-2 ?аламшарды? ?асынан ?т?п бара жат?ан кезде Есек?ыр?анны? бет?нде ?р? ?ызыл Да?пен салыстырыла алатындай о?т?ст?к гемисферада ?р? ?ара Да? т?ркед?. Нептун бет?ндег? б?лттарды? температурасы ?218 °C (55.1 K)-ге дей?н жетед?, б?л К?н Ж?йес?ндег? е? сал?ын температура, К?ннен алысты?ы б??ан себеп болады. Нептунны? ортасында?ы температура 7,000 °C (7,270 K)-ге дей?н к?тер?лед?, б?л К?нн?? бет?ндег? температура?а ??сас ж?не бас?а да белг?л? ?аламшарлар?а т?н. Нептунны? б?лы??ыр ?р? ?ркелк? орналас?ан са?ина ж?йес? бар, б?л са?ина 1960 жылдары бай?ал?анымен, Вояджер-2-н?? зерттеулер? са?иналарыны? бар екенд?г?н д?лелдед?.

Нептун сер?г? [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Нептунны? он ?ш сер?г? бар ^[1]. Оны? Тритон деп аталатын сер?г? м?з жамыл?ысына оран?ан. К?нн?? ?лс?з с?улес? м?з ?абатынан ?те отырып, ?ш?ндег? газды ?ыздырады. ?ыз?ан ысты? газ а?ыны сырт?а ат?ылайды.

Уа?ыт ?ткен сайын Нептунда?ы ж?мба?ты? б?рде пайда болады, б?рде жо?алып кетед?. ?алымдарды? ?й?аруынша, б?л- осы планетада?ы ?атты ?апталуды? белг?с?. 1989,1994 жылдары астрономдар ?ара дауыл деп аталатын ?лкен ?ара да?ты ба?ылады. 1994 жылы планетадан "Хаббл" телескопы Жерд?? м?лшер?ндей ?лкен т?т?кт? бай?ады. Алып дауыл оны планетаны? бетк? ?абаты бойымен екп?ндет?п алып кеткен болу керек. ≪Вояджер-2≫ 1989 жылы 25 тамызда Нептун?а е? жа?ын болды. 1989 жылы тамызда А?Ш-ты? ≪Вояджер-2≫ ?арыш кемес? Нептун?а барып, ?лкен ба?ылау ба?дарламасын ж?рг?зд?. Нег?з?нде, миссиясы алып планеталарды? б?к?л отбасы туралы б?л?мн?? толы? жа?артылуына ?келд?. ?шу кез?нде ??рыл?ы барлы?ы 115 мы? телевизиялы? кеск?нд?, оны? ?ш?нде 9 мы?ы Нептун ма?ында ж?берд?. ^[2]

Нептунны? айырмашылы?ы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Нептун - Планеталарды? ?ш?ндег? е? к?шкентай ж?не е? ты?ыз газ планетасы. Ол газдан ж?не м?здан т?рады ж?не, е? алдымен, тасты ?зег? бар. Егер б?з Нептун?а жете алса?, оны? бет?нде т?ру?а м?мк?нд?к болмас ед? - ол б?рден сорылып кетер ед?, ?йткен? Нептунны? тартылыс к?ш? бол?анымен, Жер т?р?ындары елестете алмайтын жел к?ш? бар м??г?л?к дауыл бар. К?ш? шамамен жерд?? к?ш?не те?. ?алымдарды? зерттеу?нше Нептунда 6 са?ина бар. ^[3]

Ашылуы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Галилео Галилей суреттер? оны? Нептунды ал?аш?ы болып 1612 жылды? 28 желто?сан к?рген?н к?рсетед?, 1613 жылды? 27 ?а?тар ол та?ы да ба?ылады; ек? жа?дайда да ол Нептунды жа?ындап т?р?ан ж?лдызбен шатастырды - б?л т?нг? аспанда?ы Есек?ыр?ан болатын. Сонды?тан, б?л Нептунны? ашылуы болып саналмайды. 1612 жылды? желто?санында?ы ал?аш?ы ба?ылауында?ы кезде, ?аламшар д?л сол к?н? тер?с ?ара?ан болатын, сонды?тан б?р орында т?р?ан ж?лдыз болып к?р?нген. Б?л ?оз?алыс Жерд?? алыс ?аламшардан ?те ?ашы? н?ктес?нен бай?алады. Нептун ?з?н?? жылды? айналымын бастап жат?анды?тан, ?аламшарды? ?оз?алысы Галилеоны? к?шкене телескобынан к?р?нбед?.

1821 жылы Алексис Бувар Уранны? астрономиялы? кестес?н басып шы?арды. Со??ы зерттеулер кестедег? м?л?меттерд?? аны? к?лбеу?н к?рсетт?, б?л Буварды белг?с?з денен?? тартылыс к?ш?н?? араласуынан ?ана болатынын болжамдау?а ?келген. 1843 жылы Джон Адамс болжамдал?ан сег?з?нш? ?аламшарды? Уранны? ?оз?алысына ?сер етет?нд?г? ар?ылы орбитасын есептед?. Е?бектер?н Сэр Джордж Эйриге ж?берген со?, Эйри оны? аны?тауын ?т?нд?. Адамс жауап хатын баста?анмен, еш?айда ж?берген жо?, содан Уран проблемасына аса к???л аудар?ан жо?.

1845-1846 жылдары, Урбен Леверье Адамстан б?лек ?з?н?? есептер?н шы?арды, б?ра? ол да ?з?н?? жерлестер?нен ?олдау таппай, ?иынды?тар?а кез?кт?. Маусым айында Эйри Леверьен?? басып шы?ар?ан ?аламшарды? сипаттамасыны? есептер? Адамсты? есептер?не ??сас екенд?г?н к?ргеннен со?, ол Кембридж Обсерваториясыны? басты?ы Джеймс Чаллист? ?аламшарды ?здеу?н ?т?нд?. Чаллис тамыз ж?не ?ырк?йек айларында аспанды м??ият зерттед?.

Д?л осы кез?де Леверье хат ар?ылы Берлин Обсерваториясыны? астрономы Йохан Гальдты обсерваторияны? рефракторы ар?ылы ?здеу?н с?рады. Хейнрих Д'Аррест атты обсерватория студент? Галь?а бер?де алын?ан аспанда?ы Леверьен?? болжа?ан ауданыны? кестес?н со??ы ауданны? кестес?мен салыстыруын ?сынды. Леверьен?? хатын ал?ан к?н? кешке, 1846 жылды? 23 ?ырк?йег?нде оны? 1° д?лд?кпен, ал Адамсты? 12° д?лд?кпен болжа?ан жер?нен жа?а ?аламшар ашылды. Чаллис кей?н б?л ?аламшарды? ек? рет тамыз айында ба?ыла?анын т?с?нд?, ол ?з?н?? ж?мыс?а ?атты бер?лмегенд?г?мен т?с?нд?рген болатын.

Ашылуыны? бастап?ы кезе??нде ?аламшарды ашу ??рмет? ?ш?н Французды? ж?не Британды? ?лтты? ?арсыласуы орын алды. А?ырында, Леверье мен Адамс б?рдей ата? алды. ^[4]

С?лтемелер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Дерекк?здер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

↑ Ian Morison.Introduction to astronomy and cosmology.//University of Manchester.2008.p.124. ISBN: 978-0-470-03333-3
↑ Владимир Сурдин.Солнечная система.//М:ФИЗМАТЛИТ,2008.cтр.260-261..ISBN: 978-5-9221-0989-5
↑ http://ya-uznayu.ru/kosmos.html
↑ ?аза? Энциклопедиясы , 7 том 2 б?л?м

[1] Ian Morison.Introduction to astronomy and cosmology.//University of Manchester.2008.p.124. ISBN: 978-0-470-03333-3

[2] Владимир Сурдин.Солнечная система.//М:ФИЗМАТЛИТ,2008.cтр.260-261..ISBN: 978-5-9221-0989-5

[3] ttp://ya-uznayu.ru/kosmos.html

[4] ?аза? Энциклопедиясы , 7 том 2 б?л?м

[1]

[2]

[3]

[4]