| Лезгиндер
|
| Б?к?л халы?ты? саны
|
|---|
|
680 мы?нан 850 мы??а дей?н
|
| Е? к?п тарал?ан айма?тар
|
|---|
Ресей
|
473 722 (2010)
|
|---|
Украина
|
3 900 (2020)
|
|---|
Т?ркия
|
3 300 (2020)
|
|---|
?ыр?ызстан
|
2 603 (2009)
|
|---|
| Т?лдер?
|
|---|
|
лезгин
|
| Д?н?
|
|---|
|
ислам
д?н?н??
суннит
тарма?ы
|
Лезгиндер
(
лезг.
лезги, лезгиар
) ? да?ыстан хал?ы, Кавказды? байыр?ы халы?тарыны? б?р?, О?т?ст?к
Да?ыстан
мен Солт?ст?к
?зербайжанда
т?рады. Сондай-а?
Т?ркияны?
б?рнеше ауылдарында жина?ы т?рде мекендейд?. ?лемде 680 мы?нан 850 мы??а дей?н лезгиндер бар. Оны? ?ш?нде 2010 жыл?ы халы? сана?ыны? ?орытындысы бойынша
Ресейде
476 228 адам,
Да?ыстанда
387 746 адам т?рады.
Солт?ст?к Кавказ т?лд?к туыстасты?ыны?
нах-да?ыстан тобынь?
лезгин тарма?ында с?йлейд?.
Диалект?лер?
?ш топ?а б?л?нед?: кюринд?к, самурлы? ж?не кубинд?к диалект. Лезгиндер арасында орыс ж?не ?з?рбайжан т?лдер? де ке? тара?ан. Жазуы кирилл ?л?пби?не нег?зделген.
Лезгиндер
ислам
д?н?н??
с?ннит
тарма?ын ?станады,
шиитт?к
ба?ытты ?станушылар да кездесед?.
Орта ?асырларда лезгиндерд?? б?р б?л?г? Кубин, Кюрин, Дербент ханды?тарыны? ??рамында болды. 1813?1828 жылдары лезгиндер Ресейд?? ?ол астына к?рд?. 1812 жылы лезгин-куриндер О?т?ст?к Да?ыстанда Ресей
протектораты
астында ??рыл?ан Курин ханды?ыны? ??рамына к?рд?, ол 1864 жылы Курин округ? болып ?згерт?лд?. 1839 жылы лезгин-самурлар Самур округ?не к?рд?. ХХ ?асырда Лезгистан Республикасын (т?уелс?з немесе автономия рет?нде) ??ру ?рекеттер? жасалды.
Д?ст?рл? к?с?б? ?
ег?нш?л?к
(
арпа
,
бидай
,
тары
, ?ара бидай,
ж?гер?
,
к?р?ш
, б?рша? да?ылдары) ж?не
мал шаруашылы?ы
, жазы?тарда нег?з?нен жайылымды?, мал шаруашылы?ы, тауда мал шаруашылы?ы (нег?з?нен
?ой
, сонымен ?атар
ешк?
, ?р? ?ара, т.б.); ?ыс?ы жайылымдар нег?з?нен Солт?ст?к ?з?рбайжанда болды.
Лезгинерд?? д?ст?рл? к?с?птер? мен ?ол?нер? ? и?ру, то?у, к?лем, мата, ки?з, был?ары жасау, ?сталы? (Ахты ауылы), ?ару-жара? пен зергерл?к б?йымдар (Икра ауылы) т.б.
Лезгин ?йлер? П- ж?не Г-т?р?зд? немесе жабы? шаршы т?р?нде салын?ан. К?шеден ек? ?абатты т?р?ын ?йге к?ру ?ш?н арка т?р?ндег? ?а?па ар?ылы ша?ын аула?а к?ру керек. Ауланы? б?р б?рышында чурек п?с?рет?н пеш бар. Ауладан тастан немесе а?аштан жасал?ан баспалда? галерея?а апарады, о?ан т?р?ын ?йд?? барлы? б?лмелер?н?? ес?ктер? ашылады. XIX ?асырды? ортасынан бастап т?р?ын ?йлерде к?шеге ?арайтын балкондар жасала бастады. Кейб?р таулы ауылдарда ?арама-?арсы т?ратын туыс?ан отбасылар ек?нш? ?абаттарды байланыстыратын жабы? ?ткелдер жасайды.
[1]
Лезгиндерде ?лтты? саз ?нер? лезгин билер?н?? т?рл? н?с?алары дамы?ан.
Нег?зг? саз аспаптары: чунгур, саз, тар, зурна, сырнай, ыс?ыры?, да??ыра.
Д?ст?рл? ки?мдер?нен ерлер ?
жейде
,
шалбар
,
бешпент
, (валчагь), ?ыста ?ойды? ж?н?нен жасал?ан тон (кавал), т?йе ж?н?нен жасал?ан башлык, бастарына папаха, ?йелдер ? а? жейде, шаровары, т?рл? т?ст? к?йлек, бешпент, ?ыста тон (кавал) киген.
?лтты? та?амдары ?
хинкал
,
т?шпара
, еттеп жасал?ан сорпа бозбаш, кебаб, шашлык, долма. Т?тт? та?амдары циклен, афарар, халва. Сусындары квас (чъвар, къвай фу).
Лезгиндер Солт?ст?к Кавказ этностары сек?лд? ?аза?станда XIX ?асырдан бастап ?м?р с?руде. Оларды? келу?не Ресей империясыны? Солт?ст?к Кавказды отарлау саясаты кез?ндег? ?лт-азатты? к?тер?л?ст?? жанышталуы себеп болды. Олар С?б?рге ж?не ?аза? жер?не ?арай ?оныс аударды. Сонымен ?атар ке?ест?к кезе?де лезгиндер ?аза?стан жер?не к?штеп ж?не ?з ерк?мен ?оныстандырылды. ?аза?станда?ы лезгиндер саны ? 3,6 мы? адам (2013).
[2]