Карл Адольф Геллеруп
(
дат.
Karl Adolph Gjellerup
;
2 маусым
1857
жыл, Роголт -
1919 жылы
13 ?азан
, Клоче) ? дат а?ыны ж?не жазушысы. Кейб?р шы?армалар Эпигонос б?ркенш?к атымен басылады (
а?ылш.
Epigonos
). ?дебиет бойынша
1917 жыл?ы
Нобель сыйлы?ыны?
≪?рт?рл? а?ынды? шы?армашылы?ы мен ас?а? м?раты ?ш?н≫ иегер?.
Карл Геллеруп Рохолт ?аласында д?ниеге келген,
Зеландияда
д?ни ?ызметкерд?? отбасында. ?кес? Геллеруп 3 жасында ?айтыс болды, сонды?тан отбасы
Копенгагенге
к?шт?. Баланы? т?рбиес? мен д?ниетанымына оны? немере а?асы ?лкен ?сер етт?, ол д?ни ?ызметкер ж?не жазба ескертк?штерд? де зерттеген ?те б?л?мд? адам болды. Орта б?л?мд? Херслев мектеб?нде алып, оны 1874 жылы ?зд?к б?т?рд?. Гьеллерупты? сонау мектеп кез?нде ?дебиетке ?аб?лет пайда бол?ан ед?. Осылайша мектепт? ая?тал?аннан кей?н: Сципио Африканус ж?не Арминиус деген ек? пьеса жазды, б?ра? оларды? б?реу? де жарияланбады.
Мектепт? б?т?ргеннен кей?н б?рден отбасылы? д?ст?р бойынша Геллеруп Копенгаген университет?н?? теология факультет?не о?у?а т?сед?. Б?ра? жа?а радикалды а?ымдар мен Библия мен дарвинизмн?? т?с?нд?рмес?не ?лес?п, ол атеист болды. К?ркем ?дебиетте о?ан е? ?лкен ?сер еткен Кант, Шиллер ж?не Гете шы?армалары ед?.
1878 жылы университетт? б?т?ргеннен кей?н Геллеруп белсенд? шы?армашылы? ?ызметт? бастады. Сол жылы ол ?з?н?? ≪Идеалист≫ атты ал?аш?ы романын жариялады. Одан кей?нг? жылдары ол, ≪Соль-мажор≫, ≪Ромул≫, т.б сия?ты б?рнеше повесть жазды.
1883 жылы Геллеруп Германия, Швейцария, Италия, Греция ж?не Ресей ар?ылы саяхаттау?а м?мк?нд?к берет?н ша?ын м?ра?а ие болды. Италияда ж?ргенде Римде швед суретш?с? Юлиус Кронбергтен сурет саба?ын алады. Ресейде ж?ргенде шаруалар ?м?р?н суреттейт?н ?йг?л? Тургеневт?? славян реализм?не т?нт? болды.
1885-1887 жылдары жазушы Дрезденде т?рады. Осы уа?ытта ол Анна Каролина Хойзингерге ?йленед?, та?ы б?рнеше с?тт? ?ле?дер мен пьесалар шы?арады, соны? ?ш?нде ≪Тамира≫ поэмасы, ≪Хагбард пен Сигна≫ трагедиясы ж?не ≪Мен?? махаббатымны? к?табы≫ поэзиялы? жина?ы.
1892 жылдан бастап ол отбасымен Дрезденге ?оныстанды ж?не нем?с т?л?нде жазды. Б?л кезе?дег? шы?армалар ≪Пастор Морс≫, ≪Ди?рмен≫ ж?не т.б.. Б?раз уа?ыттан кей?н оны? ж?мысына 90-шы жылдарды? ек?нш? жартысында Геллеруп зерттей баста?ан буддизм идеялары ?сер ете бастады.
1917 жылы жазушы?а ?дебиет бойынша Нобель сыйлы?ы бер?лд?. Б?л жерде саяси мотивтер ?лкен р?л ат?арды, ?йткен? Швецияны? ?з? Германия?а ?атысты ?з?н?? бейтарапты?ын ж?не Даниямен ?арым-?атынасты? жа?ынды?ын раста?ысы келд?. Даниялы?тарды? ?здер? Геллерупты отандасы деп санама?анымен.
Геллеруп 1919 жылы Дрезденге жа?ын жерде ?айтыс болды. Б?рте-б?рте оны? ж?мысына деген ?ызы?ушылы? сей?лд?.
Геллерупты? ал?аш?ы жариялан?ан шы?армасы ≪Идеалист≫ романы болды (Ein Idealist; 1878). Роман теологияны, ш?ркеуд? ж?не жалпы д?нд? тер?ске шы?аратын жас ж?г?т туралы. Ол адамны? жаны ?арыш?а жатады деп есептейд?. Ол б?л к?тапты Эпигон ла?ап атымен шы?арды. Жазушы шы?армашылы?ыны? осы кезе??нде теологияны дарвинизмн?? пайдасына маза? еткен та?ы б?рнеше шы?армалар пайда болды. Сондай к?таптарды? б?р? ≪М?ра ж?не мораль≫ (Arvelighed og moral og; 1881) болды. Осы е?бег? ?ш?н ол университет?нен медаль алды.
≪Германды?тарды? о?ушысы≫ романы (Germanernes Laerling; 1882) к?ркем шы?арма бол?анымен, ?м?рбаянды? сипатта болды. Б?л роман сен?м да?дарысына ?шыра?ан жас теолог туралы. Романны? со?ында кей?пкер бас?аларды? ойына ба?ынбай, ?з?н?? д?ниетанымды? ойларын сипаттай отырып, ерк?н философ болуды ?й?арады.
Тургеневт?? шы?армашылы?ымен таныс?аннан кей?н, 1883 жылы Геллеруп оны? ы?палымен б?рнеше ??г?ме, соны? ?ш?нде Ромул мен Соль-мажорды жазды. Саяхатты? со?ында 1885 жылы ол ≪Кезген жылдар≫ (окончании) к?табын шы?арды.
Сапардан орал?ан со?, Гьеллеруп ?з ж?мысыны? ба?ытын ?згерт?п, ер?к бостанды?ы мен адамны? моральды? жауапкерш?л?г? ??ымдарына то?талады. Осылайша оны? студент кез?нде жаза баста?ан Брунхильд драмасы (Brynhild; 1884) пайда болды. Драма та?дырды? ?алауымен ажырас?ан, б?ра? ?айта ?осыл?ысы келет?н ек? адам туралы баяндайды. Оны? лирика элементтер? бар та?ы б?р драмалы? поэмасы ≪Тамир≫ (Thamyris; 1887). Одан кей?нг? жылдары ол прозалы? ж?не ?ле?мен жазыл?ан трагедияны ≪Хагбард пен Сигне≫ (Hagbard og Signe; 1888) ж?не ≪Мен?? махаббатымны? к?табы≫ (Min kaerligheds bog; 1889) поэзиялы? жина?ын жазды.
Гьеллерупты? ≪Минна≫ (Minna) деген махаббат хикаясы 1889 жылы жары? к?рд?. Жазушыны? бас?а романдары сия?ты б?л романны? да ?м?рбаянды? ерекшел?ктер? бар. Роман шын м?н?нде жазушыны? балалы? ша?ы туралы, сонымен ?атар Гьеллерупты? некес?н?? б?зылуына ?келген о?и?алар туралы баяндайды.
Жазушы б?рте-б?рте ерл?к та?ырыбынан алша?тап, стил? жа?ынан Ибсенд?к?не ??сас пьесалармен ж?мыс ?стей бастайды. Ба?ытсыз махаббат пен мектеп м??ал?м?н?? ?з?н-?з? ?лт?ру? туралы ≪Герман Бандель≫ пьесасы (Herman Vandel; 1891) осылай к?р?нед?. Оны? Копенгаген театрыны? сахнасында 100 ?ойылым?а т?теп берген ≪Вутхорн≫ (Wuthhorn; 1893) пьесасы б?рге ?м?р с?ре алмаса, е? болма?анда б?рге ?лг?с? келет?н ек? ?ашы?ты? тарихын баяндайды. Конг Хярне (Kong Hjarne; 1893) пьесасы осы кезе?ге жатады. Сондай-а? осы уа?ытта ≪М?ртебел?≫ (Hans Excellence; 1895) жем?ор шенеун?к туралы пьесалар ж?не ≪Сыйлы? пен сыйлы?≫ (1898) пьесалары танымал болды.
Шы?армашылы?ты? кей?нг? кезе?? ≪Пастор Морс≫ (Pator Mors; 1894) - протестантты? д?ни ?ызметкерге жала жабу ж?не ?лт?руш?н?? санасыны? ?ара??ы жа?ын зерттейт?н ≪Ди?рмен≫ (Моллен; 1896) романдарымен байланысты.
1890 жылдары Геллеруп буддизм мен Шопенгауэрд?? философиялы? идеяларына ?ызы?ушылы? танытты. Осы ба?ытты? ?сер?нен Гаутама Будда ш?к?рт?н?? а?артушылы? жолы туралы ≪??рбанды? шыра?тары≫ (Die opferfeuer; 1903) пьесасы ж?не Будда заманында ?м?р с?рген адамдар туралы ≪Пилигрим Каманита≫ (Der Pilger Kamanita; 1906) ж?не ≪М??г?л?к саяхатшылар≫ (Die Weltwanderer; 1910) б?рын?ы ?м?р?нен хабардар ?ашы?тар туралы романдары пайда болады.
- ≪Идеалист≫ (Ein Idealist) (1878)
- ≪М?ра ж?не мораль≫ (Arvelighed og мораль; 1881).
- ≪М?ра ж?не мораль≫ (Arvelighed og мораль; 1881).
- ≪Нем?стерд?? ш?к?рт?≫ (Germanernes Laerling; 1882)
- ≪Ромулус≫ (Ромулус; 1883)
- ≪Соль-мажор≫ (G?Dur; 1883)
- ≪Брунхильда≫ (Brynhild; 1884)
- ≪?а??ы?ан жылдар≫ (Вандреааре; 1885)
- ≪Тамир≫ (Thamyris; 1887).
- ≪Хагбард и Сигне≫ (Hagbard og Signe; 1888)
- ≪Мен?? махаббатымны? к?табы≪≫ (Min kaerligheds bog; 1889).
- ≪Минна≫ (Minna) (1889)
- ≪Герман Бандель≫ (Herman Vandel; 1891)
- ≪Вуторн≫ (Wuthhorn; 1893)
- ≪Конг Ярне≫ (Kong Hjarne; 1893)
- ≪Пастор Морс≫ (Патор Морс; 1894)
- ≪М?ртебел?≫ (Ганс Эксленция; 1895)
- ≪Ди?рмен≫ (Møllen; 1896)
- ≪Сыйлы? ж?не сыйлы?≫ (Gift og modgift; 1898)
- ≪??рбанды? шамдар≫ (Die opferfeuer; 1903)
- ≪Плигрим Каманита≫ (Der Pilger Kamanita) (1906)
- ≪М??г?л?к саяхатшылар≫ (Die Weltwanderer; 1910)