Каратэ-до
Каратэ
[1]
(
жапонша ? ?арусыз ?олмен
) ? ?арусыз ?ор?ануды? б?р т?р?; ?ол ж?не ая?пен ?арсыласы денес?н?? не??рлым осал т?сына со??ы беруге нег?зделген. Спортты? жекпе-жект?? б?р т?р?. Рюкю топаралында?ы
Окинава
аралдарында 15 ?асырда пайда бол?ан. Сол кездег? князь Се Хайси (
1470
) ?ару ?стау?а р??сат бермеген. Ал жерг?л?кт? халы? сырт жаудан ?ор?ану ма?сатында Каратэн? ?м?рге ?келген. Ол кезде Окинава Жапониямен емес, ?ытаймен к?б?рек байланыста бол?ан. С?йт?п, Каратэ ?ытайды? кунг фу ?арусыз к?рес т?р?мен ?атар дамы?ан. ?аз?р Каратэн?? каратэ-до (олимпиялы? спорт т?р?), шотокан, кекусинкай, ситро-рю, годзюрю, вадо-рю деген т?рлер? бар. ?аз?рг? Каратэ ж?йес? 20 ?асырды? басында дамыды; джиу-джицу к?рес?н?? т?с?лдер?н?? с?рыптап алын?ан, жет?лд?р?лген т?р?. Халы?ар. К. федерациясы
1968
жылы ??рылды. О?ан 50-ден астам мемлекет м?ше (
1999
). Д?ниеж?з. чемпионат
1970
жылдан,
Еуропа чемпионаты
1971
жылдан ?тк?з?л?п келед?. ?аза?станда Каратэ
1991
жылдан ке? етек ала бастады. Каратэден ал?аш спорт шебер? нормасын орында?ан
?.Молдажанов
. Кей?нг? жылдары б?л к?рес ?нер? тез ?ар?ынмен дамып, к?птеген ?аза? жастары Каратэ т?рлер?нен
Д?ние ж?з?
, Азия чемпионы ата?тарын иемденд?. Каратэн?? каратэ-до т?р?
2004
жылы
Афинада
?тет?н 28-олимпиялы? ойындар ба?дарламасына енг?з?лд?.
Каратэда адамны? дене дайынды?ы дайынды?ы (к?ш, шапша?ды?, шыдамдылы?, епт?л?к ж?не т.б. ?ана сын?а т?спейд? сонымен ?атар жа?сы жет?лген ?д?с т?с?л, айла, спортшыны? бойында?ы рух мы?тылы?ы да сыналады. Оны? б?секелер? екеуара спаринг-матч рет?нде ?тед? ж?не м?ндай жа?дайда
каратэ
жекпе-жег?н?? к?птеген ?д?стер?н ?олдану?а р??сат ет?лмейд?.
Жекпе-жек
кез?нде спортшылар б?р-б?р?н жара?аттап алмас ?ш?н к-эн?? кейб?р ?д?стер?не ?олдану?а тыйым салын?ан.
Каратэ Жапония?а 19 ?асырды? ая?ында Окинава аралынан келд?. Окинава б?р кездер? ?ытай ж?не Жапониямен ты?ыз сауда байланысы бар т?уелс?з Рюкю патшалы?ыны? орталы?ы бол?ан. 17 ?асырда Рюкю патшалы?ын Сацума домен?н?? самурайлары жаулап алып, оны? вассалы болды. ?аз?рг? кезде батыс ?дебиет?нде Окинава хал?ы жапон бас?ыншыларына ?арсы ?зд?кс?з партизанды? к?рес ж?рг?зд? ж?не осы к?рес ?ш?н каратэ ?нер?н жасады деген п?к?р ке? тара?ан. Б?л н?с?аны сынаушылар аралды? ?ш ж?з жылды? т?р?ындарына жапон гарнизоныны? жарты онда?ан самурайлары к?рд? деп м?л?мдейд?, б?л Окинавандарды? адалды?ын к?рсетед?. Аралда нег?з?нен ?ытайдан келген иммигранттарды? ?рпа?тары арасында жекпе-жек ?нер?мен айналыс?ан ж?не олардан б?рте-б?рте бас?а т?р?ындар?а ?ткен.
19 ?асырды? ая?ында Жапонияда?ы ?к?мш?л?к реформалар кез?нде Рюкюд?? вассалды? мемлекет м?ртебес? жойылып, Окинава Жапония империясыны? та?ы б?р префектурасына айналды. Д?р?герлерд? ?скерге алу кез?нде олар Окинавадан ша?ырыл?андарды? б?р?атарыны? жа?сы физикалы? дамуымен ерекшеленет?н?не назар аударды; Оларды? жерг?л?кт? жекпе-жек лотереясымен айналыс?аны аны?талды. Б?л н?рестен? Окинава мектептер?н?? т?менг? сыныптарында?ы о?у ба?дарламасына дене шыны?тыру п?н? рет?нде ?осу?а д?лел болды ж?не о?ан ке? таралуына м?мк?нд?к берд?. Б?л процест?? ек?нш? жа?ы каратэ жекпе-жек ?нер?н?? тартымдылы?ын жо?алтып, ?скериленд?р?лген гимнастика?а айнала бастады.
20 ?асырды? басында каратэ жапон армиясыны? м?ндетт? о?у ба?дарламасына енд?, ал орыс-жапон со?ысы да каратэн?? ма?ыздылы?ын растады . ?асырды? басында Гичин Фунакоши б?р топ п?к?рлес адамдарымен Окинавада, содан кей?н Жапонияда каратэн? танымал ете бастады. 1924 жылы Токиода?ы Кейо университет?нде ал?аш?ы ?леуметт?к каратэ клубын ашты.
Жауынгерл?к ?нер Окинавада?ы кланды? отбасылы? мектептерден шы?ып, б?к?л Жапонияны тез жаулап алды, б??ан университеттерде д?р?с о?ы?ан ж?не каратэд? ?йрену ?ш?н ?й?рмелер ?йымдастыр?ан Фунакосид?? белсенд? ?ызмет? ы?пал етт?. 1936 жылы Фунакоши Сотокан (≪?ара?ай мен тол?ын ?й?≫) деп аталатын мектеп ашты, онда ол мектепт?? атымен атал?ан стильд? о?ыта бастады. Уа?ыт ?те келе сотокан стил? каратэн?? классикалы? стил?не айналды. Ол т?мен позициялармен, ?ыс?а ж?не ?тк?р со??ылармен сипатталады, б?ра? к?шт?лерге ?ара?анда жылдамыра? ж?не д?л?рек. Жамбасты? ?оз?алысы - барлы? ?д?стерд? д?рыс орындауды? к?лт?. ?ор?аныс ?оз?алысы ?арсы барлаумен ?атар ж?ред?.
20 ?асырды? басында Окинава мен Окинавада ?алыптас?ан ?те ?иын экономикалы? жа?дай ж?мыс ?здеу ?ш?н жапонды? нег?зг? аралдар?а жаппай к?шт?. Олармен б?рге каратэ де жетт?. Алайда, 1920 жылдары Окинава шебер? Мотобу Чоки батысты? боксшыны к?пш?л?к алдында жекпе-жекте же??п, Kingu журналы б?л туралы т?рл?-т?ст? репортаж жарияла?ан?а дей?н жапонды?тар каратэге онша м?н бермеген. Б?ра?, Окинава диалект?с? классикалы? жапон т?л?нен м?лдем ?згеше бол?анды?тан, жапонды?тар классикалы? жапон т?л?нде саба? бере алатындар?а бару?а дайын болды ж?не б?лар нег?з?нен модернизациялан?ан ба?дарлама бойынша каратэмен айналыс?ан Окинава мектептер?н?? адамдары болды. Осылайша, Жапонияда каратэ нег?з?нен ≪дене шыны?тыру≫ н?с?асында тарала бастады; 1920-1940 жылдарда?ы Окинава шеберлер?н?? Жапонияда?ы каратэ ≪д?ст?рл?≫ Окинава н?с?асымен салыстыр?анда ?атты б?рмалан?аны туралы к?птеген м?л?мдемелер бар.
1945 жылы Жапонияны? ?скери же??л?с?нен кей?н американды? оккупациялы? бил?к ?ытайлы? гимнастиканы? б?р т?р? болып саналатын каратэден бас?а барлы? жапонды? жекпе-жек ?нер?не тыйым салды. 1948 жылы Фунакоси бас?аратын жапонды? каратэ ?ауымдасты?ы (JKA) ??рылып, жекпе-жек ?нер?н?? осы т?р?н?? жетекш? мамандарын б?р?кт?рд?. Осы кезден бастап каратэ ?з?н-?з? ?ор?ау ж?йес? рет?нде де, спорт т?р? рет?нде де дами бастады.
Уа?ыт ?те келе каратэ б?к?л ?лемде танымал бола бастады, онда спортты? ж?не д?ст?рл? ба?ыттар?а б?лу ай?ыныра? болды. Б?л?ну Шото?анды да айналып ?тпед?. Каратэ дамуыны? спортты? ба?ытын ?олдаушылар 1957 жылы Жапония каратэ ?ауымдасты?ын ??рды. Сол жылы каратэден б?р?нш? б?к?л Жапония чемпионаты ?тт?. 1963 жылы Чикагода бейресми контакт-каратэден ?лем чемпионаты ?тт?.
Каратэн?? ?рб?р нег?зг? стил?нде б?р елде ж?мыс ?стейт?н ?лтты? федерацияларды б?р?кт?рет?н ?з?н?? халы?аралы? федерациясы (кейде Киокушинкай сия?ты б?рнеше халы?аралы? федерациялар) бар. ?детте, ?р федерацияда спортты? жекпе-жектерд? ?тк?зуд?? ?з талаптары, д?режелер?, белбеулер?, ережелер? бар.
1957 жылы Б?к?л жапонды? каратэ-до федерациясы, 1959 жылы Еуропалы? каратэ ода?ы, 1970 жылы Д?ниеж?з?л?к б?р?ккен каратэ ?йымы ??рылды. 1990 жылы б?р?атар ?йымдар Халы?аралы? Олимпиада комитет?нде каратэ м?ддес?н ?ор?айтын Д?ниеж?з?л?к каратэ федерациясына б?р?кт?р?лд?. ?аз?рг? уа?ытта д?ние ж?з?нде 20 миллионнан астам адам каратэмен айналысады
[2]
. ?лем чемпионаттары 1970 жылдан, Еуропа чемпионаттары 1971 жылдан бер? ?тк?з?л?п келед?.
Каратэ б?рыннан Олимпиада ойындарыны? ба?дарламасына енг?зуге ?м?ткер спорт т?рлер?н?? б?р? болды. Олимпиадалы? спорт т?р? м?ртебес?не жету жолында?ы кедерг?лерд?? б?р? спортшыларды? жара?ат алу де?гей?н?? жо?арылы?ы болды[12]. Сонымен ?атар, Олимпиада ба?дарламасына енг?зуге олимпиадалы? спорт т?р?не айналу ?ш?н ?ажетт? спорт т?рлер?н б?р?кт?руге ?мтылмайтын каратэн?? к?птеген стильдер? мен федерацияларыны? болуы кедерг? келт?рд?. 2020 жылы каратэ т?рт спорт т?р?мен ?атар олимпиадалы? спорт т?р?не айналды. Алайда, содан кей?н каратэ ?айтадан олимпиадалы? п?ндерден алынып тасталды: ол 2024 жылы Парижде ?тет?н Олимпиада ба?дарламасына к?рмед?.
Теннис турнирлер? ?детте ерлер мен ?йелдерге б?л?нед?. ?рб?р турнирге алдын ала белг?ленген ойыншылар саны ?атыса алады. Е? жи? кездесет?н жарыстар ерлер мен ?йелдер ?ш?н жекелей, ерлер мен ?йелдерге арнал?ан ж?пты? (б?р жыныста?ы ек? ойыншыдан т?ратын командалар), аралас ж?пты? (ек? жыныста?ы ойыншыларды? командалары). Турнирлер к?б?несе белг?л? б?р жас топтары ?ш?н ?тк?з?лед?: балалар, жас?сп?р?мдер, ардагерлер турнирлер?. М?гедектерге де турнирлер ?йымдастырылады.
Е? ?лкен ж?не е? ?к?лд? турнирлер ерлер ?ш?н ATP туры ж?не ?йелдер ?ш?н WTA туры аясында ?тк?з?лед?. Турнир же??мпаздары мен ?атысушыларына а?шалай сыйлы?тар, сондай-а? ерлер (ATP рейтинг?) ж?не ?йелдер (WTA рейтинг?) ?ш?н ?лемд?к рейтингтерд? ??ру?а пайдаланылатын ?пайлар бер?лед?.
Е? беделд? турнирлер - ≪?лкен дулы?а≫ турнирлер?, олар Австралияны? ашы? чемпионаты, француз ашы? чемпионаты, Уимблдон ж?не А?Ш ашы? чемпионаттары. Одан кей?н ?атысу ?ш?н м?ндетт? Masters 1000 сериясы турнирлер? ?тед?. Сондай-а?, к?с?п?ой турнирлерд?? рейтинг? 500 ж?не 250. Жеке санат - жыл ?орытындысы бойынша ек? категория бойынша Топ-8 рейтинг? ?ш?н со??ы турнирлер Мастерлерден жо?ары болып саналады.
Турнирлерге сонымен ?атар ерлер арасында?ы Дэвис кубогы, ?йелдер федерациясыны? кубогы ж?не аралас Хопман кубогы к?ред?. Б?л турнирлер Халы?аралы? теннис федерациясыны? (ITF) ?олдауымен ?тед?. 2020 жылдан бастап к?нт?збеде австралиялы? ерлер командалары арасында ATP Cup турнир? бар.
Ресейде ерлер мен ?йелдер арасында?ы ек? турнир ?тед? ? ?азан айында М?скеуде ерлер мен ?йелдер арасында б?р уа?ытта ?тет?н Кремль кубогы; Petersburg Open - WTA а?панда, ATP ?ырк?йекте. Ресейл?к теннис турнирлер? ≪Russian Tennis Tour≫ NP ар?ылы реттелед?.