ирэкуой, ирокуа
Ирокез
Б?к?л халы?ты? саны
403 000
Е? к?п тарал?ан айма?тар
А?Ш	353 000
Канада	49 700
Т?лдер?
ирокез т?л? , а?ылшын т?л?
Д?н?
христианды? , таби?и к?штерге сен?м

Ирокездер ( ирэкуой , ирокуа ) ? 1) А?Ш пен Канадада?ы ?нд?с халы?тарыны? тобы. А?Ш-та?ы саны 353,8 мы? адам. (оны? ?ш?нде 302,6 мы? чероктер, 2000, сана?), Канадада 49,7 мы? адам. (2005, халы? сана?ы).

2) А?Ш-та?ы (се­не­ка, онон­да­га, кай­у­га, онида, тус­ка­ро­ра, могауктарды? б?р б?л?г?) ж?не Канаданы? о?т?ст?к-шы?ысында?ы (Онтариода?ы Сикс-Ней­шенс резерваты) ирокезд?к халы?тар тобы. А?Ш-та?ы саны 48,8 мы? адам. (2000, сана?), Канадада 49,7 мы? адам. (2005, халы? сана?ы). ^[1]

Олар ирокез т?лдер?нде с?йлейд?. А?ылшын т?л? де ке??нен тарал?ан. ^[2]

Ирокездерд?? к?пш?л?г? христиандар , ал шын м?н?нде таби?ат к?ш?не табынатын синкретикалы? топ?а жатады. Олар жанды ж?не жансыз заттарды? барлы?ында рухтар болады деп сенген, сонды?тан таби?атты ??рметтеп, табын?ан. Ирокездер ?руа?тармен т?лдес?п, олардан к?мек с?рау ?ш?н би, ?н ж?не ж?мба?, ?рт?рл? р?с?мдер мен ??рыптарды орындады. ^[3]

Ирокез халы?тары А?Ш-ты? ?аз?рг? Нью-Йорк штатында?ы ж?не оны? айналасында?ы ??нарлы жерд?? к?п б?л?г?н, сондай-а? Канаданы? Квебек провинциясынан солт?ст?кке ?арай ?аз?рг? Монреаль?а дей?н ба?ылайтын ?уатты байыр?ы державалар болды. Еуропалы? державалар Солт?ст?к Америкада?ы отаршылды? д?у?рде ирокездермен ке? сауда ?арым-?атынастары болды, ал ирокездер британды?тармен аума?ты? б?т?м орнатты. Алайда, британды?тар американды? т?уелс?зд?к со?ысында же??л?ске ?шыра?ан кезде, Америка ??рама Штаттары ирокез конфедерациясы са?тау?а кел?скен аума?ты? к?п б?л?г?нен бас тартып, оны отаршылды? ?оныстандыру?а ашты. Д?л осы уа?ытта, 18 ?асырды? ая?ында, ирокез конфедерациясы саяси консолидация рет?нде ыдырай бастады. Американды? революциялы? со?ыс кез?нде ирокездер британды?тармен ода?тас бол?анды?тан, олар жа?адан ??рыл?ан Америка ??рама Штаттарыны? д?шпанды?ына тап болды ж?не к?птеген ирокездер Нью-Йорктен солт?ст?кке Британды? Канада?а к?шт?. 18 ?асырды? ая?ында А?Ш ?скерлер? ода?ты тал?андап, оны? жер?н б?л?ске салды. Ирокездер А?Ш пен Канаданы? ш?лейт жерлер?не ?уылды. ^{[4] [5]}

Америка жа?алауында ал?аш?ы еуропалы?тар пайда бол?ан?а дей?н к?п уа?ыт б?рын, ирокездер к?рш? тайпалармен ?ол?нермен ж?не саудамен айналыс?ан. Еуропалы?тар келгеннен кей?н олармен белсенд? сауда жасай бастады, е? ??нды тауар голландиялы?тар шекс?з м?лшерде сатып алатын ??ндыз тер?с? болды. ?аз?рг? ирокездер ег?нш?л?кпен (ж?гер?, б?рша? ж?не ас?аба? ?с?румен) айналысты. Б?разы жалдамалы ж?мыспен айналысады, ?алалар?а (Нью-Йорк пен Чикагода?ы ?р? ?ауымдасты?тар?а) ?оныс аударды. ?ш?нара ассимиляциямен ?атар д?ст?рл? ?ол?нер (был?арыдан жасал?ан б?йымдар мен монша?тар жасау, шар ракеткасы) са?тал?ан. ^{[6] [7]}

Ирокездерд?? ?леуметт?к ?йымы аналы? - рулы? ??рылысты? класскиалы? ?лг?с? болып табылады. Он бес руды? ?р?айсысыны? рулы? ??рылымда?ы на?ты м?ндеттер? мен р?лдер? болды. Туыс?ан ?йелдер тобы (овачира деп аталады) ирокездерд?? нег?зг? ?о?амды? б?рл?г?н ??рады. Ер адамдар ?й шаруашылы?ын бас?аруда ?лкен дауыс беру ???ы?ына ие болмады, ирокезд?к ?йел к?йеу?мен ?йден оны? заттарын алып тастау ар?ылы ажыраса алады. Овачирдег? жетекш? р?л ег?нш?л?к пен ?йелдерд?? б?рлескен ж?мысын бас?аратын, дауларды шешет?н ж?не топ пен тайпалы? ке?естерде ж?не Лига ке?ес?нде топ атынан ?к?лд?к етет?н еркектерд? та?айындайтын е? ?арт ?йелге тиес?л? болды.

Ирокездер ?ш мы??а дей?н т?р?ыны бар ?оршал?ан ауылдарда т?рды. Ауыл т?р?ындары ?зынды?ы 18 м б?шке п?ш?нд? т?бес? бар, ?а??асы б?рене т?кб?рышты ?зын ?йлерде т?рды. ?зын ?йлерд?? ?р?айсысында ?йелдер туысты? жел?с? ар?ылы б?р-б?р?мен туыс?ан ?йелдер тобы, оларды? к?йеулер? мен балалары орналасты. ^[8]

Ирокез ки?мдер? б??ы тер?с?нен ж?не иленген был?арыдан жасал?ан. ?алы? материал ?згермел? климатты? суы? ауа райында жылуды ?амтамасыз етт?. Ая?тарында олар мокасин деп аталатын ая? ки?м киген. Еуропалы?тармен байланыста бол?аннан кей?н ки?м батыс еуропалы? ки?мге с?л ?згере бастады. Оны ?нд?с тайпаларымен айырбас жаса?ан к?пестер мен саудагерлер ?келд?.

Ирокездер жа?сы биш?лер бол?ан. Салтанатты шаралар мен билерге к?п адам жиналды. Музыкалы? ыр?а? ?ш?н ?рт?рл? аспаптар пайдаланылды. Олар сылдырма?, тая?, ыс?ыр?ыштар ж?не барабандар болды. Оларды? барлы?ы жануарларды? ?абы?ынан, т?я?ы мен ?ауырсынынан, сондай-а? ?рт?рл? ?с?мд?к жем?стер?нен жасал?ан. ^[9]