Жем?с ( лат. fructus ) ? жабы? т??ымды ?с?мд?ктер ?н?м?. Жем?с ?ры?тан?ан аналы?тан дамиды, б?ра? к?птеген ?с?мд?ктерде бас?а б?л?ктер?нен де (г?л к?нд?г?, г?л сер?г?, т.б.) дамиды. Аналы?тан дамы?ан жем?ст? на?ыз жем?с , ал бас?а б?л?ктер?нен дамы?ан жем?ст? жал?ан жем?с деп атайды. Жем?с т??ымнан ж?не жем?с?аптан т?рады. Жем?с?апты? ?ш?нде б?р немесе б?рнеше т??ым болады, партеногенезд?к жолмен дамы?ан жем?с т??ымсыз болады. ?с?мд?к т?р?не байланысты жем?ст?? п?ш?н?, к?лем?, т?с? ?рт?рл? болады.

Жем?с ??р?а? жем?с ж?не шырынды ж?мса? жем?с деп б?л?нед?. ??р?а? жем?стерд?? ?абы?ы ?атты, с?ректенген, ??р?а? (кебу) болады.

1. Б?рша??ап ? б?р ?ялы, т??ым саны б?реу немесе б?рнешеу болатын ??р?а? жем?с. Т??ымдары жем?с жа?тауыны? жиег?не бекид?. П?скенде ек? жа?ында?ы ж?ктер? (т?г?стер?) ?зд?г?нен ?а?ырап ашылып, т??ымдары сырт?а шашылады (асб?рша?, беде).

2. Б?рша??ын ? ?ос ?ялы, ?ш?нде ?зынша тартыл?ан ж??а жар?а?ты пердес? бар. Т??ымдары пердеге бек?нед?. П?скенде жем?ст?? ?ос жа?тауы т?менг? жа?ынан бастап ?а?ырайды. Жем?ст?? б?л т?р? ?ыры??абат, шомыр, шал?ан да болады. ?са?тау т?р? б?рша??ынша деп аталады.

3. ?ауаша? ? б?р ?ш, бес ж?не к?п ?ялы, к?п т??ымды. Т?р?не ?арай ?а?ырау жолы да т?рл?ше. Мысалы, ме?дуанада ?ауаша?ыны? ?а?па?шасы ашылады. Сасы? мендуана, с?тт?ген, шег?рг?лде, ?ыз?алда?та ж?ктер? шытынап, ?зынынан жарылып ?а?ырайды.

4. ?анатты жем?с ? жем?с сер?г?н?? б?раз б?л?г? ж??арып, ?анат?а айнал?ан. Жел ар?ылы таралады (?йе?к?, шег?рш?н, ?айы?, ша?ан ж?не т. б.).

5. Д?нек ? б?р т??ымды жем?с. Т??ымы жем?с сер?г?мен т?тасып б?р?г?п кеткен. Бидай, ж?гер?, арпа, тары, к?р?ш жем?стер? д?нек деп аталады.

6. Т??ымша ? д?нектен айырмашылы?ы жем?с сер?г? т??ымымен б?р?кпеген. К?б?нде ?лпек айдаршасы болады (ба?ба?, к?нба?ыс, ?алуен, ?гейш?п, тауса?ыз, кек?ре).

7. Жа??а? жем?ст?? жем?с сер?г? а?аштанып ?атайып кетед?. Т??ымдары жем?с сер?г?мен б?р?кпей бос жатады (емен жа??а?ы, жа??а?ша ж?не т. б.).

8. Жина?тал?ан жем?стер. Жина?тал?ан жем?стер (сборные плоды) б?р-б?р?мен б?р?кпеген к?рдел? к?п аналы?тардан т?з?лген. ??лпынай (клубника), итм?рын жем?стер? шырынды болып к?р?нген?мен ??р?а?, к?п жа??а?шалы жина?тал?ан жем?ске жатады. Жа??а?шалары шырынды г?лтабаныны? (г?лт??ыры) ?ш?нде жеке-жеке орналасады.

Та??урай мен б?лд?рген (ежевика) жем?стер? к?п с?йект? жина?тал?ан жем?стерге жатады (сборная костянка). К?п с?йектер? шырынды г?лтабаныны? ?ш?нде жина?тал?ан. Сонымен, ??лпынай, итм?рын жем?стер? к?пжа??а?шалы, та??урай, б?лд?рген жем?стер? к?п с?йект? жина?тал?ан жем?стерге жатады. С?б?з, балдыр?ан, аск?к, жалбыз ?с?мд?ктер?н?? жем?стер? б?лшект? жа??а?ша жем?с дел?нед?.

Ананас, т?т, ?нж?р жем?стер? б?р?ккен жем?с (соплодия), себеб? олар г?лшо?ырдан т?з?лед?.

Шырынды жем?стер шырыны мол, ж?мса? болады. Олар жидек, жидек т?р?зд?, с?йект? шырынды деп б?л?нед?.

• Жидек жем?ст?? сырт?ы ?абы?ы ж??а, ж?мса?, ?ш?нде т??ымдары к?п шырынды. Мысалы: ?ызана?, ?арлы?ан, ал?а, ж?з?м, ?ара?ат, картоп, баклажан жем?стер?.
• Жидек т?р?зд? жем?стер ? к?п ?ялы, к?п т??ымды. Жем?ст?? сырт?ы ?абатында эфир майы к?п, сары, ?ыз?ылт ? сары т?ст?. Орта??ы ?абаты ма?та т?р?зд? борпылда?, кебу, а? т?ст?. Сырт?ы ?абаты мен орта??ы ?абаты б?р?г?п жем?с ?абы?ын т?зед?. ?шк? ?абаты етт?, ?алы?, шырын?а толы. М?ндай жем?ст?лерге ? апельсин, мандарин, лимон жатады, ?з?нше гесперидий (померанец) тобына жат?ызады. Ас?аба?тар т??ымдасына жататын ?с?мд?ктерд?? жем?стер? жидек т?р?зд? дел?нгенмен, ?з алдына ас?аба?ты жем?стер деп аталады. Олар?а: ?ияр, ?арбыз, ?ауын, ас?аба? жатады. Алма жем?с?н?? т?з?лу?не жатыннан бас?а г?лтабаны, тоста?анша мен к?лтен?? т?б?, аталы?ты? т?менг? б?л?г? ?атысады. Алма 5 ?ялы жатыннан дамитынды?тан жем?с?н?? ?шк? б?л?г? ?атты болады, ?р ?ясында 2-ден т??ым орналасады. Сырт?ы ?абаты шырынды. Сонды?тан алма ?з?нше ≪алма жем?с≫ деп аталады. Алма жем?ске: алма, алм?рт, беже ж?не т.б. жатады.
• С?йект? шырынды жем?стерд?? сырт?ы ?абаты ж??а, орта??ы ?абаты ?алы? етт? ? шырынды, ?шк? ?абаты ? ?атты с?йектенген. Б?р т??ымды жем?стерге шие, алхоры, ?р?к, шабдалы ж?не т.б. жатады. С?йект? жем?стерд?? ??р?а? т?р? де кездесед?, мысалы, бадам, грек жа??а?ы, кокос пальмасы ж?не т.б.

??р?а? жем?ст?? к?п т??ымды ?а?ырап ашылатын (б?рша?, б?рша??ын, т.б.) ж?не б?р т??ымды, ?а?ырап ашылмайтын ( жа??а? , жа??а?ша , т??ымша , д?нек) т?р? бар. Шырынды жем?ст? к?п т??ымды ( жидек , ас?аба? , алма, т.б.) ж?не б?р т??ымды (с?йект? жем?с) деп б?лед?. Жем?с?апты? сырт?ы ?абаты (экзокарпий) жылтыр (шие, алма), балауызды (ж?з?м, алхоры, шомыр), т?кт? (шабдалы), ж?мса? ( ?р?к ), ?ыртысты (т?шала), ?алы? (лимон, апельсин), ?атты (жа??а?) болады. Шырынды жем?стерде экзокарпий ?абатынан кей?н ?ант, май жиналатын ж?мса? мезокарпий (?р?к, шие, т.б.) ?абаты т?з?лед?. Жем?ст?? е? ?шк? ?абаты (эндокарпий) кейб?р ?с?мд?ктерде ?атайып, с?йектен?п кетед? (алхоры, т.б.), кейб?реу?нде ж?мса? шырынды (лимон, апельсин) немесе ?лпекке (б?рша? т??ымдасы) айналады. Экзокарпий мен мезокарпий жасушаларында хлорофилл бол?анды?тан, п?с?п-жет?лу кез?нде жем?ст?? жасуша шырынында антоциан пигмент?н?? к?бею?не ж?не хлоропласты? хромоплас?а айналуына байланысты т?с? ?згеред?. Б?р г?лдег? б?рнеше аналы?тан ( та??урай , ?ара б?лд?рген , т.б.) пайда бол?ан жем?ст? к?рдел? жем?с деп атайды. Б?л жа?дайда к?рдел? жем?с т?зет?н ?р жем?с аналы?тан дамиды. Г?л шо?ырында?ы жеке г?лден дамы?ан жем?стерд? шо? жем?стер (мысалы, ж?з?м ) дейд?. ?с?мд?ктерд?? п?скен жем?стер? мен т??ымы жел ( анемохория ), су ( гидрохория ), жануарлар ( зоохория ) ж?не адам ( антропохория ) ар?ылы таралады. ??рамында а?уыз , май , к?м?рсу витаминдер? к?п бол?анды?тан жем?с та?ам?а, мал азы?ына, т.б. пайдаланылады. К?птеген жем?стен д?р?, бояу алынады. Улы ж?не арам ш?птерд?? жем?стер? зиянды болады. ^{[1] [2]}

Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет.

?с?мд?ктер морфологиясы ж?не анатомиясы Вегетативт?к м?шелер Тамыр ? Каудекс ? Пневматофорлар ? ?ркен ? Саба? ? Тамыр саба? ? Т?йнек ? Пиязшы? ? Цефалий ? Б?рш?к ? Д?? ? Б?та? ? ?алемше ? Жапыра? ? Б?бежапыра? ? Ризоидтар ? Таллом Генеративт?к м?шелер Г?л ? Г?лшана? ? Г?л тоста?аншасы ж?не к?лте ? Андроцей ж?не гинецей ? Тоза? ? Т??ым ? Жем?с ? Гаметофит ? Гаметангий ? Антеридий ? Архегоний ? Спорангий ? Стробил Бетк? ??рылымдар ?с?мд?к кутикуласы ? Эпикутикулалы? балауыз ? Ш?рне ? Тыныс са?ылаулары ? Трихомалар ?с?мд?к ?лпалары Т?зуш? ?лпа Т?бе меристемасы ? Б?й?р меристемасы ? ?ыстырма меристема ? Дерматоген ? Калиптроген ? Камбий ? Феллоген ? Каллус Жабын ?лпа Эпидерма ? Перидерма ? Экзодерма ж?не эндодерма ? ?ыртыс ? Протодерма ж?не ризодерма ? Веламен ?тк?зг?ш ?лпа Ксилема ? Флоэма Т?рек ?лпа Склеренхима ? Колленхима ? Склереидалар ? Идиобластар Нег?зг? ?лпа Паренхима ? Хлоренхима ? Аэренхима ? Идиобластар ?с?мд?к жасушасы Органоидтар Жасуша ?абыр?асы ? Вакуоль ? Фрагмопласт ? Танносома Пластидтер Лейкопласттар (Протеинопласттар ? Элайопласттар ? Амилопласттар) ? Хромопласттар ? Хлоропласттар ? Этиопласттар ? Геронтопласттар ? Плазмодесмалар Габитус Жасты? т?р?здес ?с?мд?ктер ? Дегелект? ?с?мд?ктер ? Б?талар ( Б?ташы?тар ? Жартылай б?талар ) ? Суккуленттер ? А?аштар ? Шырмал?ыш ?с?мд?ктер ? Ш?птер Уикисанат:Морфология ? Уикисанат:Анатомия ? Галерея