Дионист?к рух ж?не Аполлонды? рух ? Нем?с ойшылы Фридрих Ницше ?олдан?ан ма?ызды философиялы? ??ым есептелед?. Шарап ??дайы Дионист?к рух ж?не К?н ??дайы Аполлонды? рух - ?деби философиялы? м?ндег?, астарлы ма?ынада?ы ??ым, белг?л? б?р ойды айту ?ш?н та?дап алын?ан ??сату, ек?ге б?лу амалы. Батыс ойшылдары Плутарх ^[1] , Нцише, Томас Ман сек?лд? к?с?лер к?не грек мифологиясында?ы осы б?луге нег?здел?п ?з идеяларын ж?йелеп к?рсеткен. ??г?ме Дионист?к рух ж?не Аполлонды? рух туралы болып отыр.

Б?л ??ымдар ж?не ??ым астарында?ы теория нем?с ойшылы Ф.Ницшен?? "Трагедияны? тууы" к?табы ар?ылы ?лемге белг?л? болды, б?ра? ол ал?ашында Пруссия а?ыны Фридрих Holderlin ?сын?ан Дионис (Бахус) туралы п?к?рлерге нег?зделген. ^[2]

Б?л ??ымдар ек? т?рл? ?зара ??самайтын ??дайларды? атымен атал?ан. Б?р? К?н ??дайы Аполлон , ек?нш?с? Шарап ??дайы Дионис . Олар екеу? де Зевст?? ?лдары. Аполлон поэзия?а , с?лулы??а, жар?ынды??а, т?зу т?рт?пт?л?кке ?к?лд?к етсе, Дионис ?м?рше?д?к к?ш?не, шаттану?а, трагедия?а, масты??а, шабыт?а, шы?армашылы??а ?к?лд?к етед?. Атал?ан ойшылдар б?л екеу?н?? ?асиет?ндег? ??сама?ан ерекшел?кт? алып шы?ып, оларды ек? т?рл? ?зара жау ?м?р т?с?л?не телид?. Шынтуайтында ол екеу? Грек мифологиясында ?зара жау, ?арама-?арсы ??дайлар емес.

К?н ??дайы Аполлон с?лу сырт?ы келбетке ие, "б?з К?н ??дайыны? атында с?лулы?ты? шекс?з сырт?ы жорамалын елестетт?к" (≪ Трагедияны? тууы≫ 25б.). Ол с?лулы?ты? симметриялы , гармониялы ?лг?с?, ол анализ , ол талдау жасау. Ол а?ыл мен этика . Нег?з?нен К?н ??дайы классикалы? м?дениетт? к?рсетед? ж?не Бейнелеу ?нер?нде к?п кездесед?. ^[3]

Ал, Шарап ??дайы туралы м?нда?ы сипаттаулар ежелг? грекияны? шарап ??дайы Диониске (Бахус) тасатты? беру?нен шы??ан. Шарап ??дайына бер?лет?н тасатты?та адамдар т?рл? этикалы? шектемелерд? б?зып, н?пс?-?алауды ерк?н ж?бер?п, барлы? ?м?р б??ауларын шеш?п, таби?илы??а ?айтатын, ерк?нше сайран салатын бол?ан. Б?л б?р азап пен шатты? ?зара астас?ан мереке бол?анды?тан, онда бейа?ылды (иррационалды) ма?ына ?ою бол?ан. "Шарап ??дайыны? шал?ытуында адамдар к?ндел?к ?м?рд?? шекарасы мен ережес?н б?зып ?ткен. Онда б?лдырлы? (мас есе?г?реу) еселенген, с?йт?п жеке адамны? б?к?л ?ткен ?ай?ысы мен тарт?ан забы соны? ?ш?нде к?м?л?п ?алатын бол?ан". (≪ Трагедияны? тууы≫ 7б.) Ол б?р т?рл? аласат?ан, буыр?ан?ан шабытты рахат сез?м?н ту?ызады, адамдар арасында?ы шектеме шег? б?зылады, к?рермен мен о?и?а б?рт?тастанады. Шарап ??дайы романтизмд?к м?дениетт? к?рсетед?, ?с?ресе музыка мен сахналы? ?ойылымдарда к?р?н?с табады. ^[4]

Ф.Ницше грек трагедиясында Эсхил мен Софокл б?рдей К?н ??дайы Аполлонды (актерл?к с?йлеулер) ж?не Шарап ??дайы Дионист? (хор айту) рухын к?рсете б?лд? деп есептейд?. Б?ра? Еврипид Шарап ??дайыны? рухынан бас тартып, тек К?н ??дайы рухын к?рсетумен бол?анды?тан Грек трагедия ?нер? кер? кетт?.

Фридрих Ницшен?? кей?нг? кездег? эстетикасында Шарап ??дайы да, К?н ??дайы да масты? к?йде, "екеу? де мас т?рлер" (≪ М?с?нн?? к?ле?кес?≫ , Ⅸ?10). Ол сондай-а? Шарап ??дайы тек эстетикалы? ма?ынада ?ана емес, адам ?м?р?н?? т?рл? трагедиясына ?арсы к?реске сеп бол?ан нег?зг? к?ш есептелед?: "Т?пт? т?рш?л?кт?? ?ажабы мен азабын б?рдей мойындап, т?рш?л?к ерк? ?з бойында?ы таусылмайтын шатты? б?ла?ынан ?уат алып ? м?не сол аталмыш Шарап ??дайы рухы, м?не сол трагедия а?ыныны? психологиясына ?тет?н к?п?р." (≪ М?с?нн?? к?ле?кес?≫ Ⅹ?5)