Гипс
[1]
(
грекше gypsos ? бор, ок
)
- минерал
? ?з ??рамына ек? су молекуласын к?р?кт?рет?н кальций сульфаты;
- нег?з?нен гипс минералынан т?ратын т?нба (ш?г?нд?) тау жынысы;
- ?аныш ? сульфаттар класыны?
минералы
. Химиялы? формуласы CaSO
4
? H
2
O. Моноклинд?к сингонияда кристалданады.
[2]
Гипст?? жеке кристалдары ?ала?ша, ба?ан,
призма
п?ш?нд?, ал
минерал
агрегаттары
?са? т?й?рш?к (
алебастр
) немесе талшы? (
селенит
) масса т?р?нде кездесед?. Гипс а?, м?лд?р кейде ?оспаларына байланысты т?рл? т?ст?, шыныша жылтыр; ?аттылы?ы 1,5, менш?кт? салма?ы 2,3 г/см
3
, бал?у температурасы 32 ? 41°С. ??р?ап келе жат?ан т?зды
к?л
мен
те??здерде
ш?гед?, бас?а сульфаттармен б?рге м?най ж?не
к?к?рт
кендер?нде т?з?лед?, ш?г?нд?лер арасында ангидритт?? гидратталуынан т?з кендер?н?? б?зылу-тозу ?абаттарында су?а ер?мейт?н ?г?нд? т?р?нде шо?ырланады. Гипс ??рылыста, хирургияда, металлургияда,
?а?аз
, бояу,
цемент
?нерк?с?б?нде, м?с?н ?нер?нде, оптикада ж?не ауыл шаруашылы?ында (ты?айт?ыш) ?олданылады. Гипст?? ?р? кен орындары О?т?ст?к ?аза?стан,
Шы?ыс ?аза?стан
,
Жамбыл
ж?не
Алматы
(?лкен Б??ыты, К?ш? Б??ыты) облыстарында бар.
[3]
Кристалды? сырт бейнес? к?б?несе таблетка формалас ж??а келед?, кейде призма т?р?нде болады. Гипст?? ≪?арлы?аш ??йры?≫ деген ?оспа?тары жи? кездесед?. Гипст?? жеке кристалы мен ?оспа?ы . Агрегаттары ?уыстар ?ш?нде топталып ?скен друзалар ??райды. Сонымен ?атар оныц майда кристалды тыгыз т?рлер? болады (
алебастр
). Тасты? жары?тарында шаншылып салаланып ?скен
талшы? ты гипстер де болады. Талшы?ты гипс к?б?несе ж?бекше
??лпыр?ан ?дем? келед?.
- т?зды к?лдерд?ц ш?г?нд?лер?нде;
- ангидритт?д гидратация ??былысында жыныстарда?ы суды? ?сер?нен;
- т?з ж?не сульфид кендер?н?? ?ст??г? ?г?лу зонасында ?алды? минерал рет?нде пайда болады;
- гипс гидратермалы? жел?лерде сирек кездесед?;
- ол вулканды айма?тарда, ?с?ресе бу мен газдар ат?ыла?ан ысты? арасан к?здер (фумаролалар) ма?ында кездесед?.
Гипс ете ба?алы ??рылыс материалы болып табылады. Ол т?рл? керкемд?к, скульптуралы? енд?р?сте ?олданылады.
Гипс
б?зд?? ел?м?зде
, Батыс Уралда,
Баш??ртстанда
,
Татарстанда
,
Архангельскта
, Вологодск облыстарында, Солт?ст?к
Кавказда
(
Дагестан
),
Т?р?кменстанда
,
Т?ж?кстанда
,
?збекстанда
, кездесед?. Гипс кен? шет елдерд?? к?б?с?нде бар.
- ↑
Балалар энциклопедиясы, III-том
- ↑
М?най ж?не газ геологиясы танымды? ж?не к?с?пт?к-технологиялы? терминдер?н?? т?с?нд?рме с?зд?г?. Аны?тамалы? басылым. ? Алматы: 2003 жыл.
ISBN 9965-472-27-0
- ↑
?аза? т?л? терминдер?н?? салалы? ?ылыми т?с?нд?рме с?зд?г?: Геология? Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.?SВN 5-7667-8188-1 ?SВN 9965-16-512-2