Газ ^[1] ( фр. gas , гр. chaos ? бей-берекет) ? затты? атомдары мен молекулалары б?р-б?р?мен ?лс?з байланыс?анды?тан, кез келген ба?ытта ерк?н ?оз?алатын ж?не ?з?не бер?лген к?лемге толы? жайылып орналасатын агрегатты? к?й ?. ≪Газ≫ атауын ?ылыми ?олданыс?а 17 ?асырды? басында голланд ?алымы Ян Баптист ван Гельмонт енг?зген. Газ молекулаларыны? со?ты?ысу уа?ыты оларды? ерк?н жол?а кетет?н уа?ытынан ?лде?айда аз болады. Химиялы? элементтерд?? ?те к?ш? б?лшекке б?л?н?п, бейтарап ?шуы. Нег?зг? т?рмыста?ы газдар пропан, бутан, неон ж?не та?ыда бас?а Газ ?атты дене мен с?йы?ты? т?р?зд? ерк?н бет т?збейд? ж?не ол бер?лген к?лемд? толы? толтырып т?рады. Газ т?р?зд? к?й ? заттарды? (ж?лдызаралы? заттар, т?манды?тар, ж?лдыздар, планеталарды? атмосферасы, та?ыда бас?а) ?аламда?ы е? к?п тарал?ан к?й?. Химиялы? ?асиеттер? бойынша газдар ж?не оларды? ?оспалары (активт?л?г? аз инертт? газдар мен ?опарыл?ыш газдар ?оспасына дей?н) сан алуан болып келед?. Газ?а атомдар мен молекулалардан т?ратын ж?йе ?ана емес, кейде бас?а б?лшектерден ? фотондардан, электрондардан, броунды? б?лшектерден, сондай-а? плазмадан т?ратын ж?йелер де жат?ызылады.

На?ты (реал) газдар. Газды? ты?ызды?ы арт?ан сайын оны? ?асиеттер? идеал газ к?й?нен ауыт?и бастайды. Б?л жа?дайда со?ты?ысуларды? р?л? артып, молекулаларды? м?лшерлер? мен оларды? ?зара ?серлер?н ескермеуге болмай ?алады. М?ндай газды на?ты (реал) газ деп атайды.

Химиялы? заттарды? кейб?реулер? газ к?й?нде болады, мысалы, Н ₂ , O ₂ , N ₂ , Сl ₂ , т.б. Б?лардан бас?а к?рдел? заттар да газ к?й?нде бола алады: СO ₂ , SO ₂ , СН ₄ , HCl, H ₂ S, т.б. Газ к?й?ндег? заттар газ за?дарына ба?ынатыны белг?л?, оларды сендер физика курсынан б?лес??дер.

Газдарды? к?й?н сипаттайтын шамалар: ?ысым , к?лем , температура . Газдарды сипатта?анда к?б?несе ?ысым мен температураны т?ра?ты ет?п алып, к?лемн?? ?згер?стер?н ?арастырамыз, к?лемн?? ?згер?с? газдар ?ш?н де?гейлес болады, себеб? оларды? молекулааралы? ?ашы?ты?тары шамамен б?рдей.

Физика курсынан ты?ызды? деген?м?з газды? к?лем б?рл?г?н?? массасы екенд?г?н б?лес??дер:

${\displaystyle \rho ={\frac {m}{V}};}$ г/л б?дан ${\displaystyle \nu ={\frac {m}{M}}}$

Б?з осы?ан дей?н ?арастыр?ан газдарды? ты?ызды?тары бойынша оларды? 1 мол?н?? алатын к?лем?н есептей?к:

Газ	H 2	O 2	N 2	O 3	CO 2
${\displaystyle \rho }$, г/л	0,089	1,43	1,25	2,143	1,946
M, г/моль	2	32	28	48	44
m , г	2	32	28	48	44
N , молекула	6,02?10 23	6,02?10 23	6,02?10 23	6,02?10 23	6,02?10 23

Енд? осы газдарды? 1 мол?н?? к?лемдер?н тапса?:

${\displaystyle V(H_{2})={\frac {2}{0,089}}=22,47}$ л;

${\displaystyle V(O_{2})={\frac {32}{1,43}}=22,37}$ л;

${\displaystyle V(N_{2})={\frac {28}{1,25}}=22,4}$ л;

${\displaystyle V(O_{3})={\frac {48}{2,143}}=22,39}$ л;

${\displaystyle V(CO_{2})={\frac {44}{1,964}}=22,4}$ л;

${\displaystyle V_{m}=22,4}$ л/моль.

Осы есептеулерден к?р?н?п т?р?андай 1 моль газды? к?лем? шамамен б?рдей екен, оны? санды? м?н? 22,4 л. Мольд?к к?лем (V _m ) t ⁰ С = 0 ⁰ С, р = 1 атм = 101,3 кПа жа?дайында аны?тал?ан, б?л ?алыпты жа?дай (?.ж.) деп аталады (14-сурет).

${\displaystyle V_{m}={\frac {V}{\nu }}}$ => ${\displaystyle \nu ={\frac {V}{V_{m}}}}$; ендеше ${\displaystyle \nu ={\frac {m}{M}}={\frac {N}{N_{A}}}={\frac {V}{V_{m}}}}$

Б?рдей жа?дайда алын?ан газдарды? те? к?лемдер?нде молекула сандары б?рдей болады. Б?л - Авогадро за?ы. Ол 1811 жылы ашыл?ан.
Химияда ты?ызды?тан бас?а салыстырмалы ты?ызды? деген т?с?н?к те пайдаланылады.

Б?рдей жа?дайда те? к?лемде алын?ан ?аздарды? массаларыны? ?атынасын салыстырмалы ты?ызды? деп атайды.

${\displaystyle D={\frac {m(1)}{m(2)}}={\frac {M(1)}{M(2)}}}$

Б?р газды? ек?нш? газбен салыстыр?анда?ы ты?ызды?ы оларды? молярлы? массаларыны? ?атынасындай болады. Салыстырмалы ты?ызды? сутег? мен ауа бойынша бер?лед?.

Сонда

${\displaystyle D_{H_{2}}={\frac {M(x)}{M(H_{2})}}}$

${\displaystyle D_{aya}={\frac {M(x)}{aya}}}$

М(Н ₂ ) = 2 г/моль;

М(ауа) = 29 г/моль

М{х) = 2D(H ₂ ); М(х) = 29D(aya), м?нда?ы х - белг?с?з газды? мольд?к массасы.

?алыпты жа?дайда?ы газды? ты?ызды?ы мына формуламен аны?талады:

${\displaystyle \rho ={\frac {M}{V_{m}}}}$(г/л) ^[2]

1. ↑ Балалар энциклопедиясы, III-том
2. ↑ Химия: Жалпы б?л?м берет?н мектепт?? сыныбына арнал?ан о?улы?. Усманова М.Б., Са?ариянова ?.Н. ?Алматы: Атам?ра, 2009. - 216 бет. ISBN9965-34-887

Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет.

Затты? термодинамикалы? к?йлер? Термодинамикалы? фазалар Агрегатты? к?й ? Гиббс фаза ережес? ? Фазалы? диаграмма ? К?й те?деу? ?атты дене Кристалдар ( Монокристалл ? Поликристалл ? Кристаллит ) Мезофаза Аморфты ??рылыс ? С?йы? кристалдар ( Нематик ? Смектик ? Холестерик ? Ба?аналы фаза ? Мезоген ) ? Мембрана С?йы?ты? Идеал с?йы?ты? ? Метастабильд? ?алып ( Аса ?айна?ан с?йы?ты? ? Аса суытыл?ан с?йы?ты? ) ? Бал?ыма ? Шамадан тыс с?йы?ты? Газ Идеал газ ? На?ты газ ? Бу ( ?аны??ан ж?не ?аны?па?ан булар ) Плазма Электрмагнитт?к ? Кварк-глюонды? ? Глазма Аса т?мен температуралы Бозе конденсаты ? Фермионды конденсат ? Фотонды? молекула ? Квантты? газ ( Бозе газ ? Ферми газ ? Дегенерат газы ) ? Квантты? с?йы?ты? ( Бозе с?йы?ты? ? Ферми с?йы? ? Ас?ын а??ыш ?атты дене ) ? Ас?ын а??ышты? ? Ас?ын ?тк?зг?шт?к Фазалы? ауысулар Б?р?нш? тект? Бал?у / Кристалдану ( Бал?у температурасы ) ? Сублимация / Десублимация ? Иондану / Рекомбинация ? Конденсация / Булану ( ?айнау ? ?айнау температурасы ) ? Фазалы? ?ту температурасы ? Фазалы? ?туд?? жылуы ? ?шт?к н?кте ? Мартенситт?к т?рлену ? Эвтектика ? Азеотропты ?оспа Ек?нш? тект? Сегнетоэлектриктер / Антисегнетоэлектриктер ? Ферромагнетиктер / Парамагнетиктер / Антиферромагнетиктер ? Кюри н?ктес? ? Неель н?ктес? Квантты? Лямбда-н?кте Дисперст?к ж?йелер Гель ( Аэрогель ) ? Ер?т?нд? ? Коллоидтар ? Золь ? Аэрозоль ? Суспензия ? Эмульсия ?осымша ?алыпты шарттар ? Ферми?Дирак статистикасы ? Бозе?Эйнштейн статистикасы