Висайя
(
висайяндар
, ?з атауы ?
bisaya, kabisay-an
) ?
Филиппин
аралдарыны? хал?ы. Филиппины архипелагыны? орталы б?л?г?ндег? аралдарды мекендейд?. Нег?з?нен Висай аралдарында (Батыс, Орталы? ж?не Шы?ыс Висайя айма?тарында) т?рады. Жалпы саны 29 млн.(2000) адам шамасын ??райды.
[1]
Олар
бисая т?л?нде
ж?не б?рнеше т?лдерде с?йлейд?, Орталы? Филиппинд?к т?лдер тарма?ыны? б?л?г? рет?нде висая т?лдер? (Бисая) тобына б?р?кт?р?лген, Австронезия т?лдер? отбасыны? малайо-полинезия тобыны? Индонезиялы? к?ш? тобыны? солт?ст?к ?осал?ы тобына жатады. Сондай-а? та?ал ж?не
а?ылшын т?лдер?
де ке??нен тарал?ан.
[2]
Жазуы
латын ?л?пби?не
нег?зделген.
Висайялы?тарды? к?пш?л?г? католиктер.
Синкретизмде
ке? тара?ан,
с?ннитт?к м?сылмандар
мен
анимист?к нанымдарды?
?к?лдер? де кездесед?.
Висайя хал?ыны? атауын Шривиджайя мемлекет?н?? ес?м?мен байланыстырады. Б?л мемлекет ?м?р с?рген кезде Индонезия тайпаларыны? б?ршама б?л?г? Климантон аралынан ауып кел?п, ал?аш рет Висайя хал?ын ?алыптастыра бастады.
[3]
Испанды? д?у?рге дей?нг? кезе?де висайялы?тар (?с?ресе себуанды?тар)
?нд?стан
мен
?ытайды
Таяу Шы?ыспен байланыстыратын ж?бек жолы те??з саудасыны? белсенд? ?атысушылары болды. Те??зде ж?зу, ?ара?шылы?, кеме жасау, тем?р ?стасы, ?ару-жара?, то?у, зергерл?к б?йымдар жасау дамыды. Бутуан, Лимасава, Себу, Мактан Висайя князд?ктер?
Филиппин
,
Индонезия
ж?не
Малайзия
мемлекеттер?мен ?улетт?к байланыста болды ж?не сауда-сатты? ж?рг?зд?. Малай-санскрит титулдарын (раджа, батара, саррипада) ал?ан билеуш?лер ?леуметт?к ж?ктерд? ??рады: оларды? ??лдардан шы??ан балалары - ерк?н, б?ра? ???ы?тары шектеул? (тимава); ??лдар таптары (орипин) болды. Жо?ар?ы ж?кт?? ?к?лдер? ?скери ерл?к белг?с? рет?нде
татуировкалармен
(жыландар, кес?рткелер бейнелер?, геометриялы? ою-?рнектер), алды??ы ?атарлы жауынгерлерд?? басынан ая?ына дей?н татуировкасы болды (осылайша Висайяларды? испанша атаулары - боял?ан с?з?нен шы??ан).
1904 жыл?ы Д?ниеж?з?л?к к?рмедег? Филиппин резервациясында?ы Висаян ?ыздары
Нег?зг? к?с?б? ?
ег?нш?л?к
(суармалы ж?не ??р?а?
к?р?ш
, а?
ж?гер?
). Банан пальмалары, цитрус жем?стер?,
манго
, кофе а?аштары,
какао
,
к?к?н?с
ж?не техникалы? да?ылдар (абака, ?ант ?амысы, капок, ?ант пальмасы, резе?ке) ?с?р?лед?.
Мал шаруашылы?ыны?
(
буйвол
, ?г?з,
шош?а
,
ешк?
,
?ой
) ?лкен ма?ызы бар.
Тауы?тар
мен
?йректер
?с?р?лед?.
Балы? аулау
дамы?ан (тунец, сардина, анчоус).
Д?ст?рл? ?ол?нер?: а?аш ??деу, металл ??деу, керамика, то?у, зергерл?к б?йымдар жасау, ?айы? жасау.
?аз?рг? уа?ытта к?птеген салалы ?нд?р?с орындары бар. Жетекш? саласы азы?-т?л?к саласы: май, балы?, ?ант, жем?с-к?к?н?с т.б. Сонымен ?атар а?аш ??деу, тау-кен ?нд?р?с?нде (мыс, марганец, тем?р кендер?) ж?мыс жасайды.
[4]
Висайялар д?ст?рл? ки?ммен билеп жатыр
Т?р?ын ?йлер? ? ?адалы, т?ртб?рышты, б?р, ек? б?лмел?, верандалы, шатыры аласа. Д?ст?рл? ??рылыс материалдары -
бамбук
,
а?аш
, пальма жапыра?тары. Заманауи ??рылыс материалдары мен жи?аздар да ке? тарал?ан.
Д?ст?рл? та?амдары ?
к?к?н?стер
(к?р?ш, к?к?н?стер, жем?стер),
балы?
,
ет
салыстырмалы т?рде сирек т?тынылады. Кокос шырынынан (туба) жасал?ан серг?тет?н сусын жи? кездесед?.
Д?ст?рл? ки?мдер? (шалбар мен к?йлек ? ерлерде ж?не ?ыс?а блузкасы бар саронг ? ?йелдерде) еуропалы? типтег? ки?мдермен алмастырылды, тек т?рл? формада?ы ?р?лген бас ки?мдер ?ана ?ана са?тал?ан.
Висайялар бай мифология?а ие, фольклоры: музыкалы?, би, эпикалы? ("Лагда", "Харайя" поэмалары), с?нд?к-?олданбалы ?нер са?тал?ан. Мерекелерге, карнавалды? шерулер мен католикт?к ?улиелерге, Жа?а жыл?а арнал?ан театрландырыл?ан ?ойылымдар т.б. танымал.