| Вальтер Скотт
|
| а?ылш.
Walter Scott
|
1822 жыл
Генри Рэйбернн?? портрет?.
|
| Ту?ан к?н?
|
15 тамыз
1771
(
1771-08-15
)
|
|---|
| Ту?ан жер?
|
Эдинбург
,
Шотландия
(
?лыбритания
)
|
|---|
| ?айтыс бол?ан к?н?
|
1 ?ырк?йек
1832
(
1832-09-01
)
(61 жас)
|
|---|
| ?айтыс бол?ан жер?
|
Эбботсфорд,
Шотландия
(
?лыбритания
)
|
|---|
| Азаматты?ы
|
?лыбритания
|
|---|
| ?лты
|
Шотландты?
|
|---|
| ?ызмет?
|
Жазушы
,
Прозашы
,
Тарихшы
,
Адвокат
,
А?ын
, Салушы
|
|---|
| ?кес?
|
Уолтер Скотт
|
|---|
| Анасы
|
Энн Ратерфорд
|
|---|
| Ж?байы
|
Шарлотта Карпентер
|
|---|
| Балалары
|
София, Уолтер, Анна, Чарльз
|
|---|
| Марапаттары мен сыйлы?тары
|
Эдинбург патшалы? ?о?амыны? м?шес?
|
|---|
| ?олта?басы
|
|
|---|
|
Вальтер Скотт
(
а?ылш.
Walter Scott
? д?рыс айтылуы Уолтер Скотт;
15 тамыз
1771 жыл
,
Эдинбург
?
1 ?ырк?йек
1832 жыл
,
Эбботсфорд
) ? ?лемге ?йг?л?
а?ылшын
жазушысы, тарихи роман жанрыны? нег?з?н салушы, а?ын, тарихшы, адвокат. Вальтер Скотт ? XIX ?асыр ?дебиет? тарихында ерекше орын алатын к?рнект? т?л?аларды? б?р?.
Скотты? жас кез?нен Шотландияны аралауы халы? ?м?р?мен ерте танысуына себеп болды. Ал?аш аударма ж?мысымен айналыса ж?р?п, “Иван кеш?” (1800) атты романтикалы? балладасын жазды. Оны? 3 томды? “
Шотландия
шекарасыны? халы? ?ндер?” (1802 ? 03), “Со??ы Менестрель ?ле??” (1805), “Мармион” (1808), “К?л ?ызы” (1813), “Рокби” (1913), т.б. романтик. туындылары Скотты? ес?м?н ?лемге ке??нен танытып, да??ын асырды. “Со??ы Менестрель ?ле??нде” бас?а да поэмаларында?ыдай шынды? пен фантастика, тарихи факт?лер б?рт?тас байланыста ?рб?ген. Орта?асырлы? ?ор?андар мен шотландиялы? ?сем таби?ат, а?шылы? пен ертег?дег? сек?лд? о?и?алар т?пт?штей баяндал?ан.
Шотландия
тарихына арнал?ан “Уэверли” (1814), “Гай Маннеринг” (1815), “Антикварий” (1816), “Пуритандар” (1816), “Роб-Рой” (1818), “Лорд Байронны? ?л?м?” (1824), “Наполеон Бонопартты? ?м?р?” (1 ? 9 т., 1827), “Шотландияны? тарихы” (1-3 т., 1829 ? 30), т.б. шы?армаларында шотланд хал?ыны? ?м?р? суреттелд?. 1820 жылдан бастап ол шотландия та?ырыбынан ?ол ?збестен, а?ылшын, француз тарихына к?п м?н берд?.
Англия
тарихына арнал?ан “Айвенго” (1? 3 т., 1820), “Монастырь” (1820), “Аббат” (1820), “Кенилворт” (1 ? 4 т., 1821), “Квентин Дорвард” (1 ? 3 т., 1823), “Вудсток” (1826), т.б. романдары б?рнеше ?асырлар аралы?ында?ы (12 ?-ды? ая?ынан 19 ?-ды? басы)
Англия
мен Шотландияны? тарихын ?амтыды.
Скотт шы?армалары “к?йзел?с д?у?р?н”, аумалы-т?кпел? уа?ытты суреттед?. Скотты? туындыларында?ы басты м?селе ? уа?ыт пен жерг?л?кт? ?дет-??рыптар. Жазушыны? басты ма?саты ? азатты??а ?мтыл?ан ерл?к рухты к?рсету. Шы?армаларында кей?пкерлер бейнес?н ашып к?рсетуде адамгерш?л?к м?селелер?не басты назар аудар?ан. Жазушыны? “Айбынды батыр Айвенго” романы ?аза? т?л?не аударылды (1981).
[1]
1814 жылы Вальтер Скотт жасырын т?рде ≪Уэверли≫ атты тарихи романын жариялайды. Б?л романды к?пш?л?к ?ауым жылы ?абылдап, жо?ары ба?а берген со?, жазушы ты? серп?л?с, ерекше шабытпен тарихи романдар жазу?а бет б?рады. Ол ≪Пуритандар≫ (1816); ≪Роб Рой≫ (1818); ≪Ламмермурлы? ?алы?ды?≫ (1819); ≪Айвенго≫ (1820); ≪Кенилворт≫ (1821); ≪Квентин Дорвард≫ (1823); ≪Вудсток≫ (1826) сек?лд? отыз?а тарта романын 18 жыл ?ш?нде жазып шы?ады.
Вальтер Скотты? шотланды? романдары. Жазушыны? тарихи романдарыны? ал?аш?ы тобын Шотландияны? ?ткен кезе??не арнал?ан туындылар ??райды. Оларды? ?атарына: ≪Уэверли немесе 60 жыл б?рын≫, ≪Гай Маннеринг≫ (1815), ≪?ара ергежейл?≫ (1816), ≪Пуритандар≫, ≪Эдинбург зынданы≫, ≪Ламмермурлы? ?алы?ды?≫, ≪Монтроза а?ызы≫ (1819) романдарын жат?ызу?а болады. Романист ≪Роб Рой≫, ≪Уэверли≫ романдарында якобистерд?? ?р? к?тер?л?стер?н суреттейд?. ХУ?? ?асырда а?ылшын буржуазиясы та?тан тайдыр?ан Стюарт ?улет?н шотландиялы? таулы?тар ?олда?ан. Б?л к?ресте Стюарт ?улет?н?? та?ына отырушыларды? нег?зг? ма?саты ? бил?кт? алу болса; шотландиялы?тар ?з ерк?нд?г?н, т?уелс?зд?г?н алуды армандады. Осы ек? романда да ерж?рек шотланд хал?ы ешуа?ытта ал?ан ба?ытынан ?айтпайтынды?тарын, ?з азатты?ы ?ш?н к?ресе берет?нд?ктер?н д?лелдед?.
[2]
А?ылшын тарихына ?атысты романдары.
Скотт романдарыны? ек?нш? тобын Англия тарихына ?атысты е?бектер? ??райды. Оларды? кейб?р?нде ?ш?нара Шотландия тарихы да с?з болып отырады. Себеб?, б?л ек? елд?? тарихи, саяси дамуы ты?ыз байланысты бол?аны белг?л?. Б?л топ?а: ≪Айвенго≫, ≪Аббат≫ (1820), ≪Кенилворт≫ (1821), ≪Нигель о?и?алары≫ (1822), ≪Певериль Пик≫ (1823), ≪Пуритандар≫, ≪Вудсток≫ (1826) романдарын жат?ызамыз.
≪Ш?ркеу≫, ≪Аббат≫ ж?не ≪Кенилворт≫ романдары ?з о?ырмандарын ХУ? ?асырды? ек?нш? жартысына, королева Елизаветаны? ханды? ??р?ан кезе??не алып кетед?. Ал?аш?ы ек? романда автор Шотландия тарихына, соны? ?ш?нде, Шотландия патшайымы Мария Стюартты? ?ай?ысына, бастан кешкен тарихына к?п то?талады. ≪Кенилворт≫ романында Елизаветаны?, Англияны? ?м?р?, сарай ма?ында?ыларды? ?айырымсызды?ы, мансап ?ш?н, байлы?, бил?к ?ш?н адамдарды? ар-ожданын, абыройы мен сез?м?н ая? асты ету? баяндалады. Соны? ?ш?нде осы б?р ашк?з де ?д?летс?з ?лемн?? ??рбаны бол?ан ?дем? де а?ылды ?ыз Элис Робсарт тарихы ?те аянышты.
Франция тарихына ж?не бас?а да Еуропа елдер?не ?атысты романдары.
≪Квентин Дорвард≫ (1823) ? жазушыны? е? ?зд?к шы?армасы болып табылады. М?нда В.Скотт британ аралдарын тастап, Еуропа?а к?шед?. Шы?арманы? ма?саты ? ?ата? да аяусыз т?рт?п орнату ар?ылы келген абсолютт? монархияны? ны?айып, к?шею?н, оларды? бас?ару механикасын ашы? к?рсету. Романда француз Людовик Х?-н?? м?нез-??л?ы тамаша суреттелген. Ол ? ?те ?атал, з?лым, сонысына орай, айлалы саясаткер, ?з?н ?орша?ан адамдарды? жа?сылы?ы мен жаманды?ын жеке басыны? ма?сат-м?ддес?не орынды ?олдана алатын адам.
[3]
Б?л топ?а к?рет?н шы?армалар ?атарына Арыстан ж?рект? Ричард бейнес?н ж?не крест жоры?ы д?у?р?н суреттеген ≪Бойт?мар≫ (1825) романы ж?не ?м?р?н?? со??ы кез?нде жаз?ан, тарихи ?рд?с? мен к?ркемд?к ??ндылы?ы жа?ынан ?зге е?бектер?не жол берет?н ≪Граф Роберт Парижский≫ (1831) атты романы жатады.
?аз?рг? заман ?м?р?не ?атысты романдары. ?аз?рг? заман ?м?р?не ?атысты жазушыны? т???ыш та ерекше романы, буржуазиялы?-а?с?йект?к ?о?ам ?м?р?н?? айнадай ?алпын берген романы ? ≪Сент Ронанс суы≫ деп аталды (1824). О?и?а ≪Сент ? Ронанс суы≫ деп аталатын курортта ?тед?. Сонымен б?рге, б?л романы Х?Х ?асырда?ы сыншыл реализм ?д?с?н?? ?лг?с? болды. Оны? ≪Ш?ркеу≫, ≪Бойт?мар≫, ≪Анна Гейерстенская≫ атты туындыларында романтикалы? элементтен г?р? реалист?к сипат басымдау келед?.
М?не, осылайша жазушы Вальтер Скотт та?дай ?а?тырар тамаша тарихи романдар жазып, д?ние ж?з?не танымал болып, артына ?мытылмастай ?з ?алдырды. Б?к?л Еуропа ж?не Америка ?дебиет?не ?з ?сер?н тиг?зд?. Оны? ?дебиетте сал?ан сара жолын Францияда В.Гюго, А.Дюма; Англияда Бульвер-Литтон, Стивенсон сия?ты жазушылар ?р? ?арай дамытты. Ал Америка ?дебиет?ндег? Вальтер Скотт жолын дамытушы Фенимор Купер болды.
Вальтер е?бектер?не сыншыл реализмн?? шы?ы саналатын О.Бальзак, Ресейде А.С.Пушкин, Италияда Мандзони жо?ары ба?а берд?.
Вальтер Скотт 1771 жылы 15 тамызда Эдинбургте, за? ?ызметкер?н?? отбасында д?ниеге келд?. ?кес? еск? дворянды? тектен шы??ан адвокат бол?ан. ?те танымал, сауатты, е?бек?ор, на?ыз ?з ?с?н?? маманы бол?анымен, м?нез?н?? ж?мса?ты?ы мен ?д?лд?кс?йг?шт?г?нен бас?а за?герлер сек?лд? к?п д?улет жинап, байып кете ал?ан жо?. Балалы? ша?ын
Эдинбургте
?тк?з?п, ?кес?н?? басшылы?ымен ???ы?ты? т?ж?рибеден ?ткен. Ал анасы м?нез? ашы?, ж?ртпен тез табыс?ыш, биязы жан болды. Ол Эдинбург университет?н?? медицина профессоры ата?ты Джон Резерфордты? ?ызы болды.
Вальтер бала кез?нде ауыр жара?ат алып, ?м?р бойы о? ая?ы а?са? болып ?тед?. Вальтер Скотты? балалы? ша?ы ≪ту?ан Шотландиясымен, оны? таби?аты, д?ст?р?, хал?ы, тарихымен ты?ыз байланыста ?тт?≫.
[4]
Себеб? ата-анасы ?ала сыртында?ы таза ауа ж?рдемдесер деген ?м?тпен баланы ферма?а, атасыны? ?й?не ж?беред?. Вальтер ?з б?л?м?н?? басым б?л?г?н мектепте не университетте емес, ?зд?г?нен б?л?м алу ар?ылы игерд?. Бала к?н?нен ол ежелг? тарихи ескертк?штерге ерекше ?ызы?ушылы? танытады.
[5]
Болаша? жазушы жет? жасында Эдинбург мектеб?не барады.
Б?ра?, бес жасында к?не грек ?дебиет?н?? атасы Гомерд??, а?ылшын а?ыны Мильтонны? шы?армаларын т?гел о?ып тауыс?ан, ерекше зей?нд? ?р? зердел?, таби?атынан ал?ыр, б?р о?ы?анын жаттап алатын Вальтерд? б?л мектепт?? ?ш пыстыратын, б?р?алыпты, мазм?нсыз саба?тары еш ?ызы?тыр?ан жо?. Ол ?з ??рдастары арасында ≪шебер ??г?меш?≫ рет?нде ?лкен беделге ие болды.
Вальтер антикалы? авторларды? шы?армаларын с?йс?н?п о?ыды, роман мен поэзия?а ерте ?ызы?ушылы? танытты, Шотландияны? балладалары мен жырларын ерекше ден ?ойып о?ыды.
Мектепте альпинизммен айналысып, физикалы? жа?ынан б?раз жет?лд?. Мектепт? б?т?р?с?мен, 12 жасында колледжге т?скен?мен, денсаулы?ына байланысты о?уын жал?астыра алмайды. Денсаулы?ын ж?ндеу ма?сатымен та?ы да атасыны? фермасына ж?бер?лед?. Тек 15 жасында Эдинбург?а оралып, ?кес?н?? адвокатты? канторасына к?мекш? болып орналасады. Вальтер Скотт жас кез?нен к?п о?ы?ан, ?з? айт?андай, ≪т?рл? аурулармен к?п ауыр?анды?тан, о?ан тек ?дебиет, к?ркем шы?арма о?уды ермек ?ылудан бас?а еште?е ?алма?ан≫. Ол Шекспирд? мен Эдмунт Спенсерд? ерте таны?ан. Оларды? поэмаларынан рыцарьлар, бикештер мен аждахалар деген с?зд? о?ып б?лген. Вальтер Макферсонны? е?бектер?мен ерте танысты (≪Осиан≫ поэмасы). Б?л оны? поэзия м?т?н?мен жан-жа?ты танысып, т?ж?рибе жина?тауына м?мк?нд?к ту?ызды.
?с?ресе, Вальтер Скотт?а Томас Персид?? ≪А?ылшын поэзиясыны? ежелг? ескертк?штер?≫ деген та?ырыпта?ы балладалар жина?ы ерекше ?сер еткен. ?арапайым священник Томас Перси ежелг? тарихи д?ниелерд? жинаушы рет?нде белг?л?.
Сонан со?, университетт?? адвокатты? факультет?нде б?л?м алды. ?кес? за?герл?к маманды??а Вальтерд? ?з? баулыды, 18 жасында за? ж?йес?н о?ып ?йренуге к?р?с?п, ?ш жылдан кей?н емтихан тапсырып, за?гер болу?а м?мк?нд?к алады. Я?ни 21 жасында ≪Адвокаттар сер?ктест?г?нде≫ адвокат болса, кей?н т?реш?л?к (судья) ?ызмет ат?арады. Вальтер Скотт б?рнеше т?лд? ?йренуге к???л б?лд?.
Ол латын, итальян, француз т?лдер?н жа?сы ме?герд?. Латын т?л?н б?лмесе за?гер бола алмайтын ед?.
1789-1792 жылдары Эдинбург университет?нде ???ы? бойынша б?л?м алып ж?ргенде, достарымен б?р?г?п ≪Поэтикалы? ?о?ам≫ атты ?й?рме ашады. Осы жылдары Вальтер Скотт нем?с т?л?н ?йренуге ниет б?лд?р?п, нем?с жазушыларыны? шы?армаларымен таныса бастады. Вальтер Скотты? к?тап о?у?а, ?дебиетке деген ?ызы?ушылы?ы арта т?ст? ж?не ол уа?ытыны? басым б?л?г?н к?тап о?у?а арнады. Оны? арасында итальян, испан, латын т?л?ндег? шы?армалар болды.
[6]
1792 жылы Эдинбург университет?н б?т?ру ж?не за?гер маманды?ы бойынша диплом ?ор?ау сына?ынан с?тт? ?тт?.
1799 жылы Селкирк графты?ында шериф ?ызмет?не та?айындалды, 1806 жылдан бастап сот хатшысы ?ызмет?н ат?арды.
Вальтер 1797 жылы Лион ?аласында?ы берейторды? ?ызы, а?ылшынша т?рбие ал?ан француз ?ызы ? Маргарите Шарлотте Шарпентьеге ?йленед?. Вальтерд? Шарлоттаны? а?к???л, а?жар?ын м?нез? ынты?тырса, Шарлоттаны ж?г?тт?? адамды ер?кс?з ел?кт?р?п ?кетет?н ??г?меш?лд?г? ?ызы?тырды. Олар отыз жыл бойы ба?ытты, тату-т?тт? ?м?р с?ред?.
Б?рнеше рет инсульт ал?аннан кей?н Вальтер Скотт 1832 жылы 21 ?ырк?йекте ?айтыс болады.
- ↑
?аза? Энциклопедиясы, 7 том
- ↑
История зарубежной литературы Х?Х в. М.Е.Елизарова и др. Москва, Просвещение, 1972. И 90.
- ↑
Зарубежная литература. С.В.Тураев и др. Москва, Просвещение, 1975. 136-стр. З-35.
- ↑
В.Скотт. Н.А.Соловьева // К?тапта: История зарубежной литературы Х?Х века. Под ред. Н.А.Соловьевой. Москва, Высшая школа, 2000, 124-стр.
ISBN 5-7695-0379-X
- ↑
То?шылы?ова Г.Б. Шетел ?дебиет?н?? тарихы. Алматы, 2010. ISBN 986-702-431-859-2
- ↑
Зарубежная литература. С.В.Тураев и др. Москва, Просвещение, 1975. 136-стр. З-35.