Вакуум ( лат. vacuum ? ?уыс, босты?) ? ке??ст?кт?? еш заттег?с?з к?й? (физикалы? вакуум) , кейде газды? ?ысымы атмосфералы? ?ысымнан ?лде?айда азды?ын (техникалы? вакуум) айтады. ^[1]

Вакуум ^[2] - атмосфералы? ?ысымны? т?менг? жайында?ы газ ?алыбы.

Газды? ?ысымы н?лге те? таза вакуум философиялы? т?с?н?к деуге болады, себеб? таби?атта ондай кездеспейд?, т?пт? кездескенн?? ?з?нде куантум физиканы? айтуынша еш ке??ст?к бос бола алмайды. Куантум ?р?с теориясында?ы аны?сызды? принцип?не с?йкес физикалы? вакуумда н?лд?к тол?ындар болып, ?р?ашан виртуалды б?лшектер пайда болып ж?не жо?алып т?рады. ^[1]

Вакуум ^[3] -

1. абсолютт?к гидромеханикалы? ?ысымы атмосфералы? ?ысымнан кем РЛ<Р, с?йы?ты?ты? (немесе газ т?р?зд? ортаны?) к?й?;
2. абсолют ?ысымны? (гидромеханикалы?) ?ысым?а дей?н жет?спеуш?л?г? (кез келген н?ктеде немесе с?йы?ты?ты? айма?ында): Р _аж = Р _а ? Р _А ; вакуумны? шамасын ?рнектеуд?? т?рт т?с?л? бар:
3. к?шт?? аудан?а ?атынасы;
4. к?ш/аудан ?лшем б?рл?г?мен;
5. ?зынды? ?лшем б?рл?г?мен (менш?кт? салма?ы белг?л? с?йы? ба?анасыны? би?кт?г?н?? ?лшем б?рл?г?мен);
6. атмосфералы? ?леспен. ^[4]

Актуальд? немесе лезд?к вакуум т?рлер? актуальд? кысым жа?дайында туындайтын вакуум (уакытты? осы с?т?нде) с?йы?ты?пен толтырыл?ан ке??ст?кт?? тынышты?та?ы кез келген б?р н?ктес?н?? с?йы?ты?ты? шамасыны? атмосфералы? ?ысымынан кем болады.

Орташалан?ан вакуум ? орташалан?ан абсолютт?к ?ысым жа?дайында?ы вакуум. Рауалы вакуум ??рыл?ы немесе ??рал ?ш?н м?мк?н болатын вакуумны? е? ?лкен шамасы.

Шект? вакуум кез келген с?йы?ты?ты? белг?л? б?р температурасында болуы м?мк?н е? ?лкен вакуум. Б?л вакуум "?аны??ан бу ?ысымы" ке??ст?кт? ?аны?тыратын с?йы?ты?ты? ?ысымына те? абсолютт?к гидромеханикалы? ?ысым жа?дайында пайда болады. ^[5]

“Вакуум” ??ымы, ?детте т?йы? не газы сорыл?ан ыдыста?ы газ?а байланысты айтылады, кейде б?л ??ым бос ке??ст?ктег? (мысалы, ?арышта?ы) газ?а да ?олданылады. Вакуумны? д?режес? ?алды? газдарды? шамасын ?лшей отырып аны?талады. Вакуумны? физикалы? сипаттамасы газ молекулаларыны? ерк?н жол ?зынды?ы (λ) мен на?ты процеске не ??рал?а т?н ?лшемн?? (d) ара ?атынасы (λ/d) болып есептелед?. Мысалы, ?лшемн?? (d-ны?) ?атарына вакуумды? камера ?абыр?аларыны? ара?ашы?ты?ы, вакуумды? т?т?кт?? диаметр?, электр вакуумды? ??ралдар электродтарыны? ара?ашы?ты?ы, т.б. жатады. λ/d ?атынасыны? шамасына ?арай вакуумды т?мен вакуум (λ/d 1), орташа В. (λ/d ~ 1) ж?не жо?ары В. (λ/d 1) деп б?лед?. ?деттег? вакуумды? ?ондыр?ылар мен ??ралдарда (d λ 10 см) т?мен вакуум?а ?ысымы 1 мм сын. ба?-нан жо?ары ?ысым, орташа вакуум?а 1 ? 10-3 мм сын. ба?. аралы?ында?ы ?ысым, ал жо?ары вакуум?а 10-3 мм сын. ба?-нан т?мен ?ысым с?йкес келед?. Осы кездег? белг?л? ?д?стермен жеткен вакуумны? д?режес? 10-15 ? 10-16 мм сын. ба?. Б?л жа?дайда 1 см3 к?лемде неб?р? б?рнеше онда?ан ?ана молекула ?алады. ^[1]

Т?мен вакуумда?ы газ ?асиет? молекулаларды? б?р-б?р?мен жи? со?ты?ысуымен аны?талады. Со?ты?ысу кез?нде молекулалар арасында энергия алмасу процес? ж?ред?. М?ндай газда ?шк? ?йкел?с болады (?ыскаша Т?т?ырлы?) ж?не оны? газ а?ыны аэродинамика за?дарына ба?ынады. Т?мен вакуумда электр ж?не жылу ?тк?зг?шт?к, ?шк? ?йкел?с , диффузия ??былыстары б?р?алыпты ?згеред? не т?ра?ты к?й?нде ?алады. Мысалы, т?мен вакуумда?ы “ ысты? ” ж?не “ сал?ын ” ?абыр?алар арасында?ы ке??ст?кте газ температурасы б?рте-б?рте ?згеред?. Б?л жа?дайда тасымалданатын жылу м?лшер? (жылу?тк?зг?шт?к) не зат м?лшер? (диффузия) ?ысым?а т?уелс?з. Егер газ ек? ?атынас ыдыста, ал температуралары ?рт?рл? болса, онда оларды? ?ысымдары те?ескенде, температуралары да те?есед?. Т?мен вакуум ар?ылы ток ж?ргенде шешуш? р?лд? газ молекулаларыны? иондалуы ат?арады. ^[1]

Жо?ары вакуумда?ы газ ?асиет? тек молекулаларды? ?абыр?алар?а не бас?а ?атты денелерге со?ты?ысуымен ?ана аны?талады. ?йткен? молекулаларды? ?зара со?ты?ысуы ?те сирек бол?анды?тан м?нда ол шешуш? р?л ат?армайды. Молекулалар ?абыр?алар аралы?ында т?зу сызы? бойымен ?оз?алады. Тасымалдау ??былысы ?абыр?алар?а тасымалданатын шамалар градиент? сек?рмес?н?? пайда болуымен сипатталады. Мысалы, ысты? ж?не сал?ын ?абыр?алар арасында?ы ке??ст?ктег? молекулаларды? жартысына жуы?ыны? жылдамды?ы сал?ын ?абыр?аны? температурасына с?йкес, ал ?ал?ан б?л?г?н?? жылдамды?ы ысты? ?абыр?аны? температурасына с?йкес келед?. Бас?аша айт?анда, барлы? к?лемдег? газды? орташа температурасы б?рдей, б?ра? ол ысты? ж?не сал?ын ?абыр?аларды? орташа температурасынан ?згеше. Тасымалданатын шаманы? (жылуды?) м?лшер? газды? ?ысымына тура пропорционал. Жо?ары вакуумда?ы ток тек электродтар б?л?п шы?аратын (эмиссия) электрондар мен иондар?а ?ана т?уелд?. Б?л жа?дайда газ молекулалары иондалуыны? ек?нш? д?режеде ?ана р?л? бар. ^[1]

Орташа вакуумда?ы газ ?асиет? т?мен ж?не жо?ары вакуумда?ы газ ?асиеттер?н?? аралы?ында болады. Аса жо?ары вакуумны? ерекшел?г? газ молекулаларыны? со?ты?ысуымен емес, вакуумда?ы ?атты дене бет?ндег? процестерге байланысты болып келед?. Кез келген дене бет? ж??а газ ?абатымен ?аптал?ан. Дене бет?ндег? осы газ ?абатын ?ыздыру ар?ылы жою?а болады. Газдан арыл?ан дене бет?н?? ?асиет? к?рт ?згеред?: ?йкел?с коэффициент?н?? к?шт? артады, кейб?р жа?дайларда б?лме температурасыны? ?з?нде-а? материалдарды диффузиялы? т?с?лмен бал?ытып б?р?кт?ру м?мк?нд?г? туады. Вакуумды алу ж?не оны пайдалану ж?н?нде вакуумды? техника ма?аласын ?ара?ыз. ^[1]

1. ↑ ^{a b c d e f} ≪?аза?стан≫: ?лтты? энцклопедия / Бас редактор ?. Нысанбаев ? Алматы ≪ ?аза? энциклопедиясы≫ Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9 , II том
2. ↑ Орысша-?аза?ша т?с?нд?рме с?зд?к: Механика / Жалпы редакциясын бас?ар?ан э.?.д., профессор Е. Арын ? Павлодар  : ≪ЭКО≫ ??Ф. 2007 жыл.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0
3. ↑ ?аза? т?л? терминдер?н?? салалы? ?ылыми т?с?нд?рме с?зд?г?. Су шарушылы?ы. ? Алматы, Мектеп, 2002.
4. ↑ О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Тор?ауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Ауруды? алдын алу ж?не са?тандыру бойынша орысша-?аза?ша терминологиялы? с?зд?к. Шымкент. “?асыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
5. ↑ Орысша-?аза?ша т?с?нд?рме жалпы с?зд?к: К?л?к / профессор Е. Арын ? Павлодар : ≪ЭКО≫ ??Ф. 2006.

Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет.