Б?ЛШЫ? ЕТ Ж?ЙЕС?
.
Б?лшы? ет ж?йес?
, адамда, барлы?
омырт?алы жануарларда
ж?не омырт?асыздарды? к?пш?л?г?нде ?оз?алыс ?ызмет?н ат?арады. Дене ?а??асын жауып т?ратын
б?лшы? еттер
к?лдене? салалы талшы?тардан т?рады. Б?лшы? еттер ?з?н?? п?ш?н?, к?лем?, т?р?ан орны мен ат?аратын ?ызмет?не ?арай б?рнеше топ?а б?л?нед?. Б?лшы? ет ж?йес?не
ар?а
,
кеуде
,
?ш
,
мойын
,
бас
,
?ол
,
иы?
,
б?лек
,
ая? б?лшы? еттер?
к?ред?. Мысалы,
белд?? шаршы б?лшы? ет?
,
мы?ын-бел б?лшы? ет?
, т?с-б??ана-с?й?р б?лшы? еттер? омырт?а жотасыны? ек? жа?ына и?лу?не м?мк?нд?к беред?. ??рса? б?лшы? еттер?,
?абыр?а аралы? б?лшы? еттер
, к?к ет, т.б. к?к?рек клеткасын ?р т?рл? ?оз?алыс?а келт?ред?. Асы?ты
ж?л?к
пен
шыбы?
с?йег?н??
б?лшы? еттер?, балтырды? ?ш басты б?лшы? ет? ж?не сауса?тарды июш?, жазушы, сауса? аралы?ын ашушы ж?не б?р?кт?руш? б?лшы? еттер ая?ты? басын ?р т?рл? ?оз?алыстар?а келт?ред?.
Б?лшы? еттер ж?мыс ?стегенде организмдег? зат алмасу процес? одан сайын ?дей т?с?п, тамырлар ар?ылы келет?н ?ан а?ыны к?бейед?. Б?лшы? ет ?ызмет?н?? к?шею?нен оны? ?оректену? жа?сарып, салма?ы артады (м?ны б?лшы? етт?? ж?мысты? гипертрофиясы деп атайды). Дене м?шелер?н?? барлы? ?оз?алысы ?зара байланысты, ол шартты ж?не шартсыз
рефлекстер
ар?ылы реттел?п отырады.
? Б?лшы?ет к?птеген ?зынша жасуша б?лшы?ет талшы?тарынан т?рады.Омырт?алыларда б?лшы?етт?? ?ш гистологиялы? тип? кездесед?:
? ?а??а б?лшы?ет? к?лдене? жола?ты немесе ер?кт?.
? Б?ры??ай салалы
? Ж?рек б?лшы?еттер? (миокард)
Б?лшы?етт?? топтамалары:
? 1.Бас пен мойын б?лшы?еттер?
? 2.Т?л?а б?лшы?еттер?:
? трапеция п?ш?нд?;
? ромб т?р?зд?
? 3.
К?к?рек б?лшы?еттер?
:
? к?к?рект?? ?лкен б?лшы?еттер?;
? сырт?ы ?абыр?а аралы? б?лшы?еттер;
? ?шк? ?абыр?а аралы? б?лшы?еттер
? к?кет;
? ??рса? б?лшы?еттер:
?
?ол б?лшы?еттер
?
Ая? б?лшы?еттер
? Б?лшы?ет жиырылуына ?ажетт? жа?дай: Ca++жиырыл?ыш аппаратпен ?рекеттесу?.М?ндай ?асиет тек ж???шке ж?пшелерде орналас?ан тропонинн?? молекасында болды.
Келес? зерттеулер к?рсеткендей Ca++ болмаса актин филаменттер?н?? арасында орналас?ан тропомиозин молекуласы ж???шке ж?не жуан филаменттерд?? ?рекеттесу?не кедерг? жасайды. Олар актин орамасында?ы к?лдене? к?п?ршелер жал?анатын ?леск?лерд? о?шаулайды.Ca++ байланыстыру ар?ылы тропонин молекулалары п?ш?н?н ?згертед?, н?тижес?нде тропомиозин молекулалары жылжып актинмен байланысатын к?лдене? к?п?ршелерд? ашады. Егер Ca++ концентрациясы т?мендесе, иондары тропонин молекуласынан ажырап, бастап?ы конформациясына келед?. Б?лшы?ет ?лпасында эндоплазмалы? ретикулум саркоплазмалы? ретикулум деп аталадыБ?лшы?етт?? жиырылуын ацетилхолин нейромедиаторын б?ле ?оз?алт?ыш нейрондар бас?арады.Ацетилхолин синапсты? са?ылау ар?ылы с???р?л?п, б?лшы?ет жасушаларыны? плазмалы? мембранасында орналас?ан ацетилхолин реценторымен ?рекеттесед?. Б?л трансмембраналы? иондар каналыны? ашылып,жасуша мембранасыны? деполяризациялануына ?келед?.?рекет потенциалы ж?йке-б?лшы?ет ?осылыстарынан б?лшы?ет жасушаларын ?оздырып, барлы? ба?ыттар?а таралады.
Синхронды типтег? б?лшы?еттерде саркоплазмалы? ретикулум жа?сы дамы?ан ,?йткен? оларды? ж?мысын реттеу ?ш?н ж?йке импульстарыны? к?п м?лшер? ?ажет, ал ?р импульс кальций иондарыны? саркоплазмалы? ретикулумнан босап шы?уымен байланысты.
Тропомиозин мен тропонинн?? рол?
? Актин филаменттер? ?-актинмен к?мекш? тропомиозин мен тропонин ферментер?нен т?рады. Тропомиозин молекулалары ? актинд? орап жататын ек? созыл?ан т?збек т?зед?. Тропомиозин жиырылу механизм?н?? “?осылып” “?шу?не” ?атысады. Тропомиозин менCa 2+ ?айтымсыз ?осатын глобуляры н?руыз тропонин байланысады.Б?лшы? ет тынышты?та бол?анда тропомиозин миозинд? бек?ту ?ш?н миофламент актинд? “?ш?ре”?леск?с?н то?татады.
Егер адам ?нем? функционалды, таби?и т?рде жатты?ып ж?рсе, шапша?ды??а ж?г?р?п, оларды крестпен араластырса, ?з?н тек салма?ымен ?ана емес, сонымен ?атар ек? салма?пен ?алай тарту керект?г?н б?лед? ж?не ?з?н ?р т?рл? жа?ынан дамыта отырып, б?р?н-б?р? жасай алады.
[1]
